“Trois décennies, trois millions de litres de pastaga...”
 
L’autre jorn, faguèri un calcul. M’apercebèri que sonque 10 ans desseparavan l’èrsa de la novèla cançon occitana, los Marti & Co, de l’espelida dels que marquèron l’epòca musicala seguenta, vòli dire Massilia Sound System. Me semblava gaire e fòrça a l’encòp. I aguèt un temps un encadenament logic dins la creacion d’expression occitana, de seguidas e de filiacions naturalas, e a l’encòp la presa en compte progressiva d’un contèxte que s’escriviá pas a cent del cent en occitan. D’aqueste punt de vista, òm pòt dire que lo cas MSS es interessant, que cap autre grop occitan sapchèt autant innovar, crear, federar. E sembla qu’aquò siá estat pagant, que lo grop festèja ongan sos 30 ans de carrièra.
 
Es un pauc malaisat de passar a costat, lo Massilia es una entrepresa musicala de tria, e un eveniment coma aqueste, simbolizat per la sortida d’un disc/vinil sonque titolat Massilia, un libre-omenatge del companh de rota Camille “Yellow” Martel[1] que farà ofici de memòrias de la còla, una virada ja plan fornida, una setmana d’anniversari (que s’acaba) cargada, crotzarà ben a un moment o un autre lo camin dels afogats del raggamuffin marselhés, los de la primièra ora coma los cacha-nius.
 
Mas darrièr la fèsta, la musica, lo bolegadís, las galejadas sus l’empont, la bona umor escenica totjorn tintada de tèmas reivendicatius, la pastissadas ofèrta a la raspalha, autant de causas que fan ara partida del foclòre pròpi del grop e d’una identitat partatjada amb lo seu public, de qu’es Massilia? Passat lo cap plan simbolic dels 30 ans, cossí analizar lo succès, la durabilitat d’un tal grop? E que podèm reténer de l’experiéncia Massilia Sound System?
 
 
“Jovent!”
 
Auriái volgut far, auriái pogut far, ieu tanben, simplament, una critica, o al mens una cronica de l’album novèl del Massilia. Trenta ans o pas, me disiái qu’aquò cambiariá pas lo fons del subjècte. Lo problèma, es que, aqueste còp, pòdi pas. Impossible. E del mai escoti aqueste disc, del mai ai enveja de comprene coma ne sèm arribats aquí. Disi “nos” perque es clar que Massilia seriá pas arribat fins aquí se lo seu public l’i aviá pas acompanhat.
 
Primièra causa per comprene çò qu’es lo Massilia de uèi e çò que representa per ieu coma per son public çaquelà important, dèvi dire que, coma lo companh Camille Martel, soi tanben un dròlle de la generacion Massilia: nascut dins las annadas 80, d’una cultura fargada e establida dins las 90’s. Valent a dire un pè dins l’occitanisme e un dins lo hip-hop (o las “musicas actualas” en general, se volètz). L’equilibri, çò pareis a l’epòca, perfièch entre çò qu’es considerat coma rural e çò que ven de la vila, lo dich modèrne e lo dich tradicional. Mas amb la volontat jos-entenduda de ligar los dos, a un moment ont la mòda es lo melting-pot, la granda ola mondiala ont tot i fa ingredient.
 
E los primièrs que, fin finala, capitèron d’inscriure l’occitan dins una dralha culturala evolutiva, en resson amb tot çò que se passava de pel monde, e que sapchèron, en escambi, se far aculhir per aqueste monde en cèrca de repèris, son ben Massilia Sound System.
 
 
“Fadats dau reggae”
 
Retrospectivament, trenta ans après, nos podèm dire que efectivament las causas podián pas que marchar. Musicalament ja, que se i a una musica que se retròba d’en pertot sus la planèta, es plan lo reggae. Euròpa, China, Japon, Africa, America del Sud, pas un continent o un pais escapèt al fenomèn. E se la mondializacion (dins lo bon sens del tèrme) foguèt possibla es per las valors culturalas que son portadas darrièr: es fin finala totjorn mai o mens question d’anar parlar al monde de sa vita e de son quartièr, amb de basas musicalas que cadun pòt reconèisser e s’apropriar. E, fach important, d’o far dins sa lenga pròpia, oblidèm pas que lo reggae es inicialament cantat...en patois. De Jamaica, d’acòrd, ont lo mot cobrís un autre sens que aquí, mas serà malaisat de far pas lo ligam.
 
Cadun aguèt doncas lèu fach d’integrar aquesta musica, eissida per crotzaments successius, de mantuns folclòres, tradicions e culturas, a sa pròpia cultura, en i apondent tanben son folclòre, sas tradicions, çò qu’explica doncas lo succès en çò d’artistas de lenga minoritària, als quals ofrís un espaci de libertat e de creacion inegalat. Massilia foguèron d’alhors pas al nivèl europèu un exemple isolat: a pauc de temps près seguiguèron d’artistas similars, coma Sud Sound System (Salento), 99 Posse (Nàpols) o perque pas Fermin Muguruza (País Basc).
 
Aquò’s per lo reggae de biais general. Mas cal plan veire que lo biais qu’aguèron Massilia de l’abordar es lo marcaire d’una epòca, d’un punt de vista tecnologic. Pas de grop (de backing band) a la debuta, question de mejans, e la tòca es mai que mai de pausar de paraulas sus de sons recuperats aquí e alai, adobats (o pas) a l’ostal, o puslèu dins son garatge, amb de manipulacions numericas...es l’espelida del dub, e del raggamuffin, de la dancehall. Lo principi es tanben un marcaire social de l’epòca: lo ragga, lo tipe que ven charrar sus lo riddim o fa per carrièras, davant lo monde, amb una sonò mobila. Las nocions de partatge, d’escambi amb lo public, de solidaritat, amb una part d’improvisacion, son al centre de l’exercici. Massilia començarà aital, e vesèm plan, amb aquestas valors qu’ai enumeradas que la relacion se farà naturalament amb de valors tradicionalas e d’unes aspèctes culturals plan occitans. Lo sound system assumís lo fach que la musica jamai es de creacion totala, que i a totjorn una part de reutilizacion, de referéncia a l’existent, als que passèron avant, e aquel trabalh positiu de recuperacion los de Massilia lo faguèron tanben cap a la lenga occitana d’una part, e cap a la cultura que pòt veïcular d’autra part.
 
 
“O mon cosin ti va demandi, e la cultura qu’es aquò?”
 
I aguèt un moment que boclèron la bocla, culturalament parlant, en trabalhant amb La Talvèra, en utilizant de samples de Marti, en jogant d’aires tradicionals al sintetizor, en reprenent a la mòda ragga de cants de collectatge, en teissent la filiacion amb los trobadors, en inventant quasiment aqueste ligam intemporal entre lo hip-hop de uèi e la tenson d’autres còps. Massilia es aqueste trabalh sus la musica, la cultura occitana, çò que pòt èsser e çò que pòt representar, un trabalh de fons abotit i a un detzenat d’annadas amb lo parelh de discs 3968CR13 e Occitanista, en seguida dels quals passèron a autra causa. 3968CR13 demorarà d’alhors per ieu, mas es pas qu’un vejaire personal, lo melhor del grop, a pauc près indepassable, per sa riquesa musicala e lo trabalh menimós que s’i sentís a caduna de las nombrosas cançons que lo compausan. Es interessent d’un punt de vista critic e de la refleccion, per çò qu’es una remesa a plat dels tèrmis de “folclòre” e de  “tradicion”. Massilia capitèt de provar qu’èram pas una jos-cultura e que de conneccions existavan entre l’òc e lo demai del monde. En parallèl, faguèt de son rub-a-dub una musica tradicionala, en considerant que la tradicion, la tradicion vertadièra, es primièr de creacion, basada sus de transmission orala, e doncas que la cançon a respondre, la tenson, la borrèia e lo battle de rap podián far partida d’una meteissa tradicion, e d’una meteissa cultura. Mai largament, en partissent d’aqueste discors e d’aqueste exemple fornit per Massilia, es tota una generacion qu’a considerat que se podiá doncas logicament far de tot en occitan e que, a comptar d’ara, auriá pas mai besonh de se justificar pel simple fach d’existir e d’aver drech a la paraula.
 
 
“Fais comme moi: réapprends ton patois”
 
Parlam de lenga, es evidentament essencial a considerar Massilia coma un grand grop d’expression occitana, e mai cante al mens a mitat en francés. Dètz ans après la novèla cançon occitana, que sa lenga èra mai que mai l’occitan, arribèt aquesta èrsa, amb l’occitan e lo francés a egalitat, mas totjorn per parlar de se, de sa vila, de son quartièr. Considerèron que la normalitat èra aquela, que degun capitava de parlar de longa en occitan, e qu’èram totes al minimum bilingues. Acceptar que l’occitan posca far partida de la societat en denegant pas al francés sa plaça de lenga de comunicacion a l’ora d’ara. Entremesclar las doás lengas, que servisson, o vesèm, a parlar de tot, en seguissent un imatge de Marselha coma vila cosmopolita ont jamai res se fa dins una sola lenga. Lo realisme e l’idealisme a l’encòp, l’equilibri entre çò qu’es e çò que volèm, es aquò la leiçon, adreiçada als occitanistas, del Massilia: un refús de se trencar de la basa, del pòple, del monde, apariat a una volontat de portar çaquelà una pèira occitana, una diferéncia que farà sens e serà lo “ciment de la cité”, de la solidaritat e de la vita en comun.
 
Pr’aquò lo rapòrt del grop a sa lenga me sembla san. Es en tot cas decomplexat, coma o mòstra la recuperacion positiva del mot de “patois”, distanciat amb umor, fugís lo sindròme dels “darrièrs dels mohicans” en espetant totas las barradissas al passatge e en mostrant mai que mai que la lenga se pòt completament adaptar a la modernitat, es qu’es quitament una question tant colha qu’a pas luòc d’èsser. Sauprem pas jamai l’impact vertadièr d’un grop coma Massilia sus la coneissença de la lenga e de la cultura occitanas, pasmens demòri assegurat que de cançons coma “Parla Patois” o “Occitan - leiçon n°1” faguèron mai per l’espandiment e la socializacion de la lenga al moment que sortiguèron que plan de cors tradicionals de lenga. Totes aquí coneissèm d’occitans que se descobriguèron e venguèron mai interessats, veire militants, amb Massilia Sound System.
 
 
“Dins mon canton”
 
Massilia, es Marselha. Es quitament pleonastic d’aver a tornar dire aquesta evidéncia, tant es marcada dins la carn e la sang de totes los membres del grop. Es son títol, e son identitat. Se parla de la ciutat foceana a cada destorn de cançon e es benlèu lo sol tèma qu’unís totes los albums de la banda. Alara, chovin, Massilia? Òc e non. Se se sentís de longa una fiertat positiva cap a una ciutat que capita l’interculturalitat e la mesclanha d’identitats pluralas ont d’autras faguèron fracàs, se parla tanben de çò que fonciona pas. Tot es pas ròse al país blau e blanc... Quant de còps parlèron d’aquesta fàcia nègra de Marselha, aquela qu’es rosigada per la pojada del Front Nacional? “Ma ville tremble, ma ville est malade”, disián mai de 15 ans fa, e las causas an gaire cambiat.
 
Pel demai, vertat es que Massilia parlèt fòrça de sa vila, de biais un pauc idealisat de còps que i a. Me pausèri mai d’un còp la question: es que ne fan pas tròp? E es qu’es pas excluent per los que, coma ieu, son pas e se sentiràn pas jamai marselhés?
 
Sembla qu’aquí tanben ajan esvitat l’escuèlh. Primièra constatacion: quitament se fan coma las còlas de foot e que son melhors a domicili, Massilia a ben virat e capitat de se far conèisser pertot, en França e al delai. Es ben fin finala una pròva que se centrar sul local empacha pas de s’adreiçar a totes. Mai que mai quora aqueste local es aquel, borbolhant, de Marselha, a l’encòp far e plata-forma de Mediterranèa. De fach, perque s’escanar a parlar del monde tot quora lo monde tot es contengut dins una sola vila?
 
Puèi cal veire aqueste ròtle d’ambaissador que prenguèron amb plaser coma una reaccion a un  centralisme parisenc. Comptam pas mai los artistas d’expression francesa que fan l’apologia dels luòcs e de la vita parisenca, sens que jamai degun los acuse de chovinisme, d’iperlocalisme o de centralisme. La vertat es qu’en tant que public m’agrada d’anar vesitar Marselha amb per bagatge prealable las cançons de Massilia que fan referéncia als quartièrs, als luòcs emblematics de la ciutat, del meteis biais que qualqu’un qu’anirà visitar Paris serà en capacitat de connectar çò que vei amb çò qu’a apres, entendut, e assimiliat a sa cultura e sa construccion pròpia.
 
Non, lo sol vertadièr problèma d’aquesta demarcha es qu’es pas estada mai seguida, que los artistas enrasigats ajan pas espelits d’en pertot, per justament contrar las malafachas del centralisme cultural parisenc. I aguèt aquesta dinamica de Linha Imaginòt amb los Fabulous Trobadors a Tolosa, e qualques autres, mas pas pro per fargar un malhatge territorial equilibrat, e esvitar qu’una dinamica de decentralizacion se vire en recentralizacion, sus Tolosa, sus Marselha... Mas d’aquò un grop sol saupriá pas n’èsser tengut per responsable e podèm en tot cas pas reprochar a Massilia d’aver revirat sa vèsta sus la question.
 
 
“Si lèva mai la cançon”
 
Bon, va plan per l’istoric, mas aqueste darrièr album, de qué val? I vèni, i vèni, un pauc de paciéncia. Tot çò qu’ai dich avant es importent per sasir tota la portada d’aqueste “Massilia”, que lo costat eponim del títol auriá ja degut vos en balhar indici. Per la bona rason que tot çò qu’ai dich avant, tota l’istòria del Massilia Sound System es contenguda dins aqueste album. E de biais plan fin, talament que m’en apercebèri pas tre la tota debuta, o la primièra escota. Fòra de question per Tatou, Jali e companhiá de far un album aniversari a l’anciana, calhat, virat cap al passat, una mena de best-of nostalgic per se sovenir coma èra bon lo temps d’aquestes moments. Sabon segurament lo pès passadista, òrrament nostalgic qu’aquesta mena de commemoracion pòt aver e aguèt per d’autres. Mas a l’encòp, sabon plan que la musica es jamai de creacion totala. An tròp trabalhat los samples de reggae, de rock, las matièra tradicionala e trobadoresca per aquò.
 
La resulta d’aqueste Massilia e de sas 14 cançons es doncas un trabalh de re-creacion completament connectat a l’istòria musicala del grop. Los afogats i relevaràn de longa la mirgalhada de referéncias e d’autò-referéncias a d’autras cançons, vièlhas o mens vièlhas, plan o pauc conegudas, del Massilia Sound System. Aital, se l’album pòt èsser pres coma un tot, e un tot nòu, cada cançon teissa un ligam cap a una periòda del grop, un album donat, una cançon... basta d’entendre “A Marseille” per ausir o creire d’ausir “Rdv à Marseille” o “Un dimanche aux Goudes”, sortits del disc passat, o “Ma ville réveille-toi!” per pensar a “Ma ville tremble” e mai largament l’album Aioliwood, “Es tot pagat” en mena de seguida de “Jovent” o “Tartarassas e Vautors” de 3968CR13, e se pòt encara contunhar la lista. Parierament, de temps en temps se reconeisserà un vèrs sortit d’una autra cançon, coma una reactualizacion d’un vièlh tèma, biais de dire tanben que d’unas causas marridas cambian malurosament pas.
 
Musicalament, Massilia contunha d’evoluir e d’ensajar, totjorn assegurat darrièr per una linha de bassa mai qu’eficaça e la guitara rock de Blu que començam, dempuèi 2 o 3 albums, de conèisser, cap a de riddims mai electrò mas pas omnipresents, de raprochar de çò que se pòt far a l’ora d’ara en matièra de dub e de dubstep (encara un còp, Massilia demòra connectat a son temps). Sus sa lançada, lo grop pren tanben la risca d’una melodia gaujosa al pianò, tipada swing (“Je marche avec”) o d’un reggae bastit sus de basas completament old-school (“Parlar fòrt”) per mostrar que lo grop a sus aqueste terrenh pas grand-causa de mai a provar a qual que siá.
 
En concèrt, sus aquesta virada forçadament especiala, Massilia jòga plan d’aquestas autò-referéncias, en sautant aital d’una cançon novèla a una anciana, en se servissent d’expressions, de tèmas o de melodias comunas coma pont e ligam, e se l’album es luènh de far present d’aniversari, es ben lo live que ne prendrà la carga. Una causida de rason tant es dins la conneccion amb son public, dins lo fuòc del dirèct, que Massilia pòt lo mai s’exprimir e capitar la comunion necessària a aquesta celebracion. E mostrar que los melhors per far de Massilia Sound System es encara Massilia Sound System.