Fòrt de gents considèran Homo sapiens subsp. sapiens coma una espècia a part, coma l’abotissement d’una longa evolucion, la perfeccion totala, l’espècia divent dominar la natura, etc., quòra n’es pas tot simplament l’òbra de Diu, creada a son imatge.
 
Que los catolics tradicionalistas pensin aquò, rai! Mès malurosament, çò qu’entendi en çò daus scientifics e futurs scientifics ecològues revèn un pauc a la mèma causa. Vòlen preservar les autas espècias mès considèran egau l’òme coma superior. Vam véser çò que disen e coma pòdem véser les causas autament.
 
 
Mitan naturau vs mitan antropisat
 
Los scientifics, coma tot lo monde, an costuma de destingar mitan naturau e mitan antropisat (o artificiau), coma se nòsta espècia n’hasèva pas partida de la natura. Pertant, s’ec guèitam bien, nòstes abitats, nòstas infrastructuras, nòstes magasins, los retròbam en çò d’autas espècias complèxas e mobilas (los animaus en generau, donc). E òc, los hormics seguissen autò-rotas; los termites bastissen immòbles polivalents; los castòrs bastissen barratges; etc. Entre un ostau en bòi bastit per Homo sapiens e un ostau en bòi bastit per una porruta (Streptopelia turtur), quala diferéncia de substància? Nada.
 
Benlèu que bèth-arremat d’animauts utilisan de materiaus mèi bruts, mès fau pas oblidar que les iranhas o los manhans fabrican eths-mèmes lurs produïts de construccion. Donc n’i a pas de vraia dicotomia substanciala “abitat de Homo sapiens / abitat de les autas espècias animalas”.
 
Disen sovent que lo mitan “antropisat” destruís lo mitan “naturau”; aquò’s segur, mès lo contrari es vrai tanben: qui n’a jamèi vist un vielh ostalàs gaunit de lièdre miaçar de s’aclaupar e de tornar a l’estat de simple peiroquèir? N’en vesi que me diràn que l’òme utilisa de matèiras mineralas per sons bastits... e ben, l’ironda de mar o lo dilde hèsen tot parelh!
 
D’auts enfin retorcaràn que nòsta espècia s’estampla pertot capvath lo monde. Òc-ben, aquò s’apèra estar pus competitiu, e d’autas espècias ec son tanben (lo cambelh Erigeron canadensis, ...); d’auta part, per exemple devath la mar, Homo sapiens es mens competitiu que los èstes adaptats a’queth mitan.
 
Exista tanben un consensús sus çò qu’es, per un pòplament forestèir, la diferéncia entre la regeneracion “naturala” (o espontanèa) e la qu’es “pas naturala” (qu’èsti per samiat o per gitonatge... o per los animauts!) Mès qu’un òme hèsi un plantèir d’haians o qu’un cassinhòt creishi après qu’un gai augi entarnat un agland dens la tèrra... dens cada cas, un animaut a plantat daus aubres. Donc aimi mèi hèser la diferéncia entre regeneracion espontanèa e regeneracion demb l’aduja d’una auta espècia (animala).
 
De la mèma faiçon, destingan los agrosistèmas e los ecosistèmas “naturaus”. Pertant, un camp de blat coma una pelosa acida de montanha, son egalament d’estendudas de graminèias.
 
 
Ingeréncia de Homo sapiens
 
Loriós de se trobar au dessús dau rèste de la natura, Homo sapiens s’arrèsta pas a son simple estudi. Nani!, se crei investit de la legitimitat per gestionar lo monde empenat, la natura, les autas espècias autorn d’eth, amèi lesqualas n’interagissen pas normalament demb eth.
 
Vam hèser la comparason... tè, demb lo sarri, per préner un exemple montanhòu, per sanjar un petit. Aqueth erbivòre brosta tau o tau vegetau, pòt gahar tau o tau parasite intestinau, e s’hèi chapar per tau o tau predator; mès n’a pas de rason de s’aucupar de la girafa, dau saumon o qué sabi. E òc, aquò s’apèra lo neutralisme: interaccion inter-especifica 0/0 que Homo sapiens pòt pas imaginar.
 
 
Vau parlar de duas causas:
 
Prumèirament, los animaus domestics; pas los que mínjam, ni los shivaus per se desplaçar, ni los canhàs per nos protejar, mès los que nos sèrven a ren, coma los canhòts de tipe canishes, o los gats d’apartament. Comensalisme: nos pòrtan nat avantatge (mès puslèu daus inconvenients!), mès lesi pòrtam avantatges (minjar, abric, sonhs,...). Se son eths que vènen nos quèrre, passa encara; mès quòra un Homo sapiens vai quèrre un Felis cattus per l’embarrar dens son ostau ont vai hèser ses urpas saus mòbles e cagar pertot... e ben... cercatz la logica biologica...
 
Segondament, quauquarren de pus personau, aquò’s una reflexion sus lo fèit de passar sa via a trabalhar a preservar espècias. M’i destinèvi d’abòrd, mès me sui avisat qu’èra inutile. Estudiar les espècias raras per lo plaser, òc; mès i trabalhar en cresent qu’es utile, non. E òc, preservar Angelica heterocarpa es fòrt simpatic, mès ont es lo problèma se disparei? Justament, sa raretat hèi qu’auré pauc d’impacte sus la planèta, e fau saber que la disparicion d’espècias hèi partida de l’evolucion... se los dinosaures avèvan pas dispareishut, serem pas achí! Per contra, preservar los ecosistèmas qu’utilísam per nòsta norritura (autament dit, estudiar coma gestionar durablament los (silvò-)agrosistèmas, aquò’s logic, tot coma lo gat-esquiròu s’encoentarà de sa resèrva d’aglands.
 
N’i’n a que me diràn que sui antropocentrat; justament non, cèrqui a me comportar coma n’impòrta quau animaut. La haliassa vai caçar sa norritura per era e sons mainatges e ignòra l’alefant, e n’es pas “haliassocentrada”, aquò’s normau.
 
N’i’n a que me diràn que viri productivista o destructor de la natura. Non, percé que fau expleitar les ressorças qu’utilísam, mès en n’en dishant per los auts, e shens ravatjar nòste environament. Antau, un pinçan vai prucar de granas, mès vai pas expleitar totas les granas d’una seuga per les vénder e n’en privar los auts, o les arrosar de produïts toxics per que lo cardin n’i tòqui pas!
 
 
Conclusion
 
Seré tan bròi se podèvam nos replaçar entremitan les autas espècias, en estudiant lo monde mès shens se plaçar au dessús; en produïsent o en gahant les ressorças que nos son necessàrias e pas mèi; en respectant les autas espècias qu’interagissen demb nosauts e çò dont an besonh, shens preservar vanament e pretenciosament les espècias que nos son indiferentas.
 
Disham hèser l’evolucion!