capçalera campanha

Opinion

Cossí dire l’ora?

Los dos sistèmas de basa
 
Nòstra lenga ten dos sistèmas de basa per dire l’ora. Totes dos me semblan acceptables en occitan estandard (d’autras lengas estandards tanben coneisson de sistèmas dobles per indicar l’ora).
 
(1) Lo primièr sistèma de basa, lo pus estendut, consistís a dire ora(s) après lo nombre d’oras e abans lo nombre de minutas.
 
1h00 = Es una ora
 
5h00 = Son cinc oras
5h10 = Son cinc oras dètz
5h15 = Son cinc oras un quart
5h30 = Son cinc oras e mièja
 
4h45 = Son cinc oras manca un quart = Son cinc oras mens un quart
4h50 = Son cinc oras manca dètz = Son cinc oras mens dètz
 
12h00 = Es miègjorn
00h00 = Es mièjanuèch
 
Aqueste sistèma s’utiliza pauc en auvernhat e en gascon aranés.
 
Un sistèma similar se tròba en francés (5h00 = cinq heures), en piemontés (5h00 = sinch ore) e en catalan del nòrd (5h00 = cinc hores). La raretat d’un tal sistèma en auvernhat, e sa preséncia en piemontés, fan qu’es dificil d’afirmar de manièra segura qu’es un francisme.
 

(2) Lo segond sistèma de basa demanda de metre l’article definit (l’, las) davant lo nombre d’oras e de suprimir lo mot ora(s), qu’es sostentendut.
 
1h00 = Es l’una
 
5h00 = Son las cinc
5h10 = Son las cinc e dètz
5h15 = Son las cinc e un quart
5h30 = Son las cinc e mièja
 
4h45 = Son las cinc manca un quart = Son las cinc mens un quart
4h50 = Son las cinc manca dètz = Son las cinc mens dètz
 
12h00 = Es miègjorn
00h00 = Es mièjanuèch
 
Aqueste segond usatge es frequent en auvernhat e en gascon aranés (aicí lo vesèm adaptat a l’occitan general).
 
Un biais de dire analòg se tròba en espanhòl (5h00 = las cinco), en italian (5h00 = le cinque) e dins l’usatge majoritari del catalan (5h00 = les cinc). La preséncia d’un tal sistèma en auvernhat rend malaisat d’afirmar que seriá automaticament una influéncia de l’espanhòl o de l’italian. En mai d’aquò, aqueste sistèma s’utiliza pas gaire dins las Valadas Occitanas que se tròban jos dominacion italiana...
 
 
Remarcas sus los dos sistèmas de basa
 
Trobam qualques variacions segondàrias dins la causida dels mots, per exemple:
 
5h10 = Son cinc oras dètz (= Son cinc oras passadas de dètz)
5h10 = Son las cinc e dètz (= Son las cinc passadas de dètz = Son las cinc mai dètz)
 
5h15 = Son cinc oras un quart (= Son cinc oras e un quart)
5h15 = Son las cinc e un quart (= Son las cinc mai lo quart)
 
 
Lo compte sus 12 oras
 
L’usatge majoritari demanda de comptar sus un cicle de 12 oras e de precisar, se per cas es necessari, “del matin”, “del ser”, “del jorn” o “de la nuèch”.
 
3h00 = Son tres oras de la nuèch = Son las tres de la nuèch
15h00 = Son tres oras del jorn = Son las tres del jorn
 
8h00 = Son uèch oras del matin = Son las uèch del matin
20h00 = Son uèch oras del ser = Son las uèch del ser
 
 
Tanben avèm drech de comptar sus 24 oras
 
L’usatge de comptar sus 24 oras es pas brica novèl ni estranh. Existís dempuèi l’Edat Antica dins certans usatges sabents e divèrsas lengas. S’es espandit a la fin del sègle XIX e al sègle XX dins los usatges tecnics coma los oraris de trens e d’avions, la planificacion del trabalh, l’armada e l’administracion per tal d’evitar las ambigüitats. Totas las lengas de granda comunicacion coneisson lo compte en 24 oras dins certans domenis.
 
En occitan es perfièchament acceptable de comptar lo temps sus 24 oras, cada còp que nos pòt semblar practic, coma dins las autras lengas del mond modèrne. Es pas un francisme...
 
3h00 = Son tres oras = Son las tres
15h00 = Son quinze oras = Son las quinze
 
8h00 = Son uèch oras = Son las uèch
20h00 = Son vint oras = Son las vint
 
Dins lo compte sus 24 oras, evitam de dire quart, mièja manca (o mens); preferissèm lo simple nombre de minutas.

20h15 = Son vint oras quinze = Son las vint e quinze
20h30 = Son vint oras trenta = Son las vint e trenta
20h45 = Son vint oras quaranta cinc = Son las vint e quaranta cinc

 

Abreviacions
 
La notacion abreujada de las oras, segon una convencion internacionala, preferís las chifras aràbias sus 24 oras. Après lo nombre d’oras, botam lo simbòl h que ven del latin hora. Es pas un francisme... Lo simbòl dels dos ponches (:) s’accèpta tanben.
 
16h25
16:25
 
 
Exemples regionalizats
 
Los exemples donats dins aqueste article son en occitan estandard general. Se los volètz adaptar a las modalitats regionalas de l’occitan estandard, las principalas variacions seràn las seguentas:
   
del => dau; deu

es => es o ei en gascon
 
las => lei(s) en provençal; li en niçard
 
mai => mei en gascon
 
miègjorn => miegjorn en provençal, niçard, vivaroalpenc e lemosin; miegjorn o mieidia en gascon; mèijorn o mèidia en auvernhat
 
mièja => mieja en provençal, niçard, vivaroalpenc, lemosin e gascon; mèja en auvernhat
 
mièjanuèch => miejanuech en provençal, niçard, vivaroalpenc e lemosin; mèjanueit en auvernhat; miejanueit en gascon; mièjanuèit en sud-lengadocian
 
nuèch => nuech en provençal, niçard, vivaroalpenc e lemosin; nueit en auvernhat e gascon; nuèit en sud-lengadocian
 
passadas => passadi en niçard; passaas en vivaroalpenc
 
una => ua en gascon
 
(Remarquem qu’ora es ben corrècte en gascon, e mai se i trobam tanben òra.)

Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.

Bandièra05 1180x150: PUBLICITAT

Comentaris

jpgine Pinhan
11.

Expression de l'ora en lemosin (segon mas trobalhas)

Seguís siá lo sistèma meridional de la Romània: Son las tres, Son las dotze exceptat per Es una ora, siá lo sistèma general occitan: Cinc oras e detz, Sèis oras manca sèt (de verificar).

  • 0
  • 0
jpgine Pinhan
10.

Expression de l'ora en auvernhat (segon mas trobalhas)

Seguís siá lo sistèma catalan-espanhòl: ''Son las tres'', ''Son las dotze'' siá un sistèma intermediari: ''A l'entorn de las sèt oras'' (exceptat per ''Es una ora''), o lo sistèma general occitan: ''Cinc oras e detz'', ''Sèis oras manca sèt''.

''La mèja de v-onze'': onze oras e mièja

  • 0
  • 0
andrieu
9.

semblariá que "òra" foguèsse majoritària dens lo parlar gascon e non pas "ora" ; avèm tan "de quòra en quòra"

  • 1
  • 0
JC Dourdet
8.

#7 D'après çò que sabe, "mieja" se ditz pusleu en peirigordin e bas-lemosin mas pas en naut-lemosin, l'ai jamai auvit dau mens mas sap-t-un en naut-lemosin miegjornau (?) enguera que quò siá ben çò que se parla dins la familha lo naut-lemosin miegjornau mas ai totjorn auvit dire "demiá" (mas benleu a Pompador per exemple, faudriá que demande a quauqu'un que coneisse, quò es pas impossible).

Ten, quò me fai somnhar ad auren, a "Bòsc mian" (Bosmie l'Aiguille), mian [mjɔ] ven pas de "mieja" segur mas de "mejan", afen dau latin median- pusleu. Quò es que l'autre jorn, aquí sus Jornalet, quauqu'un me demandava si disiam "mejan" o "meian" en lemosin e que responguei "moien" per de verai mas l'i a d'efiech la forma "mian" dins Bòsc Mian.

  • 2
  • 0
Maime Limòtges
7.

Disem "qu'es / quo es" pusleu que "es" o "son" tanben.

#4 Una question JC : avia auvit dire que los ancians disian pusleu "mieja" en lemosin. Que quò se disia. Mas me demanda si qu'es pas en naut-lemosin dau sud (Perigòrd, Corresa). Que ne'n pensas ?

  • 2
  • 0

Escriu un comentari sus aqueste article