I a gaire sus una ràdio francofòna de l’estat francés escotavo Tedi Papavrami, aquel violonista albanés que s’exilièt en França despí l’atge de sos 15 ans. Disiá que quora èra adolescent, i èran gaire d’albanesofònes dins lo còrn ont estasiá. E per el, l’albanés semblava èstre una lenga estranha, una lenga irreala, pròpria a sa maire, son paire e a el. Una lenga confidenciala qu’elos solets mestriàvan. Sabiá que degun mai compreniá aquela lenga.
 
E mai tard, quora posguèt anar en Albania, foguèt chocat d’escotar aquela lenga que parlava, que compreniá mas qu’aviá jamai poscut auvir en societat. Que suspresa per el. Aquel testimoniatge me faguèt una revelacion. Es coma io, lo primier còup de ma vita qu’anèro en val d’Aran. Pichon avio una vision limitaa de la lenga, sabio que la mitat de ma familha la parlava, e pron rarament d’autres la parlàvan tanben. Mas es tot. Après mos estudis a l’universitat me’n avisèro qu’èra una lenga per estudiar, una lenga escolara. Mas gaire societala. Al revenge, la val d’Aran foguèt per io un simèc total. La pròva que tot es possible se se donam los meians d’i arribar.
 
Poirio continuar aquel parallèl e refar l’estrangier dal dedins, m’arrèsto aicí. Perqué de fach, son de situacions pròpi desparièras qu’avem aicí entre aquela de Sr. Papavrami e la de totes los occitanofònes de la terra. Quora sèm fàcia a un exiliat, es fòra, e a un interior son país, dins un ailí. Nosautres, sèm de deguns. Sèm tot lo temps a l’exterior, que lo nòstre interior, n’i a ges. Coma se la societat vòl que restessiam a costat de la placa. Poiem se consolar en dire que nòstre interior es dins nòstre còr. Es coma lo temple celèste dals jusius. Mas quora sèm fàcia a qualqu’un, e que parlam de ponches de referença literaris, culturals ò autres, sèm ren a egalitat. Sabem ren ont sèm.
 
Un exiliat te poirà dire avem tal grand autor famós qu’es quitament conoishut e traduch dins lo monde, quitament en albanés coma Ismaïl Cadare. Mas nosautres, tot ce que fa la basa de nòstra cultura, es confidencial. E lo monde, un pauc coma Tedi Papavrami pòt legitimament se demandar s’es veritat ò se lo monde occitan (dins lo sens que tòcha a la lenga occitana), sèm qu’un pantais.
 
Me sento ambé dobla pena. Doblament en exili. Un jorn, èro a circular en Occitània amb una veitura qu’èra ren imatriculaa en França. Deguèro m’arrestar un momenton e me parquèro a costat d’una autra veitura qu’i èra un gus dintre. Lo baudo se metèt a ronhar sensa rason. Que benlèu li chaliá manobrar un chicolon de mai que ce qu’aviá prevista per la sortiá? Al moment de quitar la veitura, passa davant de io e me fa per la veirina: ”òu l’estrangier, va te parcar en cò tiu...”. Sabo ren perqué mas li respondèro en occitan. Reflèx? Cu sap. Li diguèro qu’aicí èro al miu e que s’èra ren content èra parier, cadun aviá drech a sa plaça. Lo gus trobèt una bestialitat a dire e se’n anèt. Me faguèt pensar a un provèrbi: “es ren perqué sies naishut dins un avion que sies aviator”... E ajustario de mai, qu’es dificil de saber ont anar quora a ren las comandas de l’avion. D’un exili a un autre, a se sentir coma un viatjaire que se laisha butar per lo vent, sensa jamai trobar un luec de pausa.
 
Per conclure, me fa pensar a la situacion dins la quala me trobèro mai d’un còup a l’estrangier quora de gents me demandavan d’ont èro. Lor disio qu’èro “d’Occitània, al sud de França”, mas lo mond conoishe lo sud de França, la Còsta d’Azur, lo Leberon e quasi jamai conoishe lo tèrme d’Occitània e d’occitan. E per causa, avem pas d’estat per pòire (poder) se servir de referença de dignitat dins una discussion. La val d’Aran es ren pron conoishuá per sa practica normala de l’occitan dins la vita publica (societat, legislacion, literatura...) mas es ja una pichina basa. A desvelopar a l’internacional per donar un visatge e per umanizar l’occitan dins lo monde!