Opinion
Lo faus pretèxt de la sintaxi e de la fonetica
Una anecdòta
Vos vau contar una anecdòta autentica. Fa quinze o vint ans, un celèbre escrivan d’expression occitana —qu’èra pas brica lingüista— animava d’estagis de “formacion” per lei regents deis escòlas en lenga occitana. L’escrivan disiá ai regents que devián respectar l’usatge obligatòri dau preterit (parlèri) e evitar un usatge abusiu dau passat compausat calcat sus lo francés (ai parlat). De segur, aviá perfiechament rason sus aqueste ponch. Totun lo meteis escrivan disiá ai regents que devián pas utilizar lo mot occitan grasilha car, segon eu, “degun ditz pas jamai grasilha”, e donc pretendiá qu’èra melhor d’emplegar lo francisme grilha* (que ven dau francés grille). Sus aqueste segond ponch, nòstre escrivan s’enganava completament.
Aquesta anecdòta illustra ben un repròchi que s’ausís sovent dins l’occitanisme: certanei personas pretendon que lei normalizaires de la lenga se concentrarián tròp sus lei mots e sus l’ortografia e pas pron sus la sintaxi e la fonetica. N’i a que pretendon quitament que lei mots e l’ortografia aurián pas d’importància e que solas la sintaxi e la fonetica comptarián.
Aquò es un rasonament absurde que vau desmontar.
Lei categorias s’entremesclan
Classicament, avèm costuma de fragmentar l’estructura d’una lenga entre lei categorias seguentas (d’autrei divisions se pòdon concebre mai lei pòdi pas detalhar aicí):
Toteis aquelei categorias participan au foncionament d’una lenga. Quand una lenga es menaçada coma es lo cas de l’occitan, totei lei categorias son destructuradas e menaçadas per leis influéncias excessivas de la lenga dominanta.
En mai d’aquò, aquelei categorias an pas de limits rigids. Son solidàrias e entremescladas, forman un ensemble coerent. Fòrça questions de lenga apertenon a mai d’una categoria a l’encòp. S’una d’aquelei categorias es menaçada per la lenga dominanta, leis autrei categorias tanben devenon menaçadas.
Ges de categoria rèsta intacta
Ansin es faus de creire que lei parlants natius de l’occitan, uei au sègle XXI, aurián solament lo lexic de francizat (o italianizat o espanholizat) e qu’aurián gardat per miracle una fonetica e una sintaxi purament occitanas. La realitat es ben pus complèxa. Podètz rescontrar de parlants natius de l’occitan que francizan (italianizan, espanholizan) mai la pronóncia que la generacion precedenta e que, pasmens, mantenon d’estructuras gramaticalas o lexicalas qu’an desparegut dins un autre parlar.
La francizacion, l’italianizacion e l’espanholizacion atacan totei lei categorias de la lenga d’òc e afèctan l’usatge de l’occitan de totei lei parlants natius. Mai aquela intrusion dei lengas dominantas se fa de maniera diferenciada segon lei personas, lei familhas, lei parçans, lei parlars e lei generacions.
Per exemple:
La nòrma de l’occitan demanda de restaurar l’ensemble dei formas menaçadas que se son encara mantengudas dins un parlar o dins un autre. Lo grand Robèrt Lafont me diguèt un jorn: “la dialectologia confirma totjorn la nòrma”.
Es donc necessari de defendre totei lei categorias en occitan. Es absurde de n’abandonar d’unei (coma lo lexic e l’ortografia) per ne defendre solament d’autras (coma la sintaxi e la fonetica).
Aicí dins aquesta rubrica
A un nivèu pus personau, quauquei personas an criticat lei cronicas de lingüistica engatjada qu’escrivi aicí dins Jornalet. Que m’an acusat de m’ocupar tròp de la nòrma, dei mots e de l’ortografia e d’abandonar la sintaxi e la fonetica. Es un repròchi non valable perque:
— Escrivi dins Jornalet, entretant, d’articles sus de questions de sintaxi e de fonetica.
— Escrivi d’articles sus de questions qu’assòcian diferentei categorias, per exemple la sintaxi e lo lexic, o ben la fonetica e l’ortografia...
— Presenti pas la nòrma coma una fin en se. Utilizi la nòrma coma un instrument qu’ajuda a consolidar lo mestritge de la lenga.
— La màger part de meis articles parlan en prioritat de l’estatut de la lenga occitana dins la societat (perspectiva sociolingüistica). E en coeréncia amb aquò, una minoritat de meis articles parlan de questions de gramatica o de nòrma dins la perspectiva d’ajudar lei legeires a consolidar sa practica de l’occitan, precisament per l’espandir pus eficaçament dins la societat.
Vos vau contar una anecdòta autentica. Fa quinze o vint ans, un celèbre escrivan d’expression occitana —qu’èra pas brica lingüista— animava d’estagis de “formacion” per lei regents deis escòlas en lenga occitana. L’escrivan disiá ai regents que devián respectar l’usatge obligatòri dau preterit (parlèri) e evitar un usatge abusiu dau passat compausat calcat sus lo francés (ai parlat). De segur, aviá perfiechament rason sus aqueste ponch. Totun lo meteis escrivan disiá ai regents que devián pas utilizar lo mot occitan grasilha car, segon eu, “degun ditz pas jamai grasilha”, e donc pretendiá qu’èra melhor d’emplegar lo francisme grilha* (que ven dau francés grille). Sus aqueste segond ponch, nòstre escrivan s’enganava completament.
Aquesta anecdòta illustra ben un repròchi que s’ausís sovent dins l’occitanisme: certanei personas pretendon que lei normalizaires de la lenga se concentrarián tròp sus lei mots e sus l’ortografia e pas pron sus la sintaxi e la fonetica. N’i a que pretendon quitament que lei mots e l’ortografia aurián pas d’importància e que solas la sintaxi e la fonetica comptarián.
Aquò es un rasonament absurde que vau desmontar.
Lei categorias s’entremesclan
Classicament, avèm costuma de fragmentar l’estructura d’una lenga entre lei categorias seguentas (d’autrei divisions se pòdon concebre mai lei pòdi pas detalhar aicí):
— La sintaxi pertòca l’ordenament dei mots dins la frasa.
— La fonetica pertòca la pronóncia. Pus exactament se parla de fonetica e de fonologia, que son dos nivèus diferents per analisar la pronóncia.
— Una categoria fòrça liada amb la fonetica es l’ortografia, que pertòca la maniera covencionala d’escriure çò que se pronóncia. Certanei lengas possedisson una ortografia, d’autras non. Una lenga pòt existir sens ortografia. Mai l’ortografia es un atots tecnologic.
— La morfologia pertòca la forma dei mots en relacion amb la gramatica, per exemple: partidas dau discors (articles, adjectius, noms, vèrbs, advèrbis, etc.), diferéncia de genre (masculin, femenin...), diferéncia de nombre (singular, plurau...), diferéncia de cas (objècte dirècte, objècte indirècte; declinasons dins certanei lengas), forma dei vèrbs (temps, grop de conjugason, persona, votz activa e votz passiva...), etc.
— Lo lexic pertòca l’inventari dei mots disponibles.
— La fonetica pertòca la pronóncia. Pus exactament se parla de fonetica e de fonologia, que son dos nivèus diferents per analisar la pronóncia.
— Una categoria fòrça liada amb la fonetica es l’ortografia, que pertòca la maniera covencionala d’escriure çò que se pronóncia. Certanei lengas possedisson una ortografia, d’autras non. Una lenga pòt existir sens ortografia. Mai l’ortografia es un atots tecnologic.
— La morfologia pertòca la forma dei mots en relacion amb la gramatica, per exemple: partidas dau discors (articles, adjectius, noms, vèrbs, advèrbis, etc.), diferéncia de genre (masculin, femenin...), diferéncia de nombre (singular, plurau...), diferéncia de cas (objècte dirècte, objècte indirècte; declinasons dins certanei lengas), forma dei vèrbs (temps, grop de conjugason, persona, votz activa e votz passiva...), etc.
— Lo lexic pertòca l’inventari dei mots disponibles.
Toteis aquelei categorias participan au foncionament d’una lenga. Quand una lenga es menaçada coma es lo cas de l’occitan, totei lei categorias son destructuradas e menaçadas per leis influéncias excessivas de la lenga dominanta.
En mai d’aquò, aquelei categorias an pas de limits rigids. Son solidàrias e entremescladas, forman un ensemble coerent. Fòrça questions de lenga apertenon a mai d’una categoria a l’encòp. S’una d’aquelei categorias es menaçada per la lenga dominanta, leis autrei categorias tanben devenon menaçadas.
Ges de categoria rèsta intacta
Ansin es faus de creire que lei parlants natius de l’occitan, uei au sègle XXI, aurián solament lo lexic de francizat (o italianizat o espanholizat) e qu’aurián gardat per miracle una fonetica e una sintaxi purament occitanas. La realitat es ben pus complèxa. Podètz rescontrar de parlants natius de l’occitan que francizan (italianizan, espanholizan) mai la pronóncia que la generacion precedenta e que, pasmens, mantenon d’estructuras gramaticalas o lexicalas qu’an desparegut dins un autre parlar.
La francizacion, l’italianizacion e l’espanholizacion atacan totei lei categorias de la lenga d’òc e afèctan l’usatge de l’occitan de totei lei parlants natius. Mai aquela intrusion dei lengas dominantas se fa de maniera diferenciada segon lei personas, lei familhas, lei parçans, lei parlars e lei generacions.
Per exemple:
— Pron de parlars occitans de l’extrèm nòrd, dins lo Creissent, tendon a pèrdre la pronóncia de certanei vocalas finalas atònas coma ‑a, ‑e, ‑i, ‑o, ‑u a causa de l’influéncia excessiva dau francés: pala i passa de [ˈpalɔ] a [ˈpal]. Pasmens dins lo Creissent es encara pron frequent d’utilizar lo preterit.
— Lei parlars vivaroaupencs extremorientaus dei Valadas, dins l’estat italian, tendon a oblidar completament l’usatge dau preterit (parlèro) que remplaçan per lo passat compausat (ai parlat) a causa de l’influéncia excessiva dau piemontés. Pasmens, aquelei meteis parlars mantenon solidament lei vocalas finalas atònas coma ‑a, ‑e, ‑i, ‑o, ‑u.
— Lei parlars vivaroaupencs extremorientaus dei Valadas, dins l’estat italian, tendon a oblidar completament l’usatge dau preterit (parlèro) que remplaçan per lo passat compausat (ai parlat) a causa de l’influéncia excessiva dau piemontés. Pasmens, aquelei meteis parlars mantenon solidament lei vocalas finalas atònas coma ‑a, ‑e, ‑i, ‑o, ‑u.
La nòrma de l’occitan demanda de restaurar l’ensemble dei formas menaçadas que se son encara mantengudas dins un parlar o dins un autre. Lo grand Robèrt Lafont me diguèt un jorn: “la dialectologia confirma totjorn la nòrma”.
Es donc necessari de defendre totei lei categorias en occitan. Es absurde de n’abandonar d’unei (coma lo lexic e l’ortografia) per ne defendre solament d’autras (coma la sintaxi e la fonetica).
Aicí dins aquesta rubrica
A un nivèu pus personau, quauquei personas an criticat lei cronicas de lingüistica engatjada qu’escrivi aicí dins Jornalet. Que m’an acusat de m’ocupar tròp de la nòrma, dei mots e de l’ortografia e d’abandonar la sintaxi e la fonetica. Es un repròchi non valable perque:
— Escrivi dins Jornalet, entretant, d’articles sus de questions de sintaxi e de fonetica.
— Escrivi d’articles sus de questions qu’assòcian diferentei categorias, per exemple la sintaxi e lo lexic, o ben la fonetica e l’ortografia...
