Opinion
L’insècte es l’avenir de l’òme
Vos aimarí parlar d’un subjècte originau: l’entomofagia. Aquò nos permeterà de véser un pauc de vocabulari animalèir. Pus seriosament, i a mantas rasons de minjar insèctes e auts artropòdes (iranhas, pòrcs, escorpions, que son tanben d’artropòdes, mès pas d’insèctes per ce qu’an pas tres parelhs de pautas), coma aquò s’hèi ja dens fòrt de culturas (Asia, America Centrala, Africa, etc.):
Rasons ecologicas
Fau saber que la produccion d’1 kg de proteïnas animalas (via l’indústria agroalimentària) necessita 10 kg de proteïnas vegetalas; autament dit, pòdem considerar que 90% d’energia es perduda (simplifiqui, solide, vist que hèsi pas cas a les autas moleculas). En çò daus insèctes, sonque dus tèrç son perduts. Quora disi “perduts”, en realitat, aquò passa dens la regulacion termica dau còs, çò qu’existís pas per los insèctes, pusque son pecilotèrmes (impròpiament “a sang frida”).
Pòdem donc imaginar coma demingaré lo gassilhatge se remplacèvam los eslevatges de beus, pòrcs e auts motons per los insèctes. A mèi d’aquò, los insèctes pòden estar arremats dens la natura pro adaise... en hasent shau, solide.
Rasons economicas
L’eslevatge d’insèctes —e a fortiori lur amassa dens la natura— es donc tanben economic. Hèsen partida daus animaus dits “de tipe r”, çò que vòu díser qu’an un fòrt potenciau reproductiu per rapòrt a lur potenciau de creishença, e lur durada de generacion es corta. E coma lurs besonhs alimentaris son pauc importants dens l’absolut, los beneficis economics son enòrmes. Imaginatz: lo vèrme de seda (Bombyx mori) multiplica sa massa per 10 000 en 35 jorns!
Rasons dieteticas e medicinalas
La composicion nutritiva daus insèctes es regde mèi proteïca que non pas la daus animaus minjats de costuma. Tròban de lagostas (Schistocerca gregaria) dont les fimèlas contenen 86% de proteïnas e 10% de lipids, quora lo beu conten sonque 20% de proteïnas e lo polet atenh totescàs... 23 %! (Atencion, tot aquò concernís sonque la massa seca.) E la digestibilitat de ’questas proteïnas pòt aténher 99%.
Per los lipids, son rices en acids gras (poli)insaturats, comunament aperats “bonas grèishas”, per ce qu’en rason de lur estructura quimica, an pauc d’interaccions idrofòbas entre eras, d’ont una pus granda fluiditat.
D’auts compausants son interessants: la quitina que forma lo carabés daus insèctes e qu’estimula lo transit intestinau, lo fosfòr (ben pus disponible que non pas lo d’origina vegetala) e nombrós oligoelements e saus mineralas. E pui i a les vitaminas: vitamina A (derivada dau bèta-carotèn) essenciala per nòsta vision, vitamina B2 essenciala au metabolisme protidic, lipidic e glucidic, etc. Los vèrmes d’abelha, per exemple, contenen dètz còps mèi de vitamina D que l’òli d’hetge de molua!
N’aublídim pas tanpauc una causa importantissima: los insèctes son pas gaunits d’antibiotics e autas “narriosarias” d’ormònas de creishença, coma n’i n’a en çò de les bèstias d’eslevatge!
Rasons gastronomicas
Tots los gosts son dens la natura, ce disen. Mès parei que les sabors d’insèctes son sovent fòrt diferentas de les que conéishem, quitament se n’i n’a qu’aurén gost a la notz o a la saussissa, e qu’aquò merita d’estar assajat.
Rasons eticas?
Aquò poiré rejuntar l’argumentari ecologic. Pòdem tanben considerar que, los insèctes n’estent pas de vertebrats, ne ressenten pas la dolor coma nosauts. Es aquò antropocentrisme? Pas forçadament, aquò pòt venir d’observacions d’insèctes n’adaptant pas lur comportament en responsa ad una blaçadura importanta, o pendent lur agonia. Mès la nocion de dolor chas los invertebrats es subjècta a caucion, e per aquò suggerirèi de lugir lo compte rendut d’un article australian* publicat sau web dens los Cahiers antispécistes**.
D’auta part, minjar los insèctes menha sovent a los tuar a mans nusas. Ne n’acabarem donc demb la coardesa que nos hèi consumar a pilòts de bèstias qu’am pas tuadas; volússim minjar animaus, fadré qu’assumíssim l’acte de los tuar. Pas los tuar per ren, mès per se’n norrir.
_____
* Eisemann C.H., Jorgensen W.K., Merritt D.J., Rice M.J., Cribb B.W., Webb P.D., Zalucki M.P., 1984. “Do insects feel pain? - A biological view”. Experientia, 40.
** Aquò dit, m’i sui pas encara botat. Dens nòsta cultura (Euròpa atlantica), mínjam cagolhas, ustras, esquiras, shancres (grancs), cormalhòus, sharrons, cotòias e ne’n passi... mès los artropòdes terrèstres, aquò’s pas evident!
Rasons ecologicas
Fau saber que la produccion d’1 kg de proteïnas animalas (via l’indústria agroalimentària) necessita 10 kg de proteïnas vegetalas; autament dit, pòdem considerar que 90% d’energia es perduda (simplifiqui, solide, vist que hèsi pas cas a les autas moleculas). En çò daus insèctes, sonque dus tèrç son perduts. Quora disi “perduts”, en realitat, aquò passa dens la regulacion termica dau còs, çò qu’existís pas per los insèctes, pusque son pecilotèrmes (impròpiament “a sang frida”).
Pòdem donc imaginar coma demingaré lo gassilhatge se remplacèvam los eslevatges de beus, pòrcs e auts motons per los insèctes. A mèi d’aquò, los insèctes pòden estar arremats dens la natura pro adaise... en hasent shau, solide.
Rasons economicas
L’eslevatge d’insèctes —e a fortiori lur amassa dens la natura— es donc tanben economic. Hèsen partida daus animaus dits “de tipe r”, çò que vòu díser qu’an un fòrt potenciau reproductiu per rapòrt a lur potenciau de creishença, e lur durada de generacion es corta. E coma lurs besonhs alimentaris son pauc importants dens l’absolut, los beneficis economics son enòrmes. Imaginatz: lo vèrme de seda (Bombyx mori) multiplica sa massa per 10 000 en 35 jorns!
Rasons dieteticas e medicinalas
La composicion nutritiva daus insèctes es regde mèi proteïca que non pas la daus animaus minjats de costuma. Tròban de lagostas (Schistocerca gregaria) dont les fimèlas contenen 86% de proteïnas e 10% de lipids, quora lo beu conten sonque 20% de proteïnas e lo polet atenh totescàs... 23 %! (Atencion, tot aquò concernís sonque la massa seca.) E la digestibilitat de ’questas proteïnas pòt aténher 99%.
Per los lipids, son rices en acids gras (poli)insaturats, comunament aperats “bonas grèishas”, per ce qu’en rason de lur estructura quimica, an pauc d’interaccions idrofòbas entre eras, d’ont una pus granda fluiditat.
D’auts compausants son interessants: la quitina que forma lo carabés daus insèctes e qu’estimula lo transit intestinau, lo fosfòr (ben pus disponible que non pas lo d’origina vegetala) e nombrós oligoelements e saus mineralas. E pui i a les vitaminas: vitamina A (derivada dau bèta-carotèn) essenciala per nòsta vision, vitamina B2 essenciala au metabolisme protidic, lipidic e glucidic, etc. Los vèrmes d’abelha, per exemple, contenen dètz còps mèi de vitamina D que l’òli d’hetge de molua!
N’aublídim pas tanpauc una causa importantissima: los insèctes son pas gaunits d’antibiotics e autas “narriosarias” d’ormònas de creishença, coma n’i n’a en çò de les bèstias d’eslevatge!
Rasons gastronomicas
Tots los gosts son dens la natura, ce disen. Mès parei que les sabors d’insèctes son sovent fòrt diferentas de les que conéishem, quitament se n’i n’a qu’aurén gost a la notz o a la saussissa, e qu’aquò merita d’estar assajat.
Rasons eticas?
Aquò poiré rejuntar l’argumentari ecologic. Pòdem tanben considerar que, los insèctes n’estent pas de vertebrats, ne ressenten pas la dolor coma nosauts. Es aquò antropocentrisme? Pas forçadament, aquò pòt venir d’observacions d’insèctes n’adaptant pas lur comportament en responsa ad una blaçadura importanta, o pendent lur agonia. Mès la nocion de dolor chas los invertebrats es subjècta a caucion, e per aquò suggerirèi de lugir lo compte rendut d’un article australian* publicat sau web dens los Cahiers antispécistes**.
D’auta part, minjar los insèctes menha sovent a los tuar a mans nusas. Ne n’acabarem donc demb la coardesa que nos hèi consumar a pilòts de bèstias qu’am pas tuadas; volússim minjar animaus, fadré qu’assumíssim l’acte de los tuar. Pas los tuar per ren, mès per se’n norrir.
_____
* Eisemann C.H., Jorgensen W.K., Merritt D.J., Rice M.J., Cribb B.W., Webb P.D., Zalucki M.P., 1984. “Do insects feel pain? - A biological view”. Experientia, 40.
** Aquò dit, m’i sui pas encara botat. Dens nòsta cultura (Euròpa atlantica), mínjam cagolhas, ustras, esquiras, shancres (grancs), cormalhòus, sharrons, cotòias e ne’n passi... mès los artropòdes terrèstres, aquò’s pas evident!
| fffff | fffff | |
| Petit lexic francés-gascon septentrionau abeille: abelha, aps (abeille mâle: boròt) araignée: iranha, iranhada, aranha, tiralanha... bourdon: mona, marmona, bergaud* cafard/blatte: curè capricorne: crabe cétoine: cancarineta charançon: cusson, cosson chenille: gatamina, canilha cigale: lagosta, sèga-liga cloporte: pòrc coccinelle: pivòla, volavidau, volabèth, soldat... coléoptères divers: barbòts courtillière: barra cousin: becut criquet: lagosta fourmi: ahromic, hormic, formic... frelon: borsalon, bergaud*, hossalhon, hosset... grillon: grith, grip, gric, cric guêpe: guèspia hanneton: cascaribòt, escaribòt, galòi, marmaucha... libellule: damisèla lucane: trencadit luciole: lutz-crampa, alucacrampa, barbòt ludent... méloé: barbòt de Sent Joan mite: arda, arla... mouche: mosca (mouche jaune: mosca canhissa // asticot: cemic, sautarèu, saleiron...) moustique: mosquit, mochit... œstre e aparentats: pempena, tanèth, canèth... papillon: parpalhon, parpalha... pou: pedolh, pesolh puce: piutz, piuse puceron: pesolhet, pedolhet... punaise: piunaisha, barbòt pudent... sauterelle: sautarèla, sautagrip, lagosta... scarabée: barbòt... scorpion: escorpion taon: tavan, chavan, tavarn.. tique: pigast, lagast, biush, legaish... | ||
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#12 Ai cruscat fòrça babaus de tota mena, verme de farina que tastavan la farina, verme de bambo deliciós coma apetissadisses, grelh dins una chuqueta de sucre d'agast, manhan bel e chucòs, fasme magrinèl sus un fuèlha d'ensalada, una fricassada de lagosta, cigala, sauterela a la mexicana...
Quin regalemus ! Quand i pensi tombi de lagremas lo dissabte a la fin de l'EOE quand massegi l'infamós estrèc /fritas.
#12
Bona remarca, vau n'en hèser mon article seguent.
Interessant! Mos parents tastèron aqueste estiu de manjar d'aquelas bestiotas, per curiositat. Ne son pas malcontent, mas lor agrada mai un polet rostit qu'una embrocada de grilhs pel repais de familha!
A despart dels aspectes evocat, pensi que manca un aspecte dins l'analisi, es lo pes dels tropels dins lo paisatge (parli pas de las bèstias que veson pas jamai lo solelh). Qué vendrian las estivas? Las pradas? D'ermasses? O serian reservadas per noirir los ricasses? E una borda sens galina? Sens gal per enmerdar lo vesin? Sens pincardas per desvelhar lo canton? E un clot sens guit?
Tant estimi demesir ma consomacion de carn e aver de temps en temps lo plaser de cruscar una lesca de ventresca, de rosegar una ala de pol, de me congostar d'una costèla d'anhèl, de me lepar los pots d'una adoba de primièra, aprèp una lesqueta de fètge gras o de cambajon. Aquo m'empacharà pas d'engolir una babota de temps en temps se ven de moda e que conven a mon gost.
Mon grand contava que quand èra pichon e que gardava, l'estiu, manjava las cuèissas de sautarèlas. Era puslèu crudèl per aquelas bestiolas que devian crevar doçament, e devia pas assodolar son pastre! Mas aquo per dire qu'es pas un idèa novèla novèla.
#10
Pas encara !
Adonc, la question essenciala : as essaiat Gaby ? :-D
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari