Adieusiatz brave mond(e)
 
‘Ribat l’i a pas tant de temps sus Jornalet e lemosin de dialècte, tascharai mejan dins mos articles d’opinion de vos far un pauc su(s)ar emb de las questions que pertòcan la causa animala e lo vegetar/lisme e mai lo veganisme.
 
Començarai emb daus bocins de revirada d’un excellent site en francés intitolat “vegfaq” (vegfaq.org) que respond a las nombrosas questions que la gent se pausan sus lo vegetar/lisme.
 
Tasche mejan d’utilizar dins quilhs articles una lenga mejana, un occitan mai o mens estandard, pasmens emb daus trachs plan lemosins. Per d’autres articles d’opinion mai personaus, utilizarai probable una lenga mai lemosina.
 
 
Introduccion
 
Lo vegetarisme nos pausa question. Lo vegetarisme questiona nòstras costumas, nòstras tradicions, nòstres condicionaments, nòstre rapòrt aus animaus non-umans e au monde. En França, las alimentacions vegetalas son totjorn mau conegudas. Fan venir de mai en mai l’interès, mas tanben l’estonament, lo scepticisme o las quitas trufariás. De mai, la reflexion sus l’etica animala es endarrierada. D’aquí las mespresas, las crispacions e daus còps, lo reget.
 
Alaidonc, VEGFAQ fai la lista de las questions, las idèas reçaugudas, las objeccions mai correntas au biais de viure vegetarian e desira menar daus bocins de responsa per tot lo monde. Quelas paginas collectan e seleccionan las donadas, los arguments, los exemples formulats au fiau daus obratges e sus los sites, blògs e forums consacrats. VEGFAQ es alaidonc lunh d’èsser un trabalh originau e rendam omenatge a los, coneguts o anonim(e)s, que nos an larjament inspirat. Nòstras principalas fonts son presentadas dins las rubricas Liams e Bibliografia. Si daus uns son estats obludats, que vuèlhan plan nos perdonar. […]
 
 
Definicions
 
Lo vegetarian excludís de son alimentacion los produchs e sos-produchs daus animaus mòrts, taus coma la charn, lo peisson, la gelatina e la presura animala (prelevada dins l’estomac daus vedeus e daus anheus mòrts per fabricar la majoritat daus fromatges en França). Consòma daus produchs d’origina animala taus coma los uòus e lo lach.
 
Lo vegetalian excludís de son alimentacion tots los produchs e sos-produchs animaus: charn, peisson, mas tanben uòus e produchs lachiers.
 
Lo vegan vòu excludir, tant coma possible, tota forma d’expleitacion e de crudeutat de vèrs los animaus, que siá per se nuirir o per tota autra tòca. En practica, lo vegan tira de son minjar tots los produchs e sos-produchs d’origina animala (charn, peisson, gelatina e autres derivats, lach, uòus, miau e produchs dau bornat). En mai, se vestís ni de cuèr, ni de lana, ni de seda e utiliza pas mai de cosmetics e autras substàncias testadas sus los animaus. Lo vegan se pronóncia tanben contra l’usatge daus animaus per se divertir (corrida, chaça, pescha, circs, zoos).
 
 
Societat. Perqué voler impausar vòstras conviccions aus autres?
 
Quò es pas question d’impausar de las conviccions mas de se calcular tots au còp tant qu’a nòstra responsabilitat de vèrs los animaus non umans en préner en compte las donadas scientificas las mai recentas. De nombrós estudis fan veire que los animaus an una forma de subjectivitat, son los subjects de lor vita e an alaidonc daus interès. L’idèa d’animau-machina s’es visda remesa en causa per de nombrós filosòf(e)s e scientifics dempuèi daus sècles, de Condillac au secle XVIII daiciá a Jacques Derrida au secle XX. Daus universitaris coma Florence Burgat fan la sintèsi d’aquilhs estudis que meslan biologia, etologia, psicologia e filosofia. Daus cerchaires en etica aplicada coma Tom Reagan presentan daus rasonaments plan fondats que restachan los animaus a l’ensemble de nòstra consideracion morala. D’aqueu biais, la presa en compte de l’interès daus animaus se fai tant mai urgenta que l’opression que ilhs subissen dins lo quadre d’una produccion industrializada respond a una demanda mondiala en produchs animaus totjorn mai fòrta. Aitau, puèi que reconèissen aus animaus un interès a viure lor vita pròpa, sembla juste de cerchar a lor ne’n acordar lo drech. Mas se deu pas far sens la societat e pas mai contra ela.
 
Quò es question de far valer un punt de visda diferent de la pensada dominanta, pas o a penas present dins los mèdias e los mitans academics de França. Au contrari, los lobbies agroalimentaris, fòrça poderós, an daus mejans sens mesura per sèire lor posicion e lors rentas. An tanben per ilhs lo pés de las tradicions, l’inercia de las costumas, la paur de l’anticonformisme: si de las valors son impausadas, qu’es plan las dau carnisme dominant.
 
Quò es pas question d’impausar un punt de visda (en mai coma zo podriam far?), mas de far venir e nuirir un debat d’idèas a l’entorn de questions que ténen au politic. Fau dire que si, daus còps, l’etica ten de las chausidas personalas, es maitot fòrça politica estant qu’implica d’autras partidas: l’animau plan segur, mas tanben tota la societat que ne’n constituís l’un daus fondaments.
 
Daus progrès sociaus màgers coma l’abolicion de l’esclavatge o lo drech de las femnas son estats precisament conquesits entre autres gràcias a la remesa en question, dins lo quadre dau debat public, de las practicas consideradas daiciá a uèi coma tenent de l’esfèra privada. Totas las idèas progressistas an rescontrat l’oposicion de los que tiran benefici de las practicas mesas en causa.
 
Los militants per los drechs daus animaus aimarián informar e convéncer (coma tot movament politic o associatiu). Reprocharián ad una associacion umanitària de cerchar a alertar l’opinion publica, a informar e a convéncer de la necessitat d’agir? Considerarián que cercha a impausar sas idèas?
 
Los sondatges revèlan una forma larjament partatjada d’empatia de vèrs los animaus. Aitau, tres francés sus quatre e nòu alemands sus diètz se disen sensibles au ben-èsser animau quand crompan un produch d’alimentacion d’origina animala. Si avián coneissença de la realitat de la condicion animala, ne’n sirián indignats. Pertant, l’industria e lo comèrci daus produchs animaus esconden darrièr lors tacticas marketing las condicions realas de vita e de tuariá daus animaus d’elevatge. Alaidonc, pòden per de verai chausir d’un biais conscient e informat quand tot es metut en òbra per l’industria agroalimentària e los actors de l’expleitacion animala per manténer lo grand public dins l’ignorància e lo breçar d’illusions?
 
En mai, reconéissen de costuma una sensibilitat aus animaus de companhiá (chat, chen) mas ignòran d’ordinari que los animaus d’elevatge (conilhs, jalinas, ganhons, vachas) an de las capacitats cognitivas, daus comportaments e besunhs fin parièrs. Mai esquizofrèn que tot, reconeitràn o pas, segon los contèxtes e las afinitats, daus besunhs e estatuts diferents dins una mèsma espècia. Aitau, conilhs e chavaus seràn un còp considerats membres de plen drech de la familha e un autre còp nonmàs daus bens de consomacion.