— Presenti pas la nòrma coma una fin en se. Utilizi la nòrma coma un instrument qu’ajuda a consolidar lo mestritge de la lenga.
— La màger part de meis articles parlan en prioritat de l’estatut de la lenga occitana dins la societat (perspectiva sociolingüistica). E en coeréncia amb aquò, una minoritat de meis articles parlan de questions de gramatica o de nòrma dins la perspectiva d’ajudar lei legeires a consolidar sa practica de l’occitan, precisament per l’espandir pus eficaçament dins la societat.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#9 En provençau, en lengadocian orientau (montpelhierenc, cevenòu) e en portugués, existís una oposicion fonologica en posicion intervocalica: /ʀ/ uvulara vèrsus /r/ apicoalveolara. Es un sistèma d'oposicion inconegut en francés. L'influéncia dau francés me sembla donc pas evidenta dins l'existéncia de /ʀ/ en provençau. E naturalament, es pauc versemblable de supausar una influéncia portuguesa per explicar /ʀ/ en provençau. Donc i vesi puslèu una reorganizacion deis oposicions fonologicas segon una dinamica intèrna, qu'a donat de resulats un pauc similars en portugués, en lengadocian orientau e en provençau (amb de nuanças ça que la).
#8 No'm haciatz pas díser çò que n'èi pas dit : Qu'afirmatz qu' "es una messòrga vergonhabla e un indici d'ignorància de pretendre que lo provençau utilizariá solament /ʀ/." Non m'avetz pas plan leguit, n'èi pas james dit acò. Que sabi plan qu'en provençau existeish en posicion intervocalica ua /r/ apicau realizada [ɾ] (batuda), mes que tot en maritim se no'm engani, e que non correspond pas exactament ara sua distribucion en lengadocian e en gascon puish que la trobam atieu non solament en posicion intervocalica mès tanben en contact dab consonata mentre qu'era realizacion [r] (vibranta, ce'm sembla desconeguda en provençau tant rodanenc coma maritim mès qu'ac sabetz mélhor que jo) que s'arretròba en gascon coma en lengadocian en posicion iniciau coma finau. Que disèvi sonque que s'era /R/ uvulària èra aparescuda per influéncia deth francés e se m'empari sus era vòsta citacion "la nòrma de l’occitan demanda de restaurar l’ensemble dei formas menaçadas que se son encara mantengudas dins un parlar o dins un autre", eth provençaus aurén a deishar-la e adoptar eth sistèma lengadocian e gascon ?
Ara, per tornar sus çò d'Eric Fraj, qu'ei possible que age deformat posicion de daubuns lingüistas mès que hè totun un constat ath nivèu d'un part dera basa deth movement occitan que partatgi (eths "disciples" n'an pas tostemps eth nivèu de subtilitat deths loés "mèstres", que'n convengueratz) e que tròbi era sua pausicion interessanta pormor mes pragmatica qu'ideologica.
#7 A Pèir.
— En provençau, i a una distincion clara entre /r/ apicala (= 'r' intervocalica) e /ʀ/ uvulara (= 'rr' dobla e 'r' non intervocalica). Rèsta ben viva e la cau ensenhar imperativament, causa que ja ai explicada dins lo Jornalet. http://opinion.jornalet.com/90
— Es una messòrga vergonhabla e un indici d'ignorància de pretendre que lo provençau utilizariá solament /ʀ/.
— Siáu d'acòrdi amb vos sus lo fach que i a de gents que se preocupan solament de lexic e d'ortografia e que sabon ren de la sintaxi e la fonetica. Es una actitud qu'ai totjorn denonciada.
— Ai totjorn dich e escrich que lei neolocutors se devon metre en contacte amb lei parlants natius, cada còp qu'es possible.
— Eric Fraj s'engana completament dins sa posicion, manca de formacion solida en lingüistica e fa dire ai lingüistas de causas que lei lingüistas dison pas. Ai ja explicat aquò dins lo Jornalet. http://opinion.jornalet.com/532
— Lo lingüista Cristian Lagarda tanben a criticat Eric Fraj. http://taban.canalblog.com/archives/2014/05/03/29793943.html
#5 "Lo faus pretèxt" o "bona arrason ?
S'eth article ei pedagogic o coerrent dab era opinion de qui desvolopatz de costuma, eth títol non seré drin demagogic totun ?
Quan disetz per exemple "Quand una lenga es menaçada coma es lo cas de l’occitan, totei lei categorias son destructuradas e menaçadas per leis influéncias excessivas de la lenga dominanta", que sòi completament d'acòrd dab açò.
Per contra, quan disatz que "la nòrma de l’occitan demanda de restaurar l’ensemble dei formas menaçadas que se son encara mantengudas dins un parlar o dins un autre", e signifa en vòste esperit que caleré per exemple qu'eth provençau e tornèssen a emplegar era [r], restablir en aqueth dialècte era opausicion entre [r] e [ɾ] coma en lengadocian e en gascon, e deishar d'emplegar era [R] ça'm par francesa quitament s'a hèt soca en aqueth dialècte dempuish bèra pausa ?
Tà tornar sus eth ahèr deth "faus pretèxte", non podetz pas negar qu'eras discussions e viran sovent ath torn d'ortografia e de causidas lexicaus que non pas d'autas causas entre occitanistas en començar peth noste Jornalet plan aimat. E dont qu'ei ua realitat viscuda en meilòc occitanista o deths professionaus dera lenca que d'aver a còps neo-locutors patentats tostemps prèstes a arrepéner eth monde sus eths gallicismes suposats o averats de qui emplegan en tot non saber arren dera realitat dera lenca parlada peths locutors de popas localament o dera istòria d'un gallicisme ena cultura populària e a còps, sacrilègi, ena literatura, e en escaronhar a costat d'aquò era estrucura dera lenca e era sua prononciacion.
Que i a atieu un vertadèr problèma non solament de coeréncia entre escleròsi sus eth plan lexicau e laxisme sus eth plan morfo-sintactic e fonetic de que afectan era credibilitat d'aqueth monde mès tanben, e ath mié sens mes grèu, que i a un arrisc, que persisti e que signi, de hèr mes gran eth horrat entre lenca airetat e lenca de qui avem pretencion a hèr assumir e perméter era reconquista peth mejan intergeneracionau. E qu'ei atieu, ce'm pensi, eth ahèr centrau puntat per un Eric Fraj plan comprés, era necessitat de desbarrassar era lenca d'ua vision ideologica e facilitar era sua transmision peth critèri dera autenticitat.
E visca la catalanizacion de l'occitan !
Francament avossi ensenhat lo catalan en Gironda e pas l'occitan serí estat milanta còps mens emmerdat e estressat. La màger part deus occitanistas coneishen mau "lor" occitan e ignoran completament çò qui n'es pas deu lor parçan. De tot biais las familhas n'i coneishen pas gran causa , deu moment que los dròlles van pas d'arreculas en classa, tot va bien.
Exemple : lo collègi Jules Ferry (Juli Frederic en oc) de Lengon (33) avó successivament en 20 ans coma professor d'occitan : un lengadocian de Vilanuèva d'Òlt, un roergàs, una sarladesa, una girondina mei bearnista que Marilis Orionaa, jo gascon OGM (occitan gascon mejan), un lengadocian fòl, un peiregòrd hòrt competent en OGM e un girondin un chic autista = qui non tòrna pas jamei responsa a tota temptativa de comunicacion professionala. Lingüisticament, polida mesclanha.
Perqué s'ensenha pas per setmana en LV3 2 òras de lenga "locala" e 1 òra de lenga comuna pertot en Occitània ?
Perqué autanta ostilitat per rapòrt a l'AOC ?
Perqué aquesta manca de consensus lingüistic ?
Perqué la ploja ?
Perqué lo sorelh ?
Bon, m'estravii. Ovwa, a onlòt solèy
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari