Opinion
Marek Edelman, l’òmi que disèva de non
I a, a còps, noms atau que’vs dison pas ren, que son pas tan coneguts que non pas la Nabilla deu finestron, mes que valen la pena d’estar descobèrts. Marek Edelman, sens de dobte, es un d’eths. Es l’òmi que disèva de non.
Sus sa data de neishença sèm pas segurs, pr’amor que seré nascut en 1919 a Homel, vila de Bielorussia, o lavetz en 1922 a Varsovia. Lo pair, Natan Feliks Edelman, èra sòci deu Partit Socialista Revolucionari, tanvau son oncle qu’estoc executat peus bolshevics. Sa mair, era, apartengèva a l’organizacion Jidisze Arbeter Froj, “Hemna Trabalhadora Jusiva”, branca fenemina deu Bund, partit jusiu d’esquèrra revolucionari. Los dus pairs se moriscon quan lo Marek èra encara tot joenòt.
Segon çò que sabèm, auré cambiat son lòc de neishença ende evitar, après la guèrra, la repatriacja (en polonés) o репатриация (en rus), es a díser la deportacion o “retorn a la patria” au demiei de l’Union Sovietica, e atau poder demorar en Polonha.
Es de notar que la vila de Homel estoc gaireben sancèrament destrusida pendent la Dusau Guèrra Mondiala e demòra lo lòc mès irradiat d’Euròpa per la noa radioactiva de la centrala de Chernòbil.
Lo sistèma escolar l’agradèc pas, e demorèc un marrit escolan. Digoc de non tanben aus Jusius religioses. Dens las annadas 30, digoc de non au sionisme: “Los Bundistas atengón pas lo messias e avón pas pervist d’anar en Palestina. Lutèn end’una Polonha justa e socialista …”
Los Alemans arribèn a Varsovia en 1939 e Polonha estoc despartida entre lo Reich e l’Union Sovietica. Embarrat au ghetto e ende díser de non au son torn a l’aucupacion nazia, Marek Edelman estoc un deus fondators de l’Organizacion Jusiva de Combat (Żydowska Organizacja Bojowa, o ŻOB, prononciar “jòb”), armada secrèta d’esquèrra, mentre los dretistas jusius creavan l’Union Militara Jusiva (Żydowski Związek Wojskowy).
Lo 19 d’abriu de 1943, l’organizacion avièc la susmauta deu ghetto e s’acaraèc a la Wehrmacht a la quala opausèn una resisténcia qu’avèvan pas pervista. A la mòrt deu cap Mordechaj Anielewicz, Edelman prengoc lo comandament dinc a la fin, quan lo 10 de mai, dambe un petit grop de combatents, deishèc lo ghetto capvath las canalizacions urbanas.
Un an mès tard, prengoc part a la susmauta de Varsovia coma sòci de l’Armia Ludowa (Armada populara), organizacion armada comunista.
La guèrra acabada, demorèc en Polonha e se n’angoc víver dens la vila de Łódż on tornèc de cap a una vida normala en tot estudiar a l’acadèmia medicala on obtengoc lo doctorat de cardiologia.
Quan lo poder navèth voloc integrar lo Bund dens lo PZPR (partit comunista), Edelman digoc de non e l’organizacion estoc dissolvuda.
En seguida de las accions antisemitas deu govèrn comunista de l’annada 1968, sa hemna e sos dus dròlles se despatrièn a França. Marek Edelman digoc de non e demorèc en Polonha “dambe totis los que periscón ací” ça declarèc.
A la mieitat de las annadas 70, comencèc un còp de mès de s’opausar e de díser de non au poder comunista. Entrèc dens l’efemère Comitat de Defensa deus Obrèrs (Komitet Obrony Robotników). En genièr de 1976, estoc un deus signataris de la “Letra 101”, dens la quala un vintenant d’intellectuaus protestavan contra los cambiaments de constitucion.
Tre 1980 entrèc a Solidarność e pr’aquò estoc arrestat bracament au moment de l’Estat de Guèrra deu generau Jaruzelski. Estoc liberat mercés a l’intervencion deu president de l’Union deus Escrivans, Jan Józef Szczepański. Puèi participèc a las charadissas de la Taula Redonda que s’acabèn per la creacion deus sindicats liures
Convidat en 1984 peu govèrn comunista a las commemoracions deus quaranta ans de la susmauta de Varsovia, digoc de non e refusèc d’i estar present.
En 1993, acompanhèc un convòi capvath lo sèti de Sarajevo.
Marek Edelman digoc tanben tostemps de non a l’imigracion de cap tà Israèl e s’opausèc au nacionalisme jusiu, fidèu qu’èra dinc a la fin aus sos combats socialistas. Declarèc que “l’autodefensa jusiva ende la quala avèva combatut èra en dangèr de passar la linha roja de l’opression”. Pr’aquò sostengoc lo pòble palestinian en tot condemnar los atemptats-suicidis. Avoc quitament lo hardidèr de comparar la susmauta deu ghetto de Varsovia a la deus poblants de Gaza.
Estranhament, lo realizator Claude Lanzmann causiscoc de’u balhar pas la paraula dens son film “Shoah”, lavetz qu’es un testimòni de tria.
Lo jornau Haaretz escrivoc sus sa mòrt en 2009: “A recebut l’aunor màger de Polonha (Èra cavalièr de l’Òrdi de l’Agla Blanca), èra tanben comandador de la Legion d’Aunor francesa, e se moriscoc sens la reconeishença d’Israèl qu’avèva tan granament meritada.”
Díser de non es pas tostemps lo biaish mílhor de’s hèr amics, mes solide de demorar fidèu a sos ideaus.
Sus sa data de neishença sèm pas segurs, pr’amor que seré nascut en 1919 a Homel, vila de Bielorussia, o lavetz en 1922 a Varsovia. Lo pair, Natan Feliks Edelman, èra sòci deu Partit Socialista Revolucionari, tanvau son oncle qu’estoc executat peus bolshevics. Sa mair, era, apartengèva a l’organizacion Jidisze Arbeter Froj, “Hemna Trabalhadora Jusiva”, branca fenemina deu Bund, partit jusiu d’esquèrra revolucionari. Los dus pairs se moriscon quan lo Marek èra encara tot joenòt.
Segon çò que sabèm, auré cambiat son lòc de neishença ende evitar, après la guèrra, la repatriacja (en polonés) o репатриация (en rus), es a díser la deportacion o “retorn a la patria” au demiei de l’Union Sovietica, e atau poder demorar en Polonha.
Es de notar que la vila de Homel estoc gaireben sancèrament destrusida pendent la Dusau Guèrra Mondiala e demòra lo lòc mès irradiat d’Euròpa per la noa radioactiva de la centrala de Chernòbil.
Lo sistèma escolar l’agradèc pas, e demorèc un marrit escolan. Digoc de non tanben aus Jusius religioses. Dens las annadas 30, digoc de non au sionisme: “Los Bundistas atengón pas lo messias e avón pas pervist d’anar en Palestina. Lutèn end’una Polonha justa e socialista …”
Los Alemans arribèn a Varsovia en 1939 e Polonha estoc despartida entre lo Reich e l’Union Sovietica. Embarrat au ghetto e ende díser de non au son torn a l’aucupacion nazia, Marek Edelman estoc un deus fondators de l’Organizacion Jusiva de Combat (Żydowska Organizacja Bojowa, o ŻOB, prononciar “jòb”), armada secrèta d’esquèrra, mentre los dretistas jusius creavan l’Union Militara Jusiva (Żydowski Związek Wojskowy).
Lo 19 d’abriu de 1943, l’organizacion avièc la susmauta deu ghetto e s’acaraèc a la Wehrmacht a la quala opausèn una resisténcia qu’avèvan pas pervista. A la mòrt deu cap Mordechaj Anielewicz, Edelman prengoc lo comandament dinc a la fin, quan lo 10 de mai, dambe un petit grop de combatents, deishèc lo ghetto capvath las canalizacions urbanas.
Un an mès tard, prengoc part a la susmauta de Varsovia coma sòci de l’Armia Ludowa (Armada populara), organizacion armada comunista.
La guèrra acabada, demorèc en Polonha e se n’angoc víver dens la vila de Łódż on tornèc de cap a una vida normala en tot estudiar a l’acadèmia medicala on obtengoc lo doctorat de cardiologia.
Quan lo poder navèth voloc integrar lo Bund dens lo PZPR (partit comunista), Edelman digoc de non e l’organizacion estoc dissolvuda.
En seguida de las accions antisemitas deu govèrn comunista de l’annada 1968, sa hemna e sos dus dròlles se despatrièn a França. Marek Edelman digoc de non e demorèc en Polonha “dambe totis los que periscón ací” ça declarèc.
A la mieitat de las annadas 70, comencèc un còp de mès de s’opausar e de díser de non au poder comunista. Entrèc dens l’efemère Comitat de Defensa deus Obrèrs (Komitet Obrony Robotników). En genièr de 1976, estoc un deus signataris de la “Letra 101”, dens la quala un vintenant d’intellectuaus protestavan contra los cambiaments de constitucion.
Tre 1980 entrèc a Solidarność e pr’aquò estoc arrestat bracament au moment de l’Estat de Guèrra deu generau Jaruzelski. Estoc liberat mercés a l’intervencion deu president de l’Union deus Escrivans, Jan Józef Szczepański. Puèi participèc a las charadissas de la Taula Redonda que s’acabèn per la creacion deus sindicats liures
Convidat en 1984 peu govèrn comunista a las commemoracions deus quaranta ans de la susmauta de Varsovia, digoc de non e refusèc d’i estar present.
En 1993, acompanhèc un convòi capvath lo sèti de Sarajevo.
Marek Edelman digoc tanben tostemps de non a l’imigracion de cap tà Israèl e s’opausèc au nacionalisme jusiu, fidèu qu’èra dinc a la fin aus sos combats socialistas. Declarèc que “l’autodefensa jusiva ende la quala avèva combatut èra en dangèr de passar la linha roja de l’opression”. Pr’aquò sostengoc lo pòble palestinian en tot condemnar los atemptats-suicidis. Avoc quitament lo hardidèr de comparar la susmauta deu ghetto de Varsovia a la deus poblants de Gaza.
Estranhament, lo realizator Claude Lanzmann causiscoc de’u balhar pas la paraula dens son film “Shoah”, lavetz qu’es un testimòni de tria.
Lo jornau Haaretz escrivoc sus sa mòrt en 2009: “A recebut l’aunor màger de Polonha (Èra cavalièr de l’Òrdi de l’Agla Blanca), èra tanben comandador de la Legion d’Aunor francesa, e se moriscoc sens la reconeishença d’Israèl qu’avèva tan granament meritada.”
Díser de non es pas tostemps lo biaish mílhor de’s hèr amics, mes solide de demorar fidèu a sos ideaus.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
''Díser de non es pas tostemps lo biaish mílhor de’s hèr amics, mes solide de demorar fidèu a sos ideaus.'' : òc-ben-de-vrai... mès daus-uns-còps, fau hèser semblant de renegar sos ideaus per se gardar la via sauva, aquò vau mèi qu'un ideau abstrèit. Benlèu que conéishetz lo çurgent Charles Nancel-Penard, qu'hasut partida daus 50 ostatges (mon arrèir-grand-pair n'en èra) condamnats a mòrt en 1941 en represalhas au murtre d'un oficièr alemand. Èra lo prumèir sus la lista e, coma èra un çurgent reputat sostingut per sos collègas, les autoritats li prepausèren de renegar son engatjament comunista per auger la via sauva, mès refusèt e estut fesilhat. .... çò qu'hèi bien dòu.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari