La federacion foguèt lo projècte nacional inicial de la revolucion francesa de 1789 e de las comunas de1870. Per faire simple, la primièra foguèt espotida per l’aligança entre los revolucionaris e conservadors parisencs contra las províncias e l’amenaça exteriora en seguida de 1789. Las segondas foguèron espotidas dins lo sang per l’aligança entre los conservadors e l’ocupant alemand en 1871. Lo programa de la resisténcia deguèt renonciar al projècte federal per obtenir lo sosten de los que tenián per l’emperi colonial. A cada còp, es una oportunitat d’Occitània coma nacion en devenir que foguèt enebida.
 
Mas ara, sèm dins una societat francesa ont es l’idèa d’estat-nacion francés sobeiran que patís del partiment de las competéncias entre lo parlament estatal e lo parlament europèu, ont la mondializacion economica fa pèrdre a Paris son contraròtle economic absolut subre las entrepresas de son territòri e tanben ont lo discors sus la descasença economica e politica de França s’es fait general.
 
L’oportunitat per Occitània es d’un latz, aquel aflacament de la concepcion centralista de França e de l’autre sa capacitat a far emergir l’istòria de l’espaci occitan sota las frontièras estatalas (véser entre maites Robert Lafont[1]).
 
Tant lo Felibritge coma los sieus sucessors occitanistas defendèron lo projècte d’una França federala amb una organizacion territoriala ont las regions occitanas serián de regions autonòmas en carga del lor desvolopament economic e cultural en lenga occitana.
 
Aquela via foguèt empedida del temps del Felibritge per la politica colonialista del segond empèri e de la tresena republica amb lor administracion ipèrcentralizada ont los mèdias e l’educacion, e mai la repression èran al servici d’una ideologia unificatritz a l’entorn de la lenga e cultura de la capitala. Al sègle dètz-e-noven foguèt terrible per lo Felibritge ont las temptativas de formar un projècte federal non arribèron pas a se concretizar, que lo contraròtle ideologic de l’estat nacion francés èra tròp potent.Ça que la, la declaracion federalista de 1882 es clara: “N’avèn prou de nous teisa sus nòstis entencioun federalisto, quouro li centralisaire parisen nous acanon em’aquelo marido acusacioun de separatisme”[2].
 
Tanben, abans la segonda guèrra mondiala, lo movement occitan defendèt lo federalisme tal coma Campros en 1935: “non oblidam qu’es per naltres la condición necessaria, avuei, per tornar ajonher la nostra personalitat nacionala, a tornar possedir la nostra cultura occitana”[3].
 
Èra una evidéncia que per assegurar un avenir a la lenga e cultura occitana, la creacion de regions autonòmas o d’un estat nacion occitan èran necessàrias. Ça que la, l’istòria del territòri occitan fa que sol lo federalisme se podiá e pòt sempre se concretizar, que la via de l’independéncia, tant respectable que siá, èra e es fòra portada de las possibilitats democraticas de la societat francesa de nòstra epòca. Amb l’autonomia, podèm laissar las generacions futuras decidir de lor volontat de compartir o non un espaci e una istòria comuns amb lo demai de França.
 
Mas lo nacionalisme jacobin de la liberacion e la crispacion del banh de sang de la descolonizacion forabandiguèron tota idèa d’autonomia regionala. Lo quiti Institut d’Estudis Occitans (IEO) non podiá pas mai assumir un projècte federal per Occitània. Dins aquel environa, l’independantisme de Fontan amb la fondacion del Partit Nacionalista Occitan (PNO) en 1959 non aguèt pas gaire de resson dins la societat occitana.

Ara, lo Partit Occitan passèt de la descentralizacion a l’autonomia e lo Partit de la nacion Occitana (lo PNO nòu) se virèt cap a un projècte mai federalista. L’opcion federala es una opcion que prepausan tanben d’unes partits francés tal coma los Verds e de tendéncias de partits centristas, de dreita e d’esquèrra. Es una opcion politica minoritària mas concebible per la societat francesa. Encara mai qu’es ara dins una estat de crisi que pòt menar tant a una crispacion nacionalista subre la nacion francesa (per exemple amb la pujada del Front Nacional) coma a una obertura federalista subre la diversitat interiora de França dins una diversitat europèa dins un monde globalizat.
 
Amb la crisi ecologica, l’idèa d’una societat descentralizada, a l’encòp autonòma e solidari, sensibla a la diversitat, tal coma la biodiversitat non es pas mai una idèa passadista e conservatritz, mas al contrari una alternativa per un avenir sostenible.
 
Per capitar, l’idèa federala deu èsser prepausada als occitans e a totes los francés, dins lo respècte “de la vida democratica coma es, de l’electoralisme, de las estapas necessàrias per far passar un projècte que las gents imaginan quitament pas. Çò que vòl dire que definir Occitània en “subjècte d’istòria” es la daissar dobèrta a l’evolucion, l’illimitacion, es pas la definir d’intrada fòra la situacion francesa” coma o disiá Robert Lafont[4].
 
Atal l’objectiu federal deu èsser presentat als occitans coma l’organizacion territoriala que permet de melhorar la democracia, l’eficiença politica e l’eficacitat economica en aplicant lo principi de subsidiaritat. Per un territòri tal coma Occitània que possedis una cultura pròpria, es una consequéncia democratica que de poders regionals occitans normalizan l’us de l’occitan, coma lenga e cultura pròpia.
 
Coma aquesta propòsta foguèt ja la dels occitanistas dels sègles passats, e que non arribèron pas a la concretizar, lo desfis d’uèi es de trapar lo camin democratic per arribar a aquela devolucion de poder. Uèi, dins un França oberta sus Euròpa dins un monde globalizat, trapan d’estatjants de las regions occitanas que volon assegurar un avenir economic e sostenible a lor territòri de vida e que pòdon èsser convencut qu’aquò passa per de regions autonòmas. Es l’aligança d’aqueles actors politics amb lo mitan occitanista que pòt portar un projècte federal per las regions occitanas e reviscolar l’occitan.