Vaquí fin finala una question de las bonas.
 
E me la soi pausada aquesta setmana au subjècte de la votacion deu parlament sus la reconeishença de l’Estat de Palestina.
 
Atencion, soi pas sus una soscadissa suu conflicte dens l’Orient Mejan, mès suu foncionament e la presa de decision de l’Estat francés.
 
La question pausada aus deputats es importanta, quitament se pertòca pas l’economia o la vita vitanta deus estatjants, mès de França balha au monde un imatge e condiciona sas relacions dambe los autes Estats e sa plaça dens çò qu’aperam drin simplament “lo concèrte de las nacions”.
 
L’amassada nacionala a doncas votat a favor de la reconeishança de Palestina coma Estat dambe una majoritat de 339 votzes contra 151. Una diferéncia pro confortabla ende que la resulta sia clara. Coma sovent, França es pas pionièra puisque Suècia, Espanha e Bretanha Grana ac avèvan dejà hèit dens l’Union Europenca, atau que la Republica chèca, Hongria, Polonha, Bulgaria, Romania, Malta e Chipre abans d’entrar dens l’Union.
 
Mès aquò rai, la question es pas aquí.
 
Non, lo problèma es, e l’atz shens de dobte notat, qu’aquesta votacion n’avèva pas nat pes politic, que sol lo govèrn ne pòt decidir.
 
Doncas lo poder executiu a mès de pes politic de decís en França que non pas los elegits de terrenh. Mès qui decidís endeu govèrn? Lo capministre? Lo ministre deus ahars exteriors? Lo president?
 
Sembla que sia lo president, elegit au vòte universau, qu’es eth que nomeja lo capministre e doncas que pòt s’assegurar de son sosteng de cada moment.
 
D’un costat, vau milhor que lo poder sia dens las mans d’un elegit deu pòble que non pas dens las mans d’un nomejat d’un elegit deu pòble, non pas? Se que non, aquò s’apèra l’Union Europenca …
 
Mès lavetz, perqué un elegit a lo dret de decidir sus un subjècte suu quau se seré pas exprimit pendent la campanha electorala? Aquò que voleré díser los electors an causit a paupas, a la tustabòrni, o a l’avugla se volètz, coma dens l’expression “causir un gat dens la saca” o “hèr un chèc en blanc.”
 
E ben, justament, que non! Lo candidat Hollande s’èra clarament exprimit aquò dessús. E, coma benlèu tròp sovent uei lo dia de la part deus elegits, s’es plan trufat deus sons electors. Dens las 60 perpausicions que hascoc, cau notar la n° 59 que ditz: “Sostenguerèi la reconeishença internacionala de l’Estat palestinian.” Solide, las promessas engatjan pas que los que las cresen, sustot se vesèm au dessús la n° 48 que ditz: “Aumentarèi los poders d’iniciativa e de conta-ròtle deu parlament.”
 
E vos parla pas de la n°56, que coneishètz shens de dobte sus la ratificacion de la Carta …
 
Doncas, am un president mès poderós que lo parlament, aquò causa sabuda de longa, mès a còp se hè sentir drin durament.
 
Sabèm de plan que la constitucion de la cincau republica francesa deu 4 d’octobre de 1958 estoc cosuda sus mesura endeu generau de Gaulle. Aqueste regime estoc tra la debuta considerat coma un regime semipresidenciau pr’amor de la legitimitat balhada au president per son eleccion au vòte universau dirècte au medish nivèu que non pas los deputats. A l’epòca (lo putsch d’Argièr s’èra debanat au mes de mai), la personalitat deu generau sembrava una garantia d’estabilitat. Uei lo dia, lo costume sembra drin amplejant end’un Nicolas Sarkozy o un François Hollanda, mès botèm…
 
Un eveniment gaireben anodin a totun cambiat lo regime semipresidenciau deu vielh generau en un regime aus-tres-quarts-presidenciau shens que degun se n’esmàva, gràcias a l’accion coordonada de dus compairs: Jacques Chirac e Lionel Jospin.
 
Estoc lo Jospin que’s muishèc purmèr partidari tra 1995 de l’acorciment deu mandat. François Mitterand avèva governat quatòrze annadas e aquò avèva semblat plan long a daubuns. Çò que lo Jospin avèva saunejat, estoc lo Chirac qu’ac realizèc per referendum en 2000. Lo Partit Comunista avèva denonciat l’ahar coma “una miaça de presidencializacion deu regime.”
 
Me brembi plan qu’a l’epòca, passar de sèt ans a cinc me semblava pas balhar mès de poder au president, mès èram pas qu’a la mieitat deu riu.
 
Vaquí que Lionel Jospin, capministre en 2001, hè invertir l’òrde de las eleccions e passar purmèr las eleccions presidencialas. E cric, e crac, mon conte es acabat, la votacion endeus deputats se cambia en tresau torn.
 
Aquò qu’avoc la tòca avoada d’evitar una coabitacion entre poder executiu e legislatiu. Nos cau brembar de çò que digoc Georges Pompidou, totun partidaire deu quinquenat en 1973 “Doncas es desirable de tornar botar lo mandat presidenciau a cinc ans, shens ligar la data de las eleccions presidencialas a la data de las eleccions a l’Amassada nacionala, pr’amor que tornaré hicar en causa lo quite esperit de las institucions e l’equilibri deus poders publics.”^[
 
Sèm doncas plan dens un regime desaplomat que balha a una sola persona gaireben l’ensems deus poders. L’incapacitat deus deputats dits frondeurs de cambiar quauquarren ac muisha plan.
 
Sèm plan luenh de la democracia coma l’avèva pensada J.J. Rousseau, praubes.