Anèm, vam jogar, es pas sovent que’ns podèm divertir au Jornalet, qu’es un mejan d’informacion meslèu seriós.
 
Vaquí la règla deu jòc: imaginatz qu’ètz un rei absolut, o un despòta (esclairat, solide), o lavetz mès simplament un ministre de la Santat que’s chepica deu benestar de sons administrats. Ètz prèsts?
 
Imaginatz tanben qu’i ajan produits de consum navèths qu’acaban d’arribar dens vòstre país e vos volètz assegurar se’n cau pas interdíser un, per cas que seré dangerós peus estatjants deu reiaume (o de la republica s’ètz ministre). Hètz realizar un estudis suu subjècte, e segon las resultas, vos cau decidir. Per que sia un jòc vertadèr, atz pas lo dret que de n’interdíser un sol, es una règla que balha drin d’interés a la partida.
 
Vaquí çò que’n disen los raportaires:
   
Peu monde qu’aiman los tablèus e ende n’aver una vision mès clara, vaquí un pichon esquèma. La fòrça de la dangerositat es notada de 0 (nulla) a 5 (hèra fòrta) en passar per “hèra febla” (1), “febla” (2), “mejana” (3), “fòrta” (4):

	A	B	C
Dependéncia fisica	2	4	5
Dependéncia psiquica	2	5	5
Neurotoxicitat	0	0	4
Toxixitat generala	1	5	4
Dangerositat sociala	2	4	4
Mòrts dens lo país	0	73 000	49 000
Mòrts dens lo mond	0	6 000 000	1 800 000

Cau saber que las chifras de las mòrts causadas peu produit B son de mau créser: 73 000 es haut o baish lo nombre de Jusius deportats de cap aus camps de concentracion pendent la Dusau Guèrra Mondiala tota, e 6 milions lo nombre deus mòrts de la Shoah pendent lo medish periòde.
 
Ètz mond senats, vos coneishi plan, e doncas esitatz entre lo produit B e lo produit C. Benlèu atz dejà hèit la soma de las chifras de la dangerositat e quitament n’atz hèit la mejana, non pas? Es un metòde deus bons.
 
Lo produit B a 18 punts, çò que’u hè una mejana de 3,6, quan lo produit C n’amassa 22 dambe una mejana de 4,4.
 
Cau adara hèr la causida entre la dangerositat tala qu’es mostrada suu tablèu (B 3,6 contra C 4,4) e lo nombre de mòrts annaus qu’es mès important peu produit B.
 
Sabi çò que pensatz, qu’ètz fòrça aluzerpits (pr’amor que legissètz lo Jornalet): se cau milhor encuentar deu nombre de mòrts dens lo país e deishar de costat lo deus mòrts dens lo mond, on las condicions de vida son plan desparièras. Atz rason.
 
Lavetz, atz causit?
 
E ben, cars amics, vos vau balhar la resulta deu jòc. Mès serà pas çò qu’esperatz, pensi, lhevat los petits finòts qu’an dejà comprés on ne volèvi arribar:
 
Es pas una simulacion, es una realitat. En França, am los tres produits e lo sol qu’es interdit, qu’es lo produit A (!).
 
Lo A qu’es lo cannabís, interdit dens nòste Estat, mès pas pertot dens lo mond e a cada còp mensh, lo B qu’es lo tabat, en venta liura e entaus revenedors deu quau lo govèrn acaba de votar una mesura en lor favor, e lo C qu’es l’alcoòl.
 
Vaquí on n’èm.
 
Cau saber que l’industria deu tabat a son burèu au parlament europenc e galanteja los deputats e los politicians. En seteme de 2013, uns paises de l’Union, deus quaus França per mèdi deu son ministre de l’agricultura Stéphane Le Foll, an dehenut una mocion au prèp de la Comission ende tornar balhar las subvencions a la produccion de tabat en Euròpa.
 
Solide, la situacion descrita aicí es esquematica e las causas son pas tan simplas qu’aquò. La cultura e la tradicion jògan un ròtle fòrça important e cadun condamna las maishantas abituds deus autes quan es meslèu fièr de las soas.
 
Totun, i podèm pensar quan ausissèm parlar au finestron de “drògas” (mesclant lo cannabís dambe l’eroïna o lo crack!) e de tot lo rambalh que vira a l’entorn deu son “trafic”, quan una simpla legalizacion (qu’acabarà per arribar un jorn de tot biaish) botaré un punt finau a tota l’economia sosterrana que gasta la vida de barris sancèrs en tot portar un benefici a l’Estat.
 
E vos parli pas de la comparason de las vertuts medicalas deu cannabís, utilizat dens uns cases precises ende suenhar, e deu tabat. Solide, fumar cannabís hè fumar tanben tabat a l’encòp, ende lo monde que hèn pas còcas o pastisses.
 
L’Estat que, ac cau díser, despensava 47 miliards d’euros (sia 3% deu PIB e 772 euros per estatjant) en 2013, en tot ne tornar crubar 13 miliards gràcias a las taxas de la venta e … “mercés” a las retiradas pas pagadas aus mòrts de la cigarreta.
 
La diferéncia entre lo monde virtuau on tot es evident e sembla logic, e la realitat on am l’impression de caminar suu cap s’apèra la vita en societat. Mercés d’aver jogat.