Opinion
L’accessibilitat dei caractèrs
La simplicitat per escriure una lenga depend aumens de doas causas.
I a de debats infinits sus l’ortografia occitana e ne parlarai pas aicí. Vòli parlar de l’accessibilitat dei caractèrs en occitan, comparada a çò que se fa dins d’autrei lengas.
Lei tipes de caractèrs
Un caractèr es un signe de basa dins un sistèma d’escritura.
Trobam tanben de sistèmas ibridas de tipe alfabetic e sillabic a l’encòp, coma l’escritura etiopiana, o ben de sistèmas que fan alternar diferents tipes d’escritura dins un meteis tèxt, coma l’escritura japonesa.
Lei tipes d’accessibilitat
(1)
I a de lengas que se limitan ai letras simplas, coma l’anglés, lo xhosa e lo malai. En mai d’aquò utilizan un alfabet fòrça difusat dins lo Mond: l’alfabet latin. Aquelei lengas garentisson una facilitat maximala dins la reproduccion massissa dei tèxts, pertot dins lo Mond, quin que siá vòstre materiau.
(2)
Una lenga se pòt cargar de quauquei signes diacritics fòrça difusats dins lo Mond e lei pòt utilizar de maniera moderada. Es lo cas de l’italian, que sei diacritics se limitan a à, è, é, ì, ò, ù. Son de signes tanben disponibles dins un fum d’autrei lengas e garentisson una difusion facila dei tèxts en italian sus tot lo planeta.
(3)
Una lenga se pòt ofrir lo luxe d’aver de caractèrs fòrça particulars a condicion d’èsser fòrta e poderosa. Lei nòrmas industrialas s’adaptan totjorn a una tala lenga. Per exemple:
(4)
Certanei lengas poderosas tolèran de caractèrs pauc accessibles e de nòrmas industrialas deficientas. Lo francés es dins aqueu cas. Possedís la ligadura œ apelada e dans l’o, qu’es pas facilament disponibla sus un clavier francés. Siá trobatz la maniera de sasir un œ amb una astúcia de programacion o d’acorcha, siá trobatz pas la solucion e escrivètz alora oe en doas letras destacadas, çò qu’es un usatge incorrècte e tolerat. Lo francés es pron solid per se permetre aquela incoeréncia car afècta pauc de mots dins un tèxt.
(5)
Una lenga de difusion limitada, s’es ben normalizada dins un territòri restrench, pòt arribar a impausar de nòrmas industrialas que prengan en còmpte son escritura. Per exemple:
(6)
Una lenga subordenada amb un certan dinamisme pòt arribar a faire acceptar de caractèrs un pauc curiós dins lei nòrmas industrialas. Ansin, lo catalan a reüssit a far integrar dins lei logiciaus lo ponch interior (·) qu’intra dins lo grop l·l, apelat èla geminada. Dins la màger part deis ordenadors dau Mond, podètz trobar lo mejan de sasir l·l amb un pauc de perseverança. Pasmens i a de problèmas tecnics residuaus. Certaneis esmartfòns, logiciaus e polissas son incapables de reproduire lo ponch interior e aquò destorba la reproduccion dei tèxts. De professionaus assajan de resòuver la dificultat amb lo Projècte de Normalizacion Tipografica de l’Èla Geminada.
(7)
Una lenga subordenada e seriosament menaçada pòt pas impausar sa reconeissença industriala. En aqueu cas, son interès es d’utilizar de caractèrs pron difusats per leis autrei lengas. L’occitan es dins aquela situacion.
(8)
Enfin, i a de lengas fragilas que, malaürosament, s’embarrassan de caractèrs pauc coneguts dins lo Mond, donc pauc accessibles dins un grand nombre de logiciaus, de polissas e d’imprimariás. Aquò es un obstacle tecnic seriós per la difusion massissa dei tèxts d’aquelei lengas. Per exemple:
Recomandacions
Unicòde es una nòrma industriala que facilita la reconeissença de totei lei caractèrs de totei leis escrituras dau Mond. Recensa tanben lei caractèrs rars.
Mai ren obliga lei conceptors de logiciaus, de claviers, de polissas e de materiau d’imprimariá de gerir de caractèrs que jutgen tròp inabituaus, e mai s’Unicòde lei reconeis.
Quand se fixa l’escritura d’una lenga, es totjorn recomandable:
L’occitan respècta aquestei principis en generau, levat per lo ponch interior (·) qu’a una accessibilitat imperfiecha.
— De la logica de l’ortografia.
— De l’accessibilitat dei caractèrs.
— De l’accessibilitat dei caractèrs.
I a de debats infinits sus l’ortografia occitana e ne parlarai pas aicí. Vòli parlar de l’accessibilitat dei caractèrs en occitan, comparada a çò que se fa dins d’autrei lengas.
Lei tipes de caractèrs
Un caractèr es un signe de basa dins un sistèma d’escritura.
— Dins una escritura alfabetica, lo caractèr de basa s’apèla una letra e representa originàriament un sòn o un fonèma. La letra pòt èsser: siá una letra simpla(a, c, i, s, o, u), siá una letra modificada amb un signe diacritic(å, ç, ï, š, ø, ú), siá una ligadura que combina doas letras (æ, œ, ß). En mai dei letras, cau apondre de caractèrs periferics coma lei signes de pontuacion(, . : ? ! -), lei chifras(1, 6, 8) e lei simbòls(€, $, +, &, %).
— Dins una escritura sillabica, lo caractèr de basa representa una sillaba, coma per exemple dins l’escritura cherokee.
— Dins una escritura ideografica, lo caractèr de basa s’apèla un ideograma e representa en generau un mot o una idèa, coma per exemple dins l’escritura chinesa.
— Dins una escritura sillabica, lo caractèr de basa representa una sillaba, coma per exemple dins l’escritura cherokee.
— Dins una escritura ideografica, lo caractèr de basa s’apèla un ideograma e representa en generau un mot o una idèa, coma per exemple dins l’escritura chinesa.
Trobam tanben de sistèmas ibridas de tipe alfabetic e sillabic a l’encòp, coma l’escritura etiopiana, o ben de sistèmas que fan alternar diferents tipes d’escritura dins un meteis tèxt, coma l’escritura japonesa.
Lei tipes d’accessibilitat
(1)
I a de lengas que se limitan ai letras simplas, coma l’anglés, lo xhosa e lo malai. En mai d’aquò utilizan un alfabet fòrça difusat dins lo Mond: l’alfabet latin. Aquelei lengas garentisson una facilitat maximala dins la reproduccion massissa dei tèxts, pertot dins lo Mond, quin que siá vòstre materiau.
(2)
Una lenga se pòt cargar de quauquei signes diacritics fòrça difusats dins lo Mond e lei pòt utilizar de maniera moderada. Es lo cas de l’italian, que sei diacritics se limitan a à, è, é, ì, ò, ù. Son de signes tanben disponibles dins un fum d’autrei lengas e garentisson una difusion facila dei tèxts en italian sus tot lo planeta.
(3)
Una lenga se pòt ofrir lo luxe d’aver de caractèrs fòrça particulars a condicion d’èsser fòrta e poderosa. Lei nòrmas industrialas s’adaptan totjorn a una tala lenga. Per exemple:
— L’alemand, una dei lengas pus parladas en Euròpa, possedís la ligadura especiala ß, apelada Eszett, qu’es una combinason de doas ss. Dins lei país de lenga alemanda, avètz ges de problèma per sasir o imprimir aqueu signe.
— Lo chinés mandarin s’escriu amb de miliers d’ideogramas, mai es una dei lengas pus poderosas dau Mond. Dins lei país de lenga chinesa avètz pas la mendre dificultat per trobar de materiau e per tractar un tèxt en chinés. Dins la rèsta dau Mond es vengut relativament aisat d’aquerir un materiau compatible amb lo chinés, e mai s’es pas fornit dins lei versions per defaut deis ordenadors, logiciaus e imprimariás.
— Lo chinés mandarin s’escriu amb de miliers d’ideogramas, mai es una dei lengas pus poderosas dau Mond. Dins lei país de lenga chinesa avètz pas la mendre dificultat per trobar de materiau e per tractar un tèxt en chinés. Dins la rèsta dau Mond es vengut relativament aisat d’aquerir un materiau compatible amb lo chinés, e mai s’es pas fornit dins lei versions per defaut deis ordenadors, logiciaus e imprimariás.
(4)
Certanei lengas poderosas tolèran de caractèrs pauc accessibles e de nòrmas industrialas deficientas. Lo francés es dins aqueu cas. Possedís la ligadura œ apelada e dans l’o, qu’es pas facilament disponibla sus un clavier francés. Siá trobatz la maniera de sasir un œ amb una astúcia de programacion o d’acorcha, siá trobatz pas la solucion e escrivètz alora oe en doas letras destacadas, çò qu’es un usatge incorrècte e tolerat. Lo francés es pron solid per se permetre aquela incoeréncia car afècta pauc de mots dins un tèxt.
(5)
Una lenga de difusion limitada, s’es ben normalizada dins un territòri restrench, pòt arribar a impausar de nòrmas industrialas que prengan en còmpte son escritura. Per exemple:
— Lo polonés a lei caractèrs fòrça particulars ą, ę, ł, ż, que pasmens son disponibles en Polonha e pron reproductibles dins la rèsta dau Mond.
— L’islandés a lei caractèrs fòrça particulars þ, ð.
— Lo grèc modèrne a un alfabet pròpri que pasmens es perfiechament gerit per lei convencions industrialas deis estats de Grècia e de Chipre e que rèsta pron accessible alhors sus lo planeta.
— L’islandés a lei caractèrs fòrça particulars þ, ð.
— Lo grèc modèrne a un alfabet pròpri que pasmens es perfiechament gerit per lei convencions industrialas deis estats de Grècia e de Chipre e que rèsta pron accessible alhors sus lo planeta.
(6)
Una lenga subordenada amb un certan dinamisme pòt arribar a faire acceptar de caractèrs un pauc curiós dins lei nòrmas industrialas. Ansin, lo catalan a reüssit a far integrar dins lei logiciaus lo ponch interior (·) qu’intra dins lo grop l·l, apelat èla geminada. Dins la màger part deis ordenadors dau Mond, podètz trobar lo mejan de sasir l·l amb un pauc de perseverança. Pasmens i a de problèmas tecnics residuaus. Certaneis esmartfòns, logiciaus e polissas son incapables de reproduire lo ponch interior e aquò destorba la reproduccion dei tèxts. De professionaus assajan de resòuver la dificultat amb lo Projècte de Normalizacion Tipografica de l’Èla Geminada.
(7)
Una lenga subordenada e seriosament menaçada pòt pas impausar sa reconeissença industriala. En aqueu cas, son interès es d’utilizar de caractèrs pron difusats per leis autrei lengas. L’occitan es dins aquela situacion.
— En generau, l’occitan utiliza de signes diacritics que son facilament disponibles dins lo Mond entier: l’accent agut (á, é, í, ó, ú), l’accent grèu (à, è, ò), lo trèma (ï, ü) e la cedilha (ç).
— L’occitan se pòt permetre tanben d’utilizar lo ponch interior (·) dins lei grops n·h e s·h gràcias au catalan, qu’a ja obtengut la relativa disponibilitat d’aqueu signe. Pasmens lei problèmas residuaus dau catalan per l·l riscan tanben d’afectar l’occitan per n·h e s·h.
— L’occitan se pòt permetre tanben d’utilizar lo ponch interior (·) dins lei grops n·h e s·h gràcias au catalan, qu’a ja obtengut la relativa disponibilitat d’aqueu signe. Pasmens lei problèmas residuaus dau catalan per l·l riscan tanben d’afectar l’occitan per n·h e s·h.
(8)
Enfin, i a de lengas fragilas que, malaürosament, s’embarrassan de caractèrs pauc coneguts dins lo Mond, donc pauc accessibles dins un grand nombre de logiciaus, de polissas e d’imprimariás. Aquò es un obstacle tecnic seriós per la difusion massissa dei tèxts d’aquelei lengas. Per exemple:
— Lo berbèr, quand es escrich en alfabet latin, ten de diacritics fòrça inabituaus coma ǧ, ḥ, ḍ, ṣ, ṭ, ẓ e de letras sens diacritics encara pus susprenentas coma ɣ Ɣ, ɛ Ɛ (avatars dei letras grègas γ Γ, ε Ε). Leis usatgiers dau berbèr pòdon rarament utilizar aquelei signes bijarres e, per tant, assajan de trobar de solucions alternativas: remplaçan ṣ per sz o s’ o sv, remplaçan ɛ per â o ä o o, remplaçan ɣ per gh... e cadun assaja de se despatolhar. Aquò multiplica lei solucions graficas divergentas e complica terriblament la difusion tecnica dau berbèr escrich.
— Lo galés coneis certaneis accents pron difusats (ˆ, ´, `) mai lei bota sus de letras inabitualas coma ŷ, ŵ, ý, ẃ, ỳ, ẁ.
— Lo galés coneis certaneis accents pron difusats (ˆ, ´, `) mai lei bota sus de letras inabitualas coma ŷ, ŵ, ý, ẃ, ỳ, ẁ.
Recomandacions
Unicòde es una nòrma industriala que facilita la reconeissença de totei lei caractèrs de totei leis escrituras dau Mond. Recensa tanben lei caractèrs rars.
Mai ren obliga lei conceptors de logiciaus, de claviers, de polissas e de materiau d’imprimariá de gerir de caractèrs que jutgen tròp inabituaus, e mai s’Unicòde lei reconeis.
Quand se fixa l’escritura d’una lenga, es totjorn recomandable:
— De se limitar a de caractèrs de granda difusion internacionala.
— De moderar la frequéncia dei signes diacritics. Pauc de diacritics fan lei tèxts pus legibles.
— De moderar la frequéncia dei signes diacritics. Pauc de diacritics fan lei tèxts pus legibles.
L’occitan respècta aquestei principis en generau, levat per lo ponch interior (·) qu’a una accessibilitat imperfiecha.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Amariá ben saubre un programa que pòt escriure los caractères speciaus de l'occitan, coma un clavèu per eisemple que se podriá descharjar. Se ne'n conéisser v-un, mercés de me zò dire. Ièu, avora, utilize la «Lexibar», e vos?
#2 Lo signe ß es pas estat eliminat en alemand, la reforma ortografica n'a solament racionalizat l'usatge. Se cal informar abans de desparlar:
— http://rechtschreibrat.ids-mannheim.de/rechtschreibung/
#2 ý, ẃ, ỳ, ẁ es de galés, se cal informar abans de desparlar:
— http://welsh.typeit.org/
— http://www.evertype.com/alphabets/welsh.pdf
ý, ẃ, ỳ, ẁ es pas de galés (ŷ, ŵ au còntre si)... E en alemand, es tanben pas totjorn aisit d'utilizar lo ß mi sembla, que lei refòrmas ortograficas recentas l'an eliminat en mai d'aquò.
Aicí una solucion (pas dirècta), :
http://monsu.desiderio.free.fr/atelier/caracteres.html
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari