Opinion
Pierre Javanaud, sistèma vocalic e accentuacion en lemosin
Quò fai ’n’annada aura que Pierre Javanaud nos quitet a l’atge de 86 ans. Occitanista e autor de ’na tesi sus lo sistema vocalic en lemosin en 1981, quò es coma professor a l’Universitat de Göteborg que menet sas recerchas. Sus la piada de Camille Chabaneau, son trabalh dreibiguet mai larjament la via per ’n estudi sus l’accentuacion daus còps plan atipica dau lemosin. Quò es a la sega dau trabalh de Javanaud que Yves Lavalade, lexicografa lemosin, estudiet los fenomenes de desplaçament accentuaus pròpes au lemosin e que ieu me ’trapei de perségre per ’na tesi sus l’accentuacion e l’intonacion dau lemosin mai recentament.
Javanaud balhet ’na bona descripcion dau sistema fonologic lemosin en balhar los trachs essenciaus de la realizacion de sos fonemas. Dins sa tesi, Javanaud utiliza ’na descripcion a tres niveus : lo son (notat entre crochets), lo fonema (entre barras oblicas) e l’unitat de basa o morfofonema (entre acoladas). Identifia cinc unitats vocalicas de basa, brevas, que nòta entau : {i}, {y}, {u}, {e], {a} (sembla donc escartar {o} de quela descripcion, reservant /o/ coma fonema “nonmàs”).
Autanben, met en evidéncia l’importància dau trach de quantitat vocalica (lonjor) dins la marca accentuala. Perpausa en mai de diferenciar las vocalas intrinsecament lonjas (que la lonjor lor ven de ’na consonanta dispareguda coma [a:]<[a]+[s] dins « nastre » [na:tre]) de las vocalas ocasionalament lonjas (que s’eslonjan en posicion tonica o per marcar lo plurau coma [e:] dins « lebre » [‘le:bre] o [a:] dins « lunas » [lyna:]). Totparier, remarca que lo trach de quantitat juga pas de ròtle fonologic (permet pas de diferenciar dos mots entre ilhs nonmàs sus queu criteri) dins lo sistema vocalic lemosin manca dins un pitit nombre de cas isolats.
La descripcion dau sistema vocalic menet regde Javanaud a s’interessar a la distribucion de l’accent en lemosin. Javanaud nòta d’en prumier dins sa tesi que « la distribucion de l’accent se fai en foncion de la quantitat definida entau : las sillabas o las vocalas lonjas ’pelan l’accent dau temps que las sillabas o vocalas brevas lo rebutissen. Si las doas sillabas son de lonjors egalas, quò es a dire que totas doas son lonjas o brevas, l’accent pòrta sus la finala ». Mas ditz tanben la dificultat de reperar clarament la tonica dins quauques enonçats de tau biais que quò es fòrça malaisat de dire per « vachas » si un auva [’va:sa:] o ben [va’sa:] dins tau o tau jos-dialecte.
Javanaud balha finalament la descripcion seguenta segon que l’accent pòrta sus la penultima sillaba o sus la darriera. ’Laidonc, l’accent pòrta :
Sus la penultima quand la vocala finala es breva e que la penultima es :
Autrament, generalament, l’accent es finau.
Quò permet de compréner mielhs en lemosin d’una part la frequéncia daus oxitònes (mots accentuats sus la finala) e d’autra part las remontadas d’accent mas fau dire que la descripcion de Pierre Javanaud s’aplica pas a tot l’ensemble dau domeni dialectau lemosin mas ren mas a ’na larja partida centrala, laissant las tauveras dialectalas mai confòrmas emb l’accentuacion generala occitana. Javanaud perpauset tanben ’na carta de la distribucion de l’accent en lemosin en dessenhar daus cercles mai o mens concentrics (4 zònas diferentas) segon la predominança daus criteris descrichs çai-sus. Ai pogut precisar quela carta dins mon trabalh de tesi e mostrar que la zòna d’atipicitat accentuala en lemosin es en realitat plan mai larja enguera que çò que Pierre Javanaud aviá començat de descriure. Lo naut-lemosin e lo bas-lemosin son larjament tocats per queu fenomene quand lo peirigordin (coma jos-dialecte) sembla l’i eschapar.
Mercés a Pierre Javanaud per son òbra e tot son trabalh d’occitanista.
Javanaud balhet ’na bona descripcion dau sistema fonologic lemosin en balhar los trachs essenciaus de la realizacion de sos fonemas. Dins sa tesi, Javanaud utiliza ’na descripcion a tres niveus : lo son (notat entre crochets), lo fonema (entre barras oblicas) e l’unitat de basa o morfofonema (entre acoladas). Identifia cinc unitats vocalicas de basa, brevas, que nòta entau : {i}, {y}, {u}, {e], {a} (sembla donc escartar {o} de quela descripcion, reservant /o/ coma fonema “nonmàs”).
Autanben, met en evidéncia l’importància dau trach de quantitat vocalica (lonjor) dins la marca accentuala. Perpausa en mai de diferenciar las vocalas intrinsecament lonjas (que la lonjor lor ven de ’na consonanta dispareguda coma [a:]<[a]+[s] dins « nastre » [na:tre]) de las vocalas ocasionalament lonjas (que s’eslonjan en posicion tonica o per marcar lo plurau coma [e:] dins « lebre » [‘le:bre] o [a:] dins « lunas » [lyna:]). Totparier, remarca que lo trach de quantitat juga pas de ròtle fonologic (permet pas de diferenciar dos mots entre ilhs nonmàs sus queu criteri) dins lo sistema vocalic lemosin manca dins un pitit nombre de cas isolats.
La descripcion dau sistema vocalic menet regde Javanaud a s’interessar a la distribucion de l’accent en lemosin. Javanaud nòta d’en prumier dins sa tesi que « la distribucion de l’accent se fai en foncion de la quantitat definida entau : las sillabas o las vocalas lonjas ’pelan l’accent dau temps que las sillabas o vocalas brevas lo rebutissen. Si las doas sillabas son de lonjors egalas, quò es a dire que totas doas son lonjas o brevas, l’accent pòrta sus la finala ». Mas ditz tanben la dificultat de reperar clarament la tonica dins quauques enonçats de tau biais que quò es fòrça malaisat de dire per « vachas » si un auva [’va:sa:] o ben [va’sa:] dins tau o tau jos-dialecte.
Javanaud balha finalament la descripcion seguenta segon que l’accent pòrta sus la penultima sillaba o sus la darriera. ’Laidonc, l’accent pòrta :
Sus la penultima quand la vocala finala es breva e que la penultima es :
‑ siá intrinsecament lonja, ’na vocala nasala, un diftongue davalant, una vocala + [r]
‑ siá ocasionalament lonja.
‑ siá ocasionalament lonja.
Autrament, generalament, l’accent es finau.
Quò permet de compréner mielhs en lemosin d’una part la frequéncia daus oxitònes (mots accentuats sus la finala) e d’autra part las remontadas d’accent mas fau dire que la descripcion de Pierre Javanaud s’aplica pas a tot l’ensemble dau domeni dialectau lemosin mas ren mas a ’na larja partida centrala, laissant las tauveras dialectalas mai confòrmas emb l’accentuacion generala occitana. Javanaud perpauset tanben ’na carta de la distribucion de l’accent en lemosin en dessenhar daus cercles mai o mens concentrics (4 zònas diferentas) segon la predominança daus criteris descrichs çai-sus. Ai pogut precisar quela carta dins mon trabalh de tesi e mostrar que la zòna d’atipicitat accentuala en lemosin es en realitat plan mai larja enguera que çò que Pierre Javanaud aviá començat de descriure. Lo naut-lemosin e lo bas-lemosin son larjament tocats per queu fenomene quand lo peirigordin (coma jos-dialecte) sembla l’i eschapar.
Mercés a Pierre Javanaud per son òbra e tot son trabalh d’occitanista.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#2 "lexicografe" OK, error d'efiech
Per "é", los autres "e" dau texte corresponden en lemosin centrau siá a un son "[e]" mejan atòne en penultima (dins lo cas de oxitònes coma "botelha" o "pebre", plan nombrós en lemosin), siá a [ɛ] atòne en penultima o daus còps tonic en finala, manca dins "lebre" per loquau auriá pogut tanben escriure "lébre"çò que siriá 'na chausida logica mas eterodòxa, zo vòle ben admetre (admétre). Las reglas d'accentuacion dau lemosin son fòrça diferentas de las de l'occitan "generau". Podem chausir de pas notar quelas particularitats en segre (ségre) las reglas per l'occitan generau (en se trufar de l'especificitat lemosina, perqué pas) o en far çò que se fai a l'ora d'aura, quò es a dire de tirar quitament tots los accents grafics manca sus "ò". Los usatges son totparier variats auei que degun nòta los accents de la mesma faiçon (dfças entre l'IEO dau Lemosin, l'IEO dau Peirigòrd, las edicions dau Chamin de Sent Jaume, los obratges didactics coma "òc-ben", l'i a ren d'armonizat).
Joan-Francés, sabe pas si ma tesi se pòt trobar en linha (quò se deuriá poder trobar pertant) mas la te pòde far passar. Balha-me ton adreça en messatge privat sus Jornalet.
De corregir: lexicograf(e) qu'es un òme, persegre (perqué i botar un accent? Sustot qu'es lo sol mot amb E tampada tonica que n'i avètz mes)
Mercé per aquel article que solinha la qualitat del trabalh de Pèire Javanaud e d'Ives Lavalada. I a de cartas de l'espandida d'aquela accentuacion ? Ai cercat de badas vòstra tèsi en linha.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari