L’archipèla de las Illas Shetland campa a la termièra de la Mar del Nòrd e de l’Ocean Atlantic entremièg Escòcia e Norvègia. Lo païsatge es a copar lo buf. Gaireben sens cap d’arbre, mar e tèrra s’entremesclan dins una beutat esbleugissenta. Los shetlandeses son de monde amistoses e e gracioses. Administrativament ligat a Escòcia e doncas al Reialme Unit, Shetland es administrat dempuèi 1973 per un govèrn local anomenat Shetland Islands Council que ten competéncia dins los domènis de l’environament, del malhum viari, de la santat, dels servicis socials, del desvolopament economic e logistic, de la construccion, de las nòrmas de comèrci, l’educacion, l’ecologia. Es una larga autonomia al dintre de l’autonomia escocesa, una situacion que rampèla la de la Val d’Aran. Es una situacion normala al Reialme Unit ont las autonomias son diferenciadas segons los territòris e ont patisson pas lo carcan del monolitisme institucional a la mòda francesa.
 
Shetland (o tradicionalament Hjaltland o Ȝetland) èra un país de cultura viking e de lenga noroèga quand foguèt donat al Reialme d’Escòcia en 1468 coma verquièra. L’influéncia nordica demorèt intacta pendant un parelh de sègles puèi, pauc a pauc, pujarà l’impacte escocés dins l’archipèla fins a èsser dominant. A partir del sègle XVIIIn, la lenga noroèga locala, dita norn, comencèt de daissar plaça a l’scòts que rapidament foguèt adoptat pels shetlandeses e ne venguèt lor lenga principala. Aquesta substitucion lingüistica foguèt facilitada per la proximitat d’aquelas doas lengas germanicas. S’estima que los darrièrs parlaires del norn moriguèron a la debuta del sègle XIXen. Demòran paucs de testimoniatges escrits d’aquesta lenga: lo primièr lingüista que la venguèt estudiar foguèt l’universitari feroian Jákup Jakobsen dins las annadas 1890. Mas a aquesta epòca lo norn èra ja lenga mòrta. Mas la paradòxa shetlandesa es que la fin del norn en Shetlàndia donèt naissènça a l’scòts shetlandés. La vièlha lenga noroèga existís encara a l’estat fossilizat al dintre del parlar shetlandés modèrne. N’a colonizat una bona part del vocabulari amb de milièrs de mots e d’expressions, amb la fonologia e tanben amb quantitats de punts gramaticals e morfologics. Dins aqueste contèxte se comprendrà aisidament que la devisa de Shetland encara uèi es redigida en noroèc: “Með lögum skal land byggja“ (Amb la lei se bastirà lo país).
 
La denominacion que los lingüistas donan al shetlandés de uèi es northern insular scots (scòts insular nordic). Los shetlandeses batejan lor lenga del nom de shetlandic, Shetland tongue, o encara (aald) shetland.
 
La lenga anglesa, coma lenga estatala del Reialme Unit es dintrada en Shetlàndia essencialament a travèrs la generalizacion de l’ensenhament a partir del sègle XIXn e sustot a partir de las annadas 1970 e la venguda de centenas de trabalhaires del petròli venguts de pertot arreu lo reialme e Euròpa. L’anglés s’es impausat coma la lenga del registre naut a costat del shetlandés. Mas lo shetlandés a pas desaparegut. Es demorat una lenga plan viva, una lenga parlada per carrièras e dins las familhas. Lo shetlandés es ajudat pels poders publics. Es una lenga estudiada e escrita. La lenga es fòrça presenta dins la senhalizacion comerciala.
 
La literatura shetlandesa es abondosa e qualitadosa. Mai d’un libre dins la lenga es publicat cada annada. Sovent son de recuèlhs de poesia, de bendas dessenhadas, de reviradas (per exemple “Alícia al País Meravelhós“ o d’extraits de la Bíblia) e tanben qualques òbras de ficcion. Mas aquestas son pauc numerosas. Los romans shetlandeses sovent son escrits en anglés per la partida narrativa e en shetlandés per los dialògs. Per una populacion de 23 000 abitants, Shetland se pòt mostrar fièr de la siá produccion literària. Ja an espelit dos estudis sus aquesta literatura, pròva de la siá vitalitat. Se pòdon trapar de reviradas d’òbras shetlandesas dins d’autras lengas, quitament en francés.
 
Uèi lo dia,  diriái de la situacion lingüistica de Shetland que son dins “una diglossia aürosa”. Ben segur lo shetlandés es una lenga en perilh fàcia a l’omnipotent anglés, mas la siá resisténcia es fenomenala. Lo shetlandés a conquistat los domènis de la musica e del cant. Regularement es utilizat pel govèn local. Un cursus universitari de shetlandés existís e de segur la lenga es ensenhada dins totas las escòlas de la Illas. Una associacion populara, Shetland for Wirds se carga del sieu desvolopament.
 
En Shetland, lo sentiment de pertànher a una comunautat especifica es plan fòrt. Lo pòble se definís abans tot coma Shetlandeses, abans d’èsser d’escoceses o de britanics.  Un movement que se poiriá dire nacional, da Shetland movement, existís e s’espandís. Voldrián donar a Shetland un estatut de quasi-independéncia semblant a lo de l’Illa de Man.
 
Ai l’astre d’aver visitat Shetlàndia qualques còps. I tèni d’unes bons amics. Lor capacitat a menar una petita revolucion dolça e permanenta cap a lor madurason linguistica, culturala e politica sempre me daissa esbaït. Shetlàndia, pauc a pauc, se desvolopa e se madura coma nacion. Aquò se fa amb tranquillitat e tenacitat, democracia e respècte. Los shetlandeses son un pòble nordic e los nordics an inventat lo parlamentarisme fa mila ans. Aquesta punhada de gents, los nòstres cosins europèus, en tota discrecion e umilitat fan del triptic Lenga-Cultura-País los tres pilars de lor emancipacion. E se lo salvament de nòstra Occitània èra lo camin mostrat per Shetland?




Shetland writers (in Shetlandic)por thlauze