Opinion
Les joalas: un sistèma de cultura tipic dau Bacin Aquitan
Les joalas son una polida invencion. Aqueth mòt, fòrma femenina derivada dau latin “jugalis” en fòrma de “juu”, designa un vielh sistèma agroecologic tipic —mès non exclusiu— de l’Aquitània.
La joala consista ad intercalar les règas de vinha demb d’autas culturas: aubres fruitèirs amèi culturas intercalàrias de tots òrdes (legumatge, blat, jotarabas, turas, tabac...). Los aubres èran per exemple d’aubricotèirs (en Agenés), de cerigèirs (en Gironda), de persiguèirs (en Sentonja), de pruèirs (en Perigòrd)...
Les vinhas s’en trobèvan donc redde escartadas, per poder perméter lo passatge d’un parelh de beus.
Una auta varietat es la vinha sus’hautanh’, ont los sherments e les flajas s’arrusclan dirèctament sus los aubres. En Comenge, obsèrvan antau daus alinhaments d’auseròus en bòrd de pèça, que servèvan ad aquò d’autscòps.
Aqueras practicas èran avantatjosas ad una epòca pas encara mondialisada, quand los paisans vivèvan encara de sa tèrra... Lisi falèva donc optimisar l’espace, trobar de solucions practicas, e meilèvan les culturas viurèiras e les culturas “comercialas”. Tanben, lo manten de la vinha lunh dau sòu (dens lo “hautanh”) lemitèva l’impacte dau mordit tardiu.
Daus-uns-còps, la preséncia de pesèus, havas, mongetas, pesilhons, etc., permetèva d’enrishir lo sòu en azòte, çò que profitèva a la vinha. Aquò a generalament dispareishut dens la vinha –la hèsta daus pesèus de Cerons n’en garda lo sovenir– mès pas dens d’auts sistèmas.
Aquò dit, la fòrta fructificacion de la vinha en joalas hasèva demingar la qualitat dau vin; los vinhaus de qualitat n’èran donc pas tròp botats en joalas. Una carta mòcha lur reparticion en 1874: Medòc, Gravas, Còstas de Bordèu, Semelionés (e curiosament lo Branés) damòran en vinhas plenhas, quòra haut Entre-duas-Mars (sus les planesas), Blaiés, Fronsadés, Vasadés, son plantats en joalas.
La part “culturas temporàrias” de les joalas estut convertida en blat tota empenada au mitan dau XXe siègle. Apui lo remembrament foncièr agricòle hasut disparéisher les joalas au cors dau XXe siègle. Sivant d’autas sorças, la disparicion auré començat demb l’arribada de la bruma (Oidium) en Bordalés ribeirin a partir de 1851.
Benlèu que los alinhaments de fruitèirs, notadament pruèirs e cerigèirs —la cerija èra la star de la Benauja ad una epòca pas tant alunhada—, que persamian los tarrèirs de l’Entre-duas-Mars, son en quauqua sòrta eretats de les joalas... En tot cas, flòcan agradivament lo paisatge!
La joala consista ad intercalar les règas de vinha demb d’autas culturas: aubres fruitèirs amèi culturas intercalàrias de tots òrdes (legumatge, blat, jotarabas, turas, tabac...). Los aubres èran per exemple d’aubricotèirs (en Agenés), de cerigèirs (en Gironda), de persiguèirs (en Sentonja), de pruèirs (en Perigòrd)...
Les vinhas s’en trobèvan donc redde escartadas, per poder perméter lo passatge d’un parelh de beus.
Una auta varietat es la vinha sus’hautanh’, ont los sherments e les flajas s’arrusclan dirèctament sus los aubres. En Comenge, obsèrvan antau daus alinhaments d’auseròus en bòrd de pèça, que servèvan ad aquò d’autscòps.
Aqueras practicas èran avantatjosas ad una epòca pas encara mondialisada, quand los paisans vivèvan encara de sa tèrra... Lisi falèva donc optimisar l’espace, trobar de solucions practicas, e meilèvan les culturas viurèiras e les culturas “comercialas”. Tanben, lo manten de la vinha lunh dau sòu (dens lo “hautanh”) lemitèva l’impacte dau mordit tardiu.
Daus-uns-còps, la preséncia de pesèus, havas, mongetas, pesilhons, etc., permetèva d’enrishir lo sòu en azòte, çò que profitèva a la vinha. Aquò a generalament dispareishut dens la vinha –la hèsta daus pesèus de Cerons n’en garda lo sovenir– mès pas dens d’auts sistèmas.
Aquò dit, la fòrta fructificacion de la vinha en joalas hasèva demingar la qualitat dau vin; los vinhaus de qualitat n’èran donc pas tròp botats en joalas. Una carta mòcha lur reparticion en 1874: Medòc, Gravas, Còstas de Bordèu, Semelionés (e curiosament lo Branés) damòran en vinhas plenhas, quòra haut Entre-duas-Mars (sus les planesas), Blaiés, Fronsadés, Vasadés, son plantats en joalas.
La part “culturas temporàrias” de les joalas estut convertida en blat tota empenada au mitan dau XXe siègle. Apui lo remembrament foncièr agricòle hasut disparéisher les joalas au cors dau XXe siègle. Sivant d’autas sorças, la disparicion auré començat demb l’arribada de la bruma (Oidium) en Bordalés ribeirin a partir de 1851.
Benlèu que los alinhaments de fruitèirs, notadament pruèirs e cerigèirs —la cerija èra la star de la Benauja ad una epòca pas tant alunhada—, que persamian los tarrèirs de l’Entre-duas-Mars, son en quauqua sòrta eretats de les joalas... En tot cas, flòcan agradivament lo paisatge!
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
trebalhi dens un maine (en Sauternas) que las joalas i existissen encara. pasmens, n'i son pas mei cultivadas, per manca de man d'òbra end'ic héser. cada tres o quate rèjas, una joala, e baraganas o espèrguas sauvatges i pravan encara.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari