De lòng d’au mens tres cent annadas, existèt, lòng dei costièras de la mare nostrum, un lengatge efemèr, mena de mesclum improbable dei culturas que trevavan aquestei ribas. Una lenga que n’èra pas una, maugrat que complissiá fin finala lei foncions basicas de la comunicacion umana. Aquesta lenga, que fins son nom èra pas ben fixat permetèt ai personas d’amiradors diferents de s’entrecomprene, d’escambiar, de galejar, ò de se fisar an un vesin pròchi que pertajava lei memeis infortunas ò interés.
 
De verai, infortunas ò interés, qu’aquesta lenga passadissa es estada bèu promier fabregada per complir un foncion de comunicacion entre de personas que pertajavan lo meme entorn civilisacionau, e, soventei-fès, una destinada facha deis auvaris de la vida. Lenga dei charradissas dei presoniers dau Grand Turc ò dei galerians dau Roi Soleil amb sei mèstres, mai tanben lenga dei mercants marselhés, genovés, napolitans, venicians barcelonés au Levant, la lenga Franca, que la sonavan pereu Franco ò Sabir, se pratiquèt fins au mitan dau sègle 20, avans que lei baranhas establidas entre lei grands Estats que se volián nacions de mediterranèa acabèt per l’anequelir gaireben complet, fins que ne’n demòre encuei pus grand causa, franc de quauquei sovenenças encò de vièlhei personas rapatriadas d’Argeriá ò de quauque saberut universitari.
 
En 1830, après de longueis annadas d’escambis tant comerciaus coma militars, e bessai rancuriera dau fach que la Regéncia d’Argier manquèt pas de sostene la jova Promiera Republica Francesa en 1793, lo Reiaume de França pausa lo pè en Argeriá per conquistar aqueu tròç d’Empèri Ottoman tròp aluenchat de l’agach dau Surtan de Constantinòple. A mai de la volontar de refortir lo poder reiau francés e lo prestigi de Carles X, la Cambra de negòci marselhesa, mai vièlha institucion d’aquela mena dins lo monde, foguèt v’un dei principau sostenh an aquela entrepressa, dins l’espèra de posquer assegurar e normalizar d’un biais definitiu sei importants interés mercants de l’autre man de la mar. Ven tot bèu logic ailadonc que l’unenc lexic conoissut en lenga Franca foguèt estampat dins la ciutat Focèa, per fin de portar ajuda ai sordats francés qu’anavan pausar pè ailalin per anar plantar cavilha per França dins sa promiera colonia d’Africa continentala, e son unenc departament “metropolitan” en fòra dei raras europencas.
 
Ai parlat mai amont d’un lengatge “efemèr” tocant la lenga Franca. Seriá puei mai just de parlar tanben d’un lengatge volatiu, que sa compausicion e sa pratica se ligava tanben au substrat linguistic que li porgissián sei locutors segond lei periòds. Se lo fons italian dins sa globalitat dialectala l’es pron estable, se pòu veire segond lei temporadas mai ò mens d’influéncias castilhanas ò portuguesas, segond lei cargaments d’esclaus que derrabavan lei corsaris turcs ai reiaumes crestians de la riba nòrd de Mediterranèa e que descargavan dins lei regéncias ottomanas. L’occitan l’es evidentament fòrça present, que lei “francés” d’aqueu temps que trevavan aquelei ribas venián per sa grand majoritat de regions que l’èra la lenga de la vida vidanta.
 
Jamai fuguèt lo Sabir lenga oficiala d’un estat ò lenga mairala d’una populacion, coma va devendrà per exemple lo creòle aïcian, autra lenga pastada dins la servitud e l’exil involontari, pus tard. Son usatge èra pasmens espandit dins lei relacions diplomaticas entre leis estats d’aqueu continent fach d’aiga. Es en lenga franca que lo Surtan escambiava amb lei ciutats-Estats italianas, en lenga franca que lo Bei d’Argier tant coma aqueu de Tunis parlavan amb sei partenaris europencs venguts per assajar d’escambiar d’esclaus crestians còntra sei pròpris esclaus musulmans ò assegurar de fruchós accòrd comerciaus amb aquelei “estats dins l’Estat” Ottoman.
 
Lei traças pasmens dau lengatge son escassas, quauqueis règas d’aicí d’ailà dins un rendut còmpte d’un entreten oficiau ò dins lo testimòni d’un ancian presonier, una cançon famosa escricha per Molière dins le Bourgeois Gentilhomme e quauquei passatges dins l’òbra dau venician Carlo Goldoni.
 
E puei l’es un lexic estampat en 1830, que reprodurà l’Ostau dau País Marselhés dins quauquei mes. En de que sierve donc au sègle 21 de tornar publicar un tau document? Bèu promier lo fach qu’es estat estampat a Marselha, pròva deis ancianei relacions qu’entreteniá nòstra ciutat amb sei vesins miegjornaus. Lei toponims occitans dei costièras maugrabinas (Lei caps Nègre e Rós, La Cala, venguda encuei El Kala, dins la concession obtenguda per lo negociant còrso e marselhés Tomàs Lenche) ne son encuei lo testimòni ben viu. Puei, lo fach qu’aquela idèa de lenga-palanca de mediterranèa, despareissèt pas vertadierament, mai que subreviu dins leis escambis qu’establisson encara totei lei ciutadans que costejan aquelei ribas de la Mar Nòstra e que se pòu encara viure a Marselha dins la pratica de la vida vidanta. Enfin, dins la volontat de “s’afranquir” dei vièlhei paurs sènsa relambi repapiadas per d’expèrts en declinologia e autres professionaus dau “truc” civilisacionau de cada costat qu’an dins sa ment lei baranhas de fèrri que leis Estats d’encuei amarián de veire s’auborar entre totei lei nacions dau Seten Continent.