Aurà calgut esperar cent ans non solament per commemorar – e non pas festajar! – lo centenari d’un dels chaples mai grands qu’Euròpa e lo planeta ajan conegut.
 
Aurà calgut esperar cent ans per qu’un monument del sovenir a l’intencion de totes los soldats – victimas per la màger part – mòrts dins çò que deviá èsser la “der des ders”, quala que siá lor origina…
 
De segur, es mai aisit ara que quitament los qu’avián subreviscut an pas pus mal a las dents. I a plan longtemps que los descendents an fach sieunas lor istòria que foguèt per de milions un calvari…
 
Lo dever de memòria, son nombroses a l’acomplir, ajudats que son, ongan, pels mèdia e tot lo rambalh fach a l’entorn d’un massacre.
 
Jamai los “peluts” – joves de vint ans a l’epòca o gaire mai per una majoritat e devián pas èsser tan peluts qu’aquò – son estats autan preses en consideracion!
“Mandatz-nos los testimònis de vòstres aujòls: letras, quasernets… tot farà ventre e… vendre!”
 
La quita television dicha regionala (sic) i va de son dorsièr de doas o tres minutes.
“A! ça dison los entrevistats, podèm èsser fièrs d’èeesr franceses… Sens eles, seriam benlèu totes “en Germania”.
 
Empachèt pas ça que la que, vint ans après, nòstres paires i deguèron tornar, ailàs!
Demest tot aquel deluvi de commemoracions, d’emissions ràdio e tele, d’articles dins la premsa escricha, qual parla de la propaganda oficiala que, après la guèrra de 1870 fins a 1914, neurissiá l’asirança del “Boche”?
 
Tocava pas sonque las vilas mas los vilatges e vilatjòts tanben. E coneissèm totes aquela “literatura “ de venjança que s’exprimissiá quitament en cò deus felibres qu’escrivián en “patoès”…
 
Ièr, i aviá la ceremonia al monument dels mòrts e lo discors del ministre legit pel cònsol de l’endrech. Dins mon vilatge, la comuna a cambiat de mojoritat e los “patriòtas “ de l’equipa precedenta èran gaireben totes absents mentre que los de l’equipa novèla qu’èran pas jamai venguts en per abans i èran…
 
Supausi que cadun deu aver sos “eròis mòrts per França”…