La tèrra es rica de culturas de totas, sèm pas nosautes, defensors de la cultura occitana, que’ns ne planherem. E cada cultura possedís elements que la destria de las autas, coma per exemple lo ríser, los rapòrts entre los òmis e particularament lo respècte.
 
Per çò qu’es deu ríser, es evident qu’es pas una nocion complètament internacionala e segon que seratz nascuts a la isclas Filipinas o a Nava York, çò qu’es lo “pròpi de l’òme” aurà pas las medishas causas.
 
Dens un avion que hasèva la ligason entre París e Tòquio, un professor me condèc qu’èra susprés d’ausir que, au moment de la projeccion d’un filme comic (a l’epòca s’espiava un filme comun) los europencs se risèvan pas au medish temps que non pas los asiatics. Çò que podèva hèr sorríser un Francés hasèva s’esclacassar un Japonés, e recipròcament. Lo comic de situacion atenhèva mès aisidament sa tòca au demiei d’un public asiatic mentre que los blancs preferissèvan meslèu jòcs de mots o sosentenuts, de preferéncia escabroses o sexuaus.
 
Es per aquò que manejar la trufandisa es drin scienciós e mauaisit, sustot entre monde de culturas diferentas.
 
Au Japon encara, prénguer o balhar quauquarren d’una sola man es considerat coma aufensant. Peus Arabis, crotzar las camas un còp sedut e atau muishar sos pès es vist coma lord. La man esquèrra es considerada coma impura, mes dus òmis d’une cinquantenat d’annadas se poderàn ténguer per la man per carrèras shens qu’aquò impliquèsse un rapòrt amorós omosexuau.
 
Cadun coneish un exemple atau de diferéncia culturala que veng tostemps mès d’una rason luenhèca e a còps desbrombada, que non pas deu racionau.
 
Dens un líber qu’èi a casa suu fanagalo (un creòle african a basa de zoló e d’anglés, dambe clics, utilizat dens las minas d’Africa deu Sud) es clarament explicat que cau pas emplegar las questions negativas, mes tanben que l’usatge deu sarcasme deu estar evitat pr’amor que hè fausfú (The use of sarcasm should also be avoided. It misfires.)
 
Dens mon diccionari polonés, lo mot “irreveréncia” a pas nada revirada. Çò qu’es sentit en çò nòste coma “esperit plasent que’s vòu pas plegar a règlas jutjadas tròp estrictas” es tradusit per brak szacunku, lekceważenie, sia “manca de respècte” o “mesprètz”. Los mots an a l’encòp una significacion e una connotacion. Per aicí en çò nòste, la connotacion es bona pr’amor que nos evòca concèptes jutjats positius coma la contestacion, la critica de la religion o deu poder e nos hèr pensar a monde coma Voltaire, Coluche, Desproges e d’autes.
 
Se quauqu’un d’una cultura A se trufa de sa religion pròpia A, coneish los limits e pòt pervéser las reaccions. Se hè escarnis a la cultura B, a granas possibilitats de provocar seguidas qu’aurà benlèu pas previstas.
 
Es per aquò que, ac cresi, lo setmanèr Charlie Hebdo s’èra enganat. A pensat que lo ríser es universau, lavetz qu’ac es pas. A pensat qu’una caricatura anèra pas tocar sonque los poderoses e los qu’utilizan la religion coma mejan de pression suu pòble, tanvau los extremistas. Per malastre toquèc tanben los barris mès populars e monde qu’an pas que la religion coma rason de víver.
 
Quan disi que s’es enganat, parli pas de la reaccion hòla e largament reprensibla deus frairs assassins, solide, pr’amor que s’èra una error, avèvan totun lo dret d’ac hèr.
 
Pensi particularament a situacion plan complicada dens la quala se son retrobats los musulmans “normaus” que condemnèn naturalament l’ataca murtrèra, mes qu’estón tanben butats per l’escarni que comprenón pas.
 
E se Charlie Hebdo pensava (e benlèu pensa encara) que lo ríser es universau, es shens de dobte pr’amor que los poders franceses successius an destillat au près deus dròlles la teoria faussa que ditz que las valors de la Republica Francesa e la cultura francesa en generau, bravaments mescladas, be son universalas. Es França qu’esclaira lo monde, e degun desconeish pas que lo peish se minja dambe vin blanc o que los Camps Elisèus son la mès beròia avenguda deu monde.
 
Çò que’m chepica, per contra, es que, a cada eveniment, cadun, au lòc de’n tirar una soscadissa navèra e d’evoluar, afortís sos crésers pròpis qu’avèva per abans e pensa: “Té, vos l’avèva plan dit …”.
 
E doncas es possible que la cresença au demiei deu pòble que la cultura de França es universala aja encara un avénguer beròi.