Ai vist passar per lu rets sociaus d’Internet, a l’ocasion de l’An Nòu, de messatges corós en occitan niçard que desiravan una “Bòna annada 2015” o un “Bòn an 2015”. I respondèri e foguèt tot plen agradiu de veire que li nòvi tecnologias permeton de difondre de messatges coma aquò, ben presentats au nivèu estetic, que valorizan la lenga nòstra. Aquò es verament l’aspècte essenciau de la question: cultivar li relacions umani en utilizant l’occitan dignament.
 
E non calia qu’una bèstia question de grafia venguèsse trebolar aquò. Totun foguèt lo cas.
 
Perque i avia un problèma de forma. Dins aquelu messatges, lu autors, plens de bòna volontat, e sensa ben realizar la pichina consequéncia de cen que faïan, avian remplaçat l’ortografia normala de “bòna annada” e “bòn an” per li grafias sauvatgi seguenti: “boana* annada” e “boan* an”. Non faguèri minga de remarca ai autors perque son de personas tot plen simpatiqui. Mas un chico pus tard, dins lo Jornalet, un article dau Repotegaire entitolat “Bona annada, çò dison” (2.1.2015) suscitèt una sèria de correccions de darriera minuta au près de la còla de redaccion. E mai entraïnèt lu comentaris seguents sus la pàgina de l’article:
   
Lu autors d’aquestu comentaris son plens de bòna fe e temptan de retrobar d’òrdre dins lo desòrdre. Prepaui la seguenta clarificacion.
 
Una ortografia es una maniera corrècta (codificada) d’escriure. L’ortografia occitana es la maniera corrècta d’escriure l’occitan.
 
Una grafia es solament una maniera d’escriure, corrècta o incorrècta.
 
L’ortografia occitana classica fa foncionar de grafias englobanti (o grafias diasistematiqui). Lo sieu principi es que, cada còp qu’es possible, una sola maniera d’escriure pòu reünir de pronóncias diferenti segon lu dialèctes. L’exemple pus celèbre es la grafia v que si pronóncia segon lu dialèctes “v” o “b”.
 
En aplicant li grafias englobanti, es convengut que la grafia ò si pronóncia de diferenti manieras segon lu dialèctes e sosdialèctes.
   
Aquò es un principi ortografic ben clar despí li òbras normativi de Loís Alibèrt dau 1935, de Robèrt Lafont dau 1951 e dau 1972, pi dau Conseu de la Lenga Occitana (CLO) dau 1997 fins au 2007.
 
Aqueu fenomèn si crosa emb un autre. Quand la màger part dei dialèctes generalizan una o barrada davant n, d’autres gardan sovent una ò dobèrta davant n. La ò davant n es un trach de conservatisme tipic dau niçard, dau provençau, dau vivaroaupenc e de certans autres parlars pus locaus. Ensinda l’occitan generau di bon [ˈbu] e respondre [rresˈpundre] quand lo niçard di bòn [ˈbwaⁿ] e respòndre [ʀesˈpwaⁿdʀe].
 
Mas, avís, i a de parlars que vòlon una ò dobèrta prononciada [ɔ] davant n, sensa diftong. Es lo cas en provençau rodanenc (occidentau), ont si di bòn [ˈbɔⁿ] e respòndre [ʀesˈpɔⁿdʀe].
 
Lo principi dei grafias englobanti permete de garentir li diferenti pronóncias regionali en limitant li diferéncias d’escritura:
   
Aquesti convencions non aurian jamai degut èsser contestadi e ensinda, se li aguessiam respectadi, seriam arribats a establir aüra un occitan adaptat a la comunicacion larga, dins un bòn equilibri entre diversitat e unitat...
 
Mas l’antinormisme a complicat l’usatge de l’occitan a partir dei ans 1970 (coma o ai ja explicat dins pron d’articles precedents). Quaucu occitanistas de Niça an decretat unilateralament de cambiar la convencion ò = [wa], que fonciona pròpi ben, e an impauat la grafia incorrècta oa* = [wa]. O an decidit sensa tenir còmpte de cen que si passa dins li varietats similari coma lo provençau maritim, lo roergàs e de grandi parts dau vivaroaupenc e de l’auvernhat... O an impauat sensa si demandar una segonda se non seria pus practic d’aver una grafia unica per rassemblar lu divèrs biais de prononciar lo diftong a partir de ò.
 
Dins un usatge digne e estable de l’occitan, dins un esperit de solidaritat, dins una comunicacion facilitata entre lu dialèctes, es ben pus simple d’aplicar la convencion d’orígina d’Alibèrt e de Lafont: ò es una ortografia unica que si liege [wa / wɔ / we / ɔ] segon li varietats d’occitan que volètz cultivar.
 
Emb lo respècte d’una tala convencion, non i auria li pèrdas de temps esterili ont li gents de bòna volontat si demandan coma devon escriure un messatge tant essenciau coma “bòna annada”. Es pus positiu de passar lo nòstre temps a utilizar l’occitan de maniera concreta, per si desirar lu vòts, puslèu que de si demandar coma lu cau escriure.
 
 

 

Article complementari:
— Las nòrmas ortograficas del catatalan an cent ans... ont ne sèm en occitan?