Opinion
De l’occitan fantauma a l’occitan viu
Per completar lei recors expressius que mancan a la lenga d’òc, avèm costuma de s’inspirar deis usatges d’autrei lengas. O fasèm perque l’occitan es fragil e perque arriba pas de crear pron espontanèament de recors expressius. Es un efiech tipic de la subordinacion. Per exemple fixam en occitan de formas recentas coma bicicleta, automobila, liofilizar, telefonar, psicologic, offshore, en linha, a tèrme cort, a tèrme mejan, a tèrme lòng (a tèrme long) en s’inspirant dei grandei lengas de comunicacion que son en contacte amb la nòstra coma lo catalan, lo francés, l’italian, l’espanhòu e l’anglés.
Ara, i a tanben de recors expressius recents que naisson en Occitània mai que son documentats a partir d’una lenga dominanta coma lo francés, l’italian o l’espanhòu. La documentacion permet pas de saupre s’aquelei recors apareisson tanben en occitan parlat de maniera espontanèa. Es possible que s’utilizen en occitan popular, mai en copiant lo modèl de la lenga dominanta. Podèm apelar aquò un “occitan fantauma”, pauc o ges documentat, inconegut dins leis enquèstas dialectologicas. Cau tenir còmpte d’aquelei creacions autoctònas, qu’apareisson pas facilament en occitan popular e que li devèm donar un aspècte decent en occitan modèrne.
Vaicí quauqueis exemples.
Oai (nom masculin) es un mot familiar, tipic de la region de Marselha, que significa “desòrdre”. Son analisi lingüistica es dificila, son etimologia es gaire segura. Seriá aparegut benlèu a la fin dau sègle XX en francés popular de Marselha, que son usatge i es restat frequent. En francés se pronóncia [waj] e a pas d’ortografia fixa, que se pòt notar le ouaï, le ouay, le ouail, le ouaille, le waï, le why, etcetèra. Apareis sovent dins leis expressions foutre le ouaï e c’est le ouaï. Lo mot sembla de s’espandir dins l’espaci de la lenga francesa. Certanei parisencs l’aurián agut utilizat après lo manlevar a l’usatge marselhés. En tot cas lei diccionaris dau francés estandard enregistran pas aqueu mot. En occitan modèrne, dins lo registre informau, popular, familiar, avèm que de bònei rasons d’integrar aqueu recors expressiu. L’occitanizacion es aisada: s’escriu lo oai e se pronóncia [lu ˈwaj]. Fasèm ges d’elision davant: evitarem l’oai*. Lo grop de musica Massilia Sound System a ben difusat lo mot dins sei cançons en occitan e dins l’usatge renaissentista[2].
________
[1] Saique, dins lei primiereis autos apeladas lemosinas, lo conductor restava defòra e èra protegit per una tela o un envan que podiá far pensar au mantèu, mentre que lei passatgiers, elei, èran mielhs protegits.
[2] Leis artistas de Massilia Sound System utilizan una grafia curiosa, lo òai*. En provençau maritim, es verai que ò se pòt legir [wɔ, we, wa] dins lei mots de formacion populara coma pòrta [ˈpwɔʀtɔ, ˈpweʀtɔ, ˈpwaʀtɔ], mai en aqueu cas, la letra a après ò es inutila. E lei règlas de lectura dau provençau maritim foncionan pas pertot dins la lenga. S’atròba que lo oai es un neologisme; conven de l’escriure d’una maniera non ambigua per fin que se pòsca legir facilament dins totei lei dialèctes, donc: lo oai.
Ara, i a tanben de recors expressius recents que naisson en Occitània mai que son documentats a partir d’una lenga dominanta coma lo francés, l’italian o l’espanhòu. La documentacion permet pas de saupre s’aquelei recors apareisson tanben en occitan parlat de maniera espontanèa. Es possible que s’utilizen en occitan popular, mai en copiant lo modèl de la lenga dominanta. Podèm apelar aquò un “occitan fantauma”, pauc o ges documentat, inconegut dins leis enquèstas dialectologicas. Cau tenir còmpte d’aquelei creacions autoctònas, qu’apareisson pas facilament en occitan popular e que li devèm donar un aspècte decent en occitan modèrne.
Vaicí quauqueis exemples.
Avion (nom masculin) es un neologisme de la fin dau sègle XIX. Es l’engenhaire occitan Clement Adèr que creèt lo mot per designar aqueu tipe de veïcul volant, en contribuissent a son invencion. S’inspirèt dau mot latin avis, que significa “aucèu”, e li empeguèt lo sufixe francés ‑on, donc avion. Adèr faguèt aparéisser lo mot dins de documents escrichs, benlèu tre 1875, e de faiçon segura en 1890, en lenga francesa: ansin en francés s’escriu avion e se pronóncia [avjɔ̃]. Totun Adèr viviá a una epòca ont l’occitan èra encara la principala lenga de comunicacion orala. Es probable que lo quite Adèr parlèsse l’occitan, per tant, es possible que pensèsse lo mot avion en occitan e que lo prononcièsse en occitan dins certanei circonstàncias, amb certaneis interlocutors. A partir de la forma francesa, la fixacion de la forma occitana dau mot es facila: s’escriu avion e se pronóncia [aˈβju (aˈvjuⁿ, aˈvju)]. De lengas de larga comunicacion an adoptat de formas similaras a partir dau francés: en catalan avió, en espanhòu avión, en portugués avião...
Lemosina (nom femenin), amb sa varianta non estandard limosina, es un mot fòrça ancian per se referir a la region de Lemosin. Per còntra, lo sens de “granda auto de luxe” es recent. Es documentat en francés escrich a partir de 1902 dins la forma limousine, prononciada [limuzin]. Lei diccionaris occitans mençonan pas o quasi pas aqueu sens. La fixacion dau tèrme occitan, per parlar de l’auto, es facila: lemosina prononciat [lemuˈzinɔ (lemuˈzina, ləmuˈʒina)]. D’autrei lengas coneisson de formas similaras que se basan sus lo francés: en catalan limusina, en espanhòu limusina, en italian limousine, en anglés limousine... I a doas ipotèsis per explicar aquel usatge.
Lemosina (nom femenin), amb sa varianta non estandard limosina, es un mot fòrça ancian per se referir a la region de Lemosin. Per còntra, lo sens de “granda auto de luxe” es recent. Es documentat en francés escrich a partir de 1902 dins la forma limousine, prononciada [limuzin]. Lei diccionaris occitans mençonan pas o quasi pas aqueu sens. La fixacion dau tèrme occitan, per parlar de l’auto, es facila: lemosina prononciat [lemuˈzinɔ (lemuˈzina, ləmuˈʒina)]. D’autrei lengas coneisson de formas similaras que se basan sus lo francés: en catalan limusina, en espanhòu limusina, en italian limousine, en anglés limousine... I a doas ipotèsis per explicar aquel usatge.
— Benlèu es l’engenhaire Charles Joantaud (1843-1906), nascut a Lemòtges, qu’inventèt aqueu tipe de veïcul e que lo nomenèt lemosina (limousine) en volent rendre omenatge a sa region d’origina. Es probable qu’aquel inventor poguèsse parlar e pensar en occitan a aquela epòca.
— Senon, se tractariá benlèu d’una analogia amb un tipe de mantèu apelat la lemosina, segon un usatge ja solidament atestat en occitan. Çò es: l’auto apelada lemosina vos protegís ben dei tempèris coma lo mantèu dau meteis nom[1].
— Senon, se tractariá benlèu d’una analogia amb un tipe de mantèu apelat la lemosina, segon un usatge ja solidament atestat en occitan. Çò es: l’auto apelada lemosina vos protegís ben dei tempèris coma lo mantèu dau meteis nom[1].
Oai (nom masculin) es un mot familiar, tipic de la region de Marselha, que significa “desòrdre”. Son analisi lingüistica es dificila, son etimologia es gaire segura. Seriá aparegut benlèu a la fin dau sègle XX en francés popular de Marselha, que son usatge i es restat frequent. En francés se pronóncia [waj] e a pas d’ortografia fixa, que se pòt notar le ouaï, le ouay, le ouail, le ouaille, le waï, le why, etcetèra. Apareis sovent dins leis expressions foutre le ouaï e c’est le ouaï. Lo mot sembla de s’espandir dins l’espaci de la lenga francesa. Certanei parisencs l’aurián agut utilizat après lo manlevar a l’usatge marselhés. En tot cas lei diccionaris dau francés estandard enregistran pas aqueu mot. En occitan modèrne, dins lo registre informau, popular, familiar, avèm que de bònei rasons d’integrar aqueu recors expressiu. L’occitanizacion es aisada: s’escriu lo oai e se pronóncia [lu ˈwaj]. Fasèm ges d’elision davant: evitarem l’oai*. Lo grop de musica Massilia Sound System a ben difusat lo mot dins sei cançons en occitan e dins l’usatge renaissentista[2].
________
[1] Saique, dins lei primiereis autos apeladas lemosinas, lo conductor restava defòra e èra protegit per una tela o un envan que podiá far pensar au mantèu, mentre que lei passatgiers, elei, èran mielhs protegits.
[2] Leis artistas de Massilia Sound System utilizan una grafia curiosa, lo òai*. En provençau maritim, es verai que ò se pòt legir [wɔ, we, wa] dins lei mots de formacion populara coma pòrta [ˈpwɔʀtɔ, ˈpweʀtɔ, ˈpwaʀtɔ], mai en aqueu cas, la letra a après ò es inutila. E lei règlas de lectura dau provençau maritim foncionan pas pertot dins la lenga. S’atròba que lo oai es un neologisme; conven de l’escriure d’una maniera non ambigua per fin que se pòsca legir facilament dins totei lei dialèctes, donc: lo oai.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#17 Ai jamai dich que siáu còntra aquela etimologia napolitana. Autoriza-me solament de i anar dapasson abans son adopcion definitiva.
#15
#14
Vesi pas manco coma es possible de pas veire l'italian "guaio" que se prononcia "oai" en napolitan, e qu'a exactament la mesma significacion, dins lo marselhés "oai", subretot s'es per anar cercar d'etimologias fantasiosas tipe "wire" ò "why".
Qu'un ò dos particluiers l'emplegan en Avairon càmbia pas grand causa, l'a ben de mot occitan que son passats dins l'argot parisenc.
#15 Grandmercé fòrça! :)
#14 (per lo #13). Siás nascut en 1972 (e ai demora à Gages (12) fins a 1990).
Ausi "Oaï" dempuèi totjorn (1980 a l'entorn) : Un vesin, un pauc "rocker", ditz tostemps : "C'est le oaï, c'est le oaï !". D'ont l'a importa ? Quora ?
Un autre amic (Segala) l'a ausi tamben dempuèi de temps.
(perdon per mon occitan)
Grandmercé en totei per lei reaccions e leis arguments.
#1#2 A Joan-Francés e Matieu. Totei leis ipotèsis son interessantas. Mancam d’estudis definitius per ara.
#4 A Anfós. Pensi que ‘oai’ e ‘oalha’ (‘oelha’?) an pas la meteissa origina.
#5 A Bernat. Lo mot occitan ‘veitura’ remonta probable au latin ‘vectura’, pasmens son sens a evolucionat en interaccion amb lo francés ‘voiture’.
#7#8#12 A Copek, Matieu e Nadal. — — — En occitan, l’ortografia ‘Seta’ amb S- es pus confòrma a l’etimologia. — — — ‘Chichoà’ es la bòna ortografia s’es una occitanizacion dau francés ‘François’. — — — Per ‘bromeg’ (‘bromech’?), ai pas pron estudiat aqueste mot, mai leis ipotèsis de Matieu Castèl sus ‘bromeg’ e ‘bromejar’ e de Nadal semblan seriosas (#8#12).
#9 A JC Dourdet. Òc, o sabi ben ;)
#10#11 A Gerard Cairon e Maime. Òc, es probable que ‘oèi’ (‘òc es’) vengan dau francés ‘oui’.
#13 A Pèire T. Vòstre testimoniatge es fòrça interessant. Quant avètz de temps? Quora siatz nascut? Vèrs quina annada comenceriatz d’ausir ‘oai’ dins la region de Rodés?
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari