Opinion
“Ma lenga de casa es la sola que valga!”
I a ja qualque temps que me pausi de questions sus l’oportunitat de contunhar a me batre per nòstra lenga…
Lenga particulara que los vièlhs i tornan un còp a la retirada per tornar trobar çò que foguèt lor vida de pichons. Son uroses, segur, de trobar de monde que, sens èsser occitanofòns de naissença, luchan per la lenga e la cultura e los pòdon ensenhar.
Devi admetre qu’aquò fa plaser de los veire engolir la grafia e de transmetre la lenga del brèç.
Mas es pas tot… los vièlhs tròban dins aquela activitat una ocupacion mas lo problèma amb eles es que an fach lor vida e son per morir lèu… quitament se lor desiri de viure lo mai longemps possible!
Una lenga e una cultura an besonh d’un avenidor. Pòt arribar que la cultura demòre e que la lenga morisca… Mas nautres disèm que volèm que nòstra lenga visca…
I a los joves calandrons e los de las classas bilingüas que son plen d’estrambòrd… N’i a qualques uns que se “salvaràn” mas son pas nombroses a servar la lenga un còp daissada l’escòla.
E i a los regiments —lo regiment?— dels que se bolegan per far progressar la lenga e tot çò que va amb ela.
Mas aquò dich, ont ne sèm?
Quand òm legís las remarcas dels que comentan sus “Jornalet.com“ o sus d’autres sites, que legissèm?
Lo mai sovent, son pas que garrolhas, que criticas per una -e en tròp o una -a en mens, per un subjontiu doblidat, etc.
Son nombroses los que vòlon a tota fòrça servar, dins lors intervencions cap a un public divèrs, lo parlar d’ostal al nom de la libertat de ci… del drech de là…
Mas, macarel, ont nos mena aquela faiçon de far?
I a los literators, escrivans, poètas, etc. que se vòlon al dessús del vulgum pecus e que demandan la libertat de creacion sen se sociar del public.
Òc ben, participan, s’an pas ren mai a far, a las manifestacions (quand n’i a) en favor de la lenga e, aprèps, tornan dins lor tòrre d’evòri.
De qué fan per l’espandiment de la lenga se degun los legís?
Cap a un estat e a un monde politic qu’a santificat lo francés e sa cultura, cap a de mèdia que commprenon pas que lo patois es pas un patois, se cal pas plànger e plorinejar contra lo capitalisme, e totes los autres -ismes, cal far d’accions cada jorn, cadun de son costat e arrestar de criticar quand n’i a qu’organizan una accion de massa.
Soi pas jamai estat un afogat de las maniestacions e las manifestacions occitanas son gaireben las solas que i participi.
Mas aquí tanben, cadun se bota darrièr la bandièra de son vilatge…
N’ai vist dempuèi annadas un fum qu’an abandonat, qualques uns que son venguts anti-occitan; e parli pas de los que repotègan contra l’assassinat de la lenga bearnesa o provençala o la lenga de mon c… e que o fan en francés.
I a la lenga de casa, coma dison los Gascons mès i a la lenga de comunicacion que cal espandir. Digatz-me a qué servís de dire: alimau, alimaut, animaut, —pòdi perque pas metre totas las letras de l’alfabet!— per animal o animau?
L’abat Grégoire voliá anientir los patois… Los de París an pas de lagui a se far, los Occitans se’n cargan!
Lenga particulara que los vièlhs i tornan un còp a la retirada per tornar trobar çò que foguèt lor vida de pichons. Son uroses, segur, de trobar de monde que, sens èsser occitanofòns de naissença, luchan per la lenga e la cultura e los pòdon ensenhar.
Devi admetre qu’aquò fa plaser de los veire engolir la grafia e de transmetre la lenga del brèç.
Mas es pas tot… los vièlhs tròban dins aquela activitat una ocupacion mas lo problèma amb eles es que an fach lor vida e son per morir lèu… quitament se lor desiri de viure lo mai longemps possible!
Una lenga e una cultura an besonh d’un avenidor. Pòt arribar que la cultura demòre e que la lenga morisca… Mas nautres disèm que volèm que nòstra lenga visca…
I a los joves calandrons e los de las classas bilingüas que son plen d’estrambòrd… N’i a qualques uns que se “salvaràn” mas son pas nombroses a servar la lenga un còp daissada l’escòla.
E i a los regiments —lo regiment?— dels que se bolegan per far progressar la lenga e tot çò que va amb ela.
Mas aquò dich, ont ne sèm?
Quand òm legís las remarcas dels que comentan sus “Jornalet.com“ o sus d’autres sites, que legissèm?
Lo mai sovent, son pas que garrolhas, que criticas per una -e en tròp o una -a en mens, per un subjontiu doblidat, etc.
Son nombroses los que vòlon a tota fòrça servar, dins lors intervencions cap a un public divèrs, lo parlar d’ostal al nom de la libertat de ci… del drech de là…
Mas, macarel, ont nos mena aquela faiçon de far?
I a los literators, escrivans, poètas, etc. que se vòlon al dessús del vulgum pecus e que demandan la libertat de creacion sen se sociar del public.
Òc ben, participan, s’an pas ren mai a far, a las manifestacions (quand n’i a) en favor de la lenga e, aprèps, tornan dins lor tòrre d’evòri.
De qué fan per l’espandiment de la lenga se degun los legís?
Cap a un estat e a un monde politic qu’a santificat lo francés e sa cultura, cap a de mèdia que commprenon pas que lo patois es pas un patois, se cal pas plànger e plorinejar contra lo capitalisme, e totes los autres -ismes, cal far d’accions cada jorn, cadun de son costat e arrestar de criticar quand n’i a qu’organizan una accion de massa.
Soi pas jamai estat un afogat de las maniestacions e las manifestacions occitanas son gaireben las solas que i participi.
Mas aquí tanben, cadun se bota darrièr la bandièra de son vilatge…
N’ai vist dempuèi annadas un fum qu’an abandonat, qualques uns que son venguts anti-occitan; e parli pas de los que repotègan contra l’assassinat de la lenga bearnesa o provençala o la lenga de mon c… e que o fan en francés.
I a la lenga de casa, coma dison los Gascons mès i a la lenga de comunicacion que cal espandir. Digatz-me a qué servís de dire: alimau, alimaut, animaut, —pòdi perque pas metre totas las letras de l’alfabet!— per animal o animau?
L’abat Grégoire voliá anientir los patois… Los de París an pas de lagui a se far, los Occitans se’n cargan!
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#18 Si-ben! Sèi franc d'accòrd ambei tu par las manifestacions... Me pense qu'aquò siriá un gèste fòrt d'unitat par nosautres occitans dau nòrd. En mai, aquò ensenharà le monde "lamda" de las nòtras frontèiras que ben sovent las conéisson pas gaire.
Voldriái dire au Sénher Chovel, a perpaus de son vejaire datat dau 30 de mai, que li done rason.
Ja, me fai gaug de legir de bas-auvernhat, de per sas respònsas, que save pas de noms d'autors occitans escrivent dinc lo parlar de Clarmont e son ròde. Lurs sémblon que son oblidats los bas-auvernhats, e aqueste sentit es bien normau. Segon ieu, son pas pro representats.
Fasètz-nos assaupre de noms d'escrivans, de revistas d'Auvèrnha Bassa e d'autras causas non sai...
De mai, quand parlatz, Monsur Chovel, d'escriure "linga" quand disètz coma aquò, e "benliau" quand disètz tot parièr, o crese bien normau quò d'aquí. "La lesca", ieu la dise mai l'escrive "la lisca", ce que la sarra de son etimologia amai.
Es coma "lo cèl" que se pronóncia "cèl" e non se pòt prononciar "ciau" : aquò's logic ! Coma "lo mèl" que ieu dise mai escrive "lo mèu" e vos segurament "lo miau". I a quauquas causas dinc la grafia classica qu'atrape pas logicas emb de la prononciacion. De còps que i a, sariái temptat d'escriure a l'italana o a l'espanhòla :
- "actualitat" : attualitat (que se prononciariá en doblar o non las"tt". En francés, escrivèm ben de letras doblas e las prononciam simplas de còps que i a.)
- "setmana" : semmana (idem per las "mm")
- "abséncia" : asséncia (idem per las"ss")
- "psicològ" : sicològue (que tota una part d'Occitània lo ditz coma a l'espanhòla)
E vòle pas oblidar la "e" de sosten qu'es mai que correnta e que mai fai cantar la sonoritat d'un mòt, emb d'accentuar ansin aqueste sus l'avans-darrièira sillaba.
- escrivèm ben "lo saume" per "le psaume" que podèm pas confondre emb de "la sauma" (l'ânesse).
- e tant d'autres coma "explicar", "existir", "instrument" qu'escriuriái de bòn grat "esplicar", "esistir", "estrument". Trovam ben dinc los diccionaris "estraviar" e non pas "extraviar" ! Alors...
Amai, save lo nom d'estau d'una persona que s'apèla "Estruch" e quò s'endeven emb de la pronociacion locala que ditz pas ges "Instruch".
- "ils chantent", ieu lo dise mai l'escrive "cànton", que "cantan" se diriá logicament "càntònn". Per ieu, "a" o "an" a la fin d'un mòt se ditz "ò" o "ònn", mès pas jamai "ou" o "oun".
- E per de qué "finisson", "dison", "baton" (totes a la 3ena persona dau plurau prenon pas d'accent sus l'avans-darrièira sillaba ? Perçò que son de vèrbes ?... Se demòre logic, chau quichar sus la darrièira sillaba. O dison pas los lengüistas, mès siái segur que son embestiadets per faire de causidas de còps que i a.
- e lo "im" o "in" dinc "impausar" o " inchalhença" que nautres fasèm totjorn "en" o "em" (o vesètz ben dinc "estrument" o "estruch".
I a ben quauques detalhs que los lengüistas poiriáun modificar (es pas que mon vejaire. Mès quand avètz la mitat dau País d'Òc que pronóncia coma çai-dessús...).
Se poiriam simplificar la vida coma los italians e los espanhòus dinc d'unes cas : copiessiam pas los francés emb de lur etimologia que complica l'aprendissatge ! Una lenga deu èstre de bòn apréner per èstre comòda e de bòn manejar : es aquò que la farà viva encara mai.
Saute de la cabra au perièr, mès espère de veire un jorn una manifestacion occitana sortir dau Sant-Lengadòc. Espère de la veire se téner a Valença o Clarmont o Limòtges. Autrament, se refúson de montar los país-bassòus, aimariái mièlhs qu'aquò se desbanèsse a Marselha o Niça.
Se fai temps de pensar un pauc mai als occitans montanhòus, que sèm oblidats. E ieu, cevenòu, me sente pas lengadocian, ni mai provençau, ni mai auvernhat, mès au crosament de tot aquò : es a dire un montanhòu miègterranenc. Per acabar, vòle dire que me sente solidari de tu, auvernhat amai de tu, aupenc.
#15 As parlat de totas las menas d'occitan, mas par surat, as obledat l'Auvernat... Sabe bin que l'as pas fait par mau, mas qu'es totjorn pareir... E l'jorn ente bastiràn aquel occitan 'standar quò sira quò-mesme! ...obledaràn coma de costuma l'Auvernhat, sobretot sa varietat dau nòrd... Qu'es aquò que me fai paur... Se la nòtra linga z-es en dangeir... que dire par le Bas-auvernhat?
FIN
L'an passat, capitère sus lo wèb un jornalet que sortiá d'articles enteressants. Chascun i donava son vejaire. Tot aquò èra d'un nivèl pro enauçat e quò m'anèt bien.
Puèi, plan-planet, vos veguère s'acampar de monde que se pòdon pas empachar de donar lur vejaire sens cercar brega o tustar los legeires. Se pòt donar son vejaire sens escupir sas verinadas, pasmens...
I a quauquas personas que màncon de mesura e se deuriáun beure una tisana de limoneta, per de dire de s'amaisar un pauquenet. Savon pas parlar sens s'esbracejar. I a tant de causas òrras e grevarassas dinc nòstre Monde que, aquí òi, s'ameríton que bramem, que s'esbracegem.
Vos o dise, quò me fai bien pena de veire que non podètz batalhar sens vos chapinhar !
Cresètz pas qu'aquò es dificile ja de vos acarar au silenci de la lenga, de veire partir vòstres darrièrs locutors familiaus ?
Atrapatz pas qu'es dificile mai, de n'aveire pas pus dinc vòstre vesinatge ?
Es pas dificile de veire una populacion de mai en mai mesclada que travalham pas pus ensems, vivèm los uns a costat dals autres, se coneissèm pas pus, charram pas pus, se saludam pas pus ?
Es pas dolorós de sentir lo clanisme, las "categorias" de populacion que s'encòntron pas e fan pas que de s'amolonar las unas sobre las autras ?
Quand chascun ven un estrangièr per l'Autre, que dingús fai pas profichar l'Autre de sa savença, de sa cultura, d'aquò pus fons dinc son èsser, es pas malerosàs quò d'aquí ? !
Me diretz que lo contrari esistís... vai ben !
E ben, venètz en Cevenas (Losera, Gard, Ardecha) e restatz quauque temps, quauquas annadas e ne'n parlarem mièlhs ! (coneisse tant bien lo caire...)
Lai trovaretz lo monde que vòlon passar un saver als que prendràn la seguida e puèi, trovaretz los que dison que dingús mai los poiriá compréner.
Trovaretz mai, los que fan l'esfòrç d'anar devèrs los autres, de los encontrar, de los compréner, de se mesclar mai de los retipar e puèi, los que fan lur vida a despart, que se fàrgon lur cultura mai lur biais de viure segon lurs quites marcaires identitaris d'en prumièr, mès i ajúston lur enterpretacion personala dals marcaires de l'endigena.
Enquòdonc, m'anessiatz pas parlar de locutors "naturaus" o sai pas de qué... dau moment que lo monde van compréner que la societat locala es pas forçadament l'idèia que se'n fan mès la realitat que trovaràn sus plaça e que s'oblijaràn puslèu d'aceptar...
Los que causisson de plantar cavilha dinc un país, an de s'esforçar de veire e compréner aquel país coma es. Quand arrívon, an pas de pausar los pès sobre la taula : chau que comprengon e fagon l'esfòrç de manlevar als d'aicí per los retipar un pauc, per se faire d'eles mès, sens se renegar, en contunhar de viure lur identitat fonsa a costat.
E per los d'aicí, es emportant qu'en retorn se mascàron pas ! Cerquèsson pas de jogar un rònle panholesc o franchimand ! Lo qu'es en cò siu deu demorar ce qu'es : quauqu'us d'aicí, deu servar son especificitat, la richessa siuna. Deu far compréner a l'Autre qu'arriva pas dinc un "no man's land".
E ben òi : s'ocupatz pas l'espandi de paraula que vos es ofrit emb de l'espandi de vida onte restatz, es l'Autre que o farà. La natura non pòt sofrir aquò voide !
Malerosament, parlar de consciéncia a l'ora d'ara o de respièch, es coma pissar dinc un violon. S'aconténton de viure lo monde sens se pausar mai de questions : per la maja part, encàpon lo movement coma es estat entrincat avans eles, quand veguem espelir quicòm diferent d'aicí, d'ailà.
E quand n'entende qu'afortisson : "La France s'islamise, attention !", lurs rebèque : "Vesètz pas que, despuèi la sortida de la 2nda guèrra mondiala, sèm totalament pastats de cultura americana. Nòstres fondaments son virapassats au biais american (agricultura endustriala, economia, societat de consomacion, cinèma, audiovisuau, radiofonia, Mac Donalds, estiles musicaus, ...).
Sèm un país qu'avèm pas gaire de consciéncia, se sèm venduts. Puèi, l'escòla de la 3ena Republica mai la guèrra de catòrze faguèron bien lur òbra d'avaliment dau pòple d'Òc.
Aicí es lo picar de la dalha, segon ieu. I se pòt ajustar una tendéncia a la laugieiretat, au coarditge. De mai, se fisam d'òmes politics que nos encromisson e sèrvon nòstres enterés, se i tròvon lo lur. Amai, se laissam despolhar de nòstre eime per los òlis regionaus coma nacionaus que fin finala ménon lo gròs de la societat a pensar coma aquò los arrenja e segon las epòcas.
La democracia es defuntada, es pas pus qu'un jòc. Las consciéncias amai los territòris son a la gròssa epurats de tota consciéncia identitària a l'ora dals grands movements (enter)nacionaus de populacion.
Planhisse tala situacion. Vòle ben positivar, que i a ben de qué, s'espinche bien...
Mès, quauqu'us me pòt dire, francament, se i a de rasons de i creire encara ? Una lenga mai una cultura occitanas, legitimas e vivas au País d'Òc, aquò's una androna d'aicí a 2050 ? O ben, aquestas son dau monde dau podedís ?
Per ce qu'es de ieu, contunhe de transmetre ce que m'es estat transmés per bòna part : als miunes, als autres mai, tant coma pòde. Als que tènon un pauc de lenga e de cultura nòstras : passatz-las, vos emportessiatz pas quò au cròs ! E sustot, empausatz l'anma dau País s'es en cò siu : a drech de florir, de s'espandir en cò siu, qu'es una part de la diversitat, de l'umanitat !
E... oblidessiatz pas, un còp mai : la natura non pòt sofrir aquò voide ! S'ocupatz pas l'espandi de paraula que vos es ofrit emb de l'espandi de vida onte restatz, es l'Autre que o farà !
SEGUIDA
Aitanben, per non s'embestiar la vida, avèm totjorn la possibilitat de causir (per lur prestigi tant istoric coma economic o literari) lo lengadocian occidentau, o lo provençau rodanenc, o ben lo provençau maritime de Gélu, Bernard, o ben lo daufinenc de l'Abat Moutier, o ben lo lemosin de Chèze, Grenier, Mouzat, Chapduèlh, o ben lo gascon de las Lanas, d'un Manciet o d'un Godolin, vos save ieu...
Solucion autra : podèm totjorn causir un parlar d'escambarlons sus totas aquestas varietats ! !...
O ben, crear 3 grandas varietats estandards : un gascon estandard, un nòrd-occitan estandard, un sud-occitan estandard.
E parle seriós aquí ! Tot aquò es de veire ensems : locutors naturaus, apreneires, professionaus utilizaires de la lenga, associacions, ensenhaires, administracions que l'emplégon ja, eca...
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari