Mos articles, de costuma, son pas cronicas literàrias, atz shens de dobte remercat.
 
Mes aqueste còp vos volerí conselhar un libe, que, ac cresi, cambiarà vòste biaish de véser l’actualitat, l’istòria, e lo foncionament de la societat. Es totun un petit libròt pas guaire espés, mes un document de legir absoludament.
 
Lo títol: Propaganda, com manipular l’opinion en democracia, l’autor: Edward Bernays, prefaci: Norman Baillargeon, l’editor: Zones. Vaquí per la ficha tecnica.
 
Sabi çò que’m diretz, qu’aqueste subjècte es ja estat tractat cent còps dempuèi bèra pausa e qu’un hum d’autors a dejà denonciat las derivas deus mèdias e deus poders.
 
Lhevat que, aqueste còp, es pas una critica deu sistèma, mes meslèu un explic hèit de l’endehens estant, escrit per quauqu’un qu’a ajudat d’apitar aqueste sistèma e que, sustot, se’n hè vàler coma l’òbra de sa vida.
 
Edward Bernays èra vasut a Viena en Austria en 1891 e, après uns estudis sus la psicanalisi, inventada per ... son oncle Sigmund, arriba aus Estats Units a la debuta deu sègle XX. Lo monde es a borir de la proximitat de la purmèra guèrra mondiala que s’aprestís e acerà, lo pòble espia d’un biaish esvarjat la holia que gaha lo vielh continent, mes lo pòble es pacific. Lo govèrn e çò qu’Eisenhower aperarà mès tard “lo complèxe militaro-industriau” se fretan las mans de la bona plega que podon realizar. Mes cau purmèr convéncer lo monde de la necessitat de s’engatjar dens lo conflicte au costat deus aliats.
 
Es apitada lavetz una comission aperada US Committee on Public Information, o comission Creel (deu nom de son miaire) que s’encarguèc de hèr capvirar lo biaish de pensar deus Americans. Dus atots: un pialat de sòus e la tecnica de la psicanalisi de toton.
 
Cinèma, participacion de “miaires d’opinion”, grops de “ciutadans” organizats, ajuda de l’emocion, tecnica deu standing man (una persona coneguda dens una comunautat e … plan pagada ende se lhevar au moment d’un eveniment ende martelar una opinion e cambiar un ambient de discutida patziva en charradissa apassionada e emocionala), totis los mejans de la propaganda modèrna estón ensajats ad aqueste parat. Dambe escaduda.
 
Hòrt d’aquesta capitada, lo joan Barneys dubrís son cabinet de “relacions publicas” e comença de trabalhat ende l’industria.
 
L’industria deus pianos se vira de cap a eth ende vénder mès? Es pas un problèma, una campanha plan fotuda vos va reglar tot aquò plan lèu. Uns “miaires d’opinion”, cantaires, actors, (pagats per Barneys) dison dens una entrevista a un jornalista (pagat per Barneys) que, entre duas viradas o dus rodatges, an un gran plaser de se retrobar a casa dens lor sala de musica dambe lor familha. En seguida, l’organizator (pagat per Barneys) deu salon de l’amoblament màger deus Estats Units dedica l’edicion de l’annada a … la sala de musica, çò qu’escapa pas a jornalistas (pagats per Barneys) que relaian “l’informacion” aus legedors. La mòda es aviada, los pianos se venden coma ligueta.
 
Mes aquò es plan brave se comparam dambe operacions que pertoquèn la santat publica. Aqueste còp, la practica de Barneys se sona American Tobacco. La dusau guèrra mondiala e son navèth mercat dubèrt peus soldats auherent cigaretas a las populacions liberadas e encara luenh, sèm dens las annadas 20. American Tobacco vòu doblar sas vendas. Bernays a una pichona idèia aquí dessús.
 
Sèm au bèth miei de la luta de las hemnas ende ganhar drets e lo “relacion publica” mes aluzerpit deu país apita una operacion de non pas créser. Au parat d’una manifestacion de hemnas ende l’egalitat, emplega una còla de joenas beroginas que’s botan au cap deu seguissi en tot brandir una cigareta alucada, simbèu de poder mascle (e simbèu fallic segon la psicanalisi) e en reclamar lo dret de fumar en public. L’imatge hè lo torn deu país (mercés aus jornalistas pagats per Barneys) devath l’eslogan (trobat per Barneys e balhat aus jornalistas pagats): “las halhas de la libertat”.
 
Mes, utilizar lo sentiment de volontat de libertat de las hemnas (inconscientament: fumar = votar) sufís pas. Ende n’estar segur, Barneys crèa associacions e collectius medicaus aigadats per la moneda d’American Tobacco, qu’explican que la santat de la hemna passa per la primor e que lo biaish mès segur d’i arribar es … de fumar. “Expèrts” e “especialistas” envasissen los mèdias ende condar çò que Bernays lor ditz de díser. L’industria de la cigareta … e Bernays eth medish s’enriquissen, los càncers deu paumons se desbondan.
 
Es atau que los Americans estón convençuts tanben deu besonh de minjar de ventresca a l’esdejunar, per rason de santat (!).
 
La lista deus plan-hèits de Barneys seré tròp longa de notar dens un sol article. De mès, vos la deishi descobrir s’atz l’ocasion de léger lo libe.
 
Lo mistèri demòra totun espés sus l’ajuda qu’un tau especialista de la manipulacion auheriscoc a son govèrn dens lo maine de la politica estrangèra après la purmèra guèrra mondiala, lhevat l’expression “republica bananèra” qu’auré inventat pendent l’operacion de destabilizacion de Guatemala qu’avèva ajut lo hardidèr d’obligar la poderosa United Fruits de vénder sas tèrras inutilizadas.
 
Tot çò de segur es que lo tipe es particularament fièr de son escaduda, deus dinèrs que ganhèc en tot enganar lo monde, e de sa filosofia politica que ditz haut o baish que ”la democracia es una bona causa, mes cau pas totun deishar lo pòble decidir, sonque un petit grop d’òmis gavidaires.”
 
Après la legida d’aqueste libe, solide qu’espiaratz lo finestron e vòstes jornaus (lhevat lo Jornalet, solide!) d’un biaish diferent.

---

— Traduccion francesa: BERNAYS, Edward. Propaganda, comment manipuler l’opinion en démocratie. Zones, 2007.
— Version originala en anglés: BERNAYS, Edward. Propaganda. H. Liveright, 1928. reedicion Ig Publishing, 2004