Lo mes passat, m’èri arrestat sus qualquas questions, surgidas d’una interrogacion a prepaus del viatge e de l’impossibilitat d’escapar, volensnolens, a la condicion de torista, en un mòt, de l’imposibilitat aparenta del viatge. Finissiam en nos questionant ansi: se se pòt escapar pas al regime del torisme e, s’es entendut que lo torisme es una forma “inautentica” e bensai pervèrsa del viatge, la question es terribla:  se pòt vertadièrament “viatjar”? Qual es lo sens del mòt “viatge”?
 
 
homo viator
 
Per començar, agachem rapidament l’istòria del mòt. “Viatge” vendriá del latin viaticum se referent a las “provisions del viatge”. La forma veiage es atestada per exemple en lenga d’oïl tre lo XIIe sègle. Dins la Cançon de Roland “entrer en sun veiage” (ed. J. Bédier, v. 660 ) significa “se metre en camin”[1] desinhant a aquel temps, un pelegrinatge o una expedicion militaria coma una crozada. Es unicament a partir dels sègles XVI-XVII puèi progressivament que la nocion modèrna de “viatge”, es-a-dire la de “desplaçament local” (al sens de “cambiament de lòc”) vèrs un autre país o una autra vila, emergèt. E mai s’aqueste sens primitiu ligat a un centre d’interès religiós sembla pas pus d’actualitat uèi lo dia, me sembla que l’idèa de “pelegrinatge” seriá un camin interessant, per donar un sens a la nocion que sèm a analisar. Mas tornem a l’esquissa d’una istòria de la significacion d’aquel mòt.
 
Se sap qu’a l’Edat Mejan, la concepcion de l’òme en occident èra plan fortament marcada pel crestianisme. Òm considerava l’èsser uman, coma un èsser de passatge sus tèrra, en camin vèrs un autre mond, lo reialme de Dieu. La condicion umana èra homo viator, “òme viatjaire”, que se pòt mai exactament traduire coma “romieu” o “pelegrin”. Existir èra èsser en pelegrinatge. L’idèa de “viatge” recopava çò tot de l’existéncia umana, e es per aquò que fins a l’epòca modèrna, es-a-dire istoricament a partir dels sègles XVI-XVII, se podiá pas concebre l’idèa d’un “viatge” al sens actual: los simples desplaçaments locals, en defòra de las campanhas militarias e dels pelegrinatges, èran pas percebuts coma viatges, del moment qu’èsser al mond èra ja èsser en viatge.
 
Benlèu qu’es un aspècte d’aquela interpretacion de l’èsser de l’umanitat que Heidegger torna trobar quand escriu que lo Dasein (Da-Sein, “èsser-lai”, es-a-dire “l’existéncia” umana) “es totjorn en camin (noch unterwegs)”[2] mai se foguèt per dire que la question de l’èsser se déu comprene a partir de l’orizont del temps. Per çò que concernís lo Dasein, s’agís per el d’una obèrtura ineluctabla vèrs l’avenir, e doncas la mòrt. Existir es èsser-vèrs-la-mòrt (Sein zum Tode) e lo Dasein es justament l’unic “essent” (Seiende) que se pòt pausar la “question de l’èsser” (DieSeinsfrage). Que vòl dire èsser? Mas es ja un autre problèma. Una part, avuèi un pauc passada de mòda, de l’existencialisme francés tornarà prene aquela idèa del “camin” de l’existéncia per donar una interpretacion de “l’existir” uman, inspirada al còp per la filosofia de Heidegger e lo crestianisme; es lo cas de Gabriel Marcel dins son libre Homo Viator (1945) elaborant tota una metafisica existencialista del viatge[3].
 
 La nocion de “viatge” tal coma la coneissèm apareis doncas a la fin de l’Edat Mejan, a l’epòca modèrna, qu’es tanben la de las “Grandas Descobèrtas” es-a-dire l’inici de la destruccion e de la dominacion per mai de cinc sègles, de gaireben totas las civilizacions qu’avian prosperat en defòra de l’agitacion politica e economica dels europencs. En un mòt, nos cal ramentar que l’esclavatge, la colonizacion, l’explotacion, forman encara e totjorn lo background de la nòstra “ideologia” del viatge, del nòstre “imaginari” romantic, del nòstre gost de “l’exploracion” malgrat tota la nòstra bona volontat e la nòstra generositat. Fan part del nòstre eiretatge e aquò nos seguís coma l’ombra de l’occident sus la tèrra. Es benlèu la rason per la quala Lévi-Straus dins l’incipit de “La fin dels viatges”, lo premièr capitòl de son cap d’òbra, Tristes Tropiques (1955) escriu: “Ai en òdi los viatges e los explorators.”  E mai luènh:
 
 “Viatges! Cofrets magiques plen de promesas saunejairas, liuraratz pas pus vòstres tresaurs intactes. Una civilizacion proliferanta e subrexcitada trebòla per totjorn lo silenci de las mars. Los perfums tropicals e la frescor dels èssers son viciats per una fermentacion als escaufits suspècts, que mortifican nòstres desirs e nos voda a culhir de sovenirs a mièg gastats. Aquela granda civilizacion occidentala, creatritz de meravilhas dont gaussisèm, a cèrtas pas capitat a las produire sens contrapartida (…) çò que d’en premièr nos mostratz, viatges, es nòstra porcariá jetada a la cara de l’umanitat. Compreni alara la passion, la folia, la trufariá d’aquels racontes de viatge. Porgísson l’illusion de çò qu’existís pas pus e que deuriá èsser encara, per qu’escapèm a l’aclapanta evidéncia que vint mila ans d’istòria son jogats.”[4]
 
 
Viatge e narracion
 
Coma Lévi-Strauss o remarca dins aquel tèxte, los “racontes de viatges” se trufan de nosautres: nos fan creire a l’existéncia de quicòm “qu’existís pas pus e que deuriá èsser.” La condicion per que çò que cercam siá encara aquí, es bensai de viatjar pas, ja que viatjar es totjorn “jetar la nòstra porcariá a la cara de l’umanitat.” Lo viatjaire destruís lo quite objècte de son viatge. Parli pas soncament de la pollucion e de l’afluéncia qu’implica lo torisme e qu’acaba per destruire la beltat originala de tal lòc, la fina flor de tala cultura, d’un temple o d’una platja desconeguda, mas sustot de l’impossibilitat materiala de viure çò que los “racontes de viatges” volon ben nos far creire. Lo poeta Gérard de Nerval escriviá dempuèi l’Egipte a Théophile Gautier, demorat en França:
 
“Tu, creses encara a l’ibis, al lotus porporat, al Nil jaune: creses al palmièr d’esmeralda, al nopal, benlèu al camèl... Pecaire! L’ibis es un aucèl selvatge, lo lotus una vulgara ceba, lo Nil es una aiga rossa amb rebats de lausa, lo palmièr a l’aire d’un plumalh de grèla, lo nopal es pas qu’un cactus, lo camèl existís pas qu’a l’estat de dromadari; las almées son de mascles e, per quant a las femnas vertadièras, dison qu’òm es urós de las veire pas […] Tornarai trobar a l’Opéra Lo Caire vertadièr.”[5]
 
 Bèl paradòxe romantic, de creire que “Lo Caire vertadièr” se trapa dins l’imaginacion dels artistas o pièger, a l’Opéra de París mai qu’en Egipte! Mas aquela idèa nos guida sul camin. L’idèa directritz aicí es de tentar mostrar simplament que la nocion de viatge es un mite, e mai un mite literari. “Mite” proven del grèc ìῦθος, mūthos, e significa literalament “paraula, raconte, discors”[6] abans de recebre los sens modèrnes de “raconte imaginari” e “illusion”, opausats a una descripcion de la realitat mai rigorosa e racionala. En disent que lo viatge es un “mite”, en parlant de “mitologia del viatge” vòli d’en premièr prene lo mot dins son accepcion literala: ìõèïëïãέ-ù mutho-logéō es justament lo fach de “racontar de faulas, compausar de racontes fabuloses”[7], autrament dich d’organizar, de metre en “discors” o per utilizar l’expression de Paul Ricœur[8] “metre en raconte” una seria de “paraulas”:  aicí al respècte dels nòstres viatges, las “istòrias” que racontaram, las nòstras “aventuras” e “malaventuras” individualas. Sens la possibilitat de racontar es-a-dire de metre en forma narrativa e discursiva, de “mito-logizar” per ansi dire, tot çò qu’avèm vist, pensat, fach, viscut, lo viatge nòstre auriá una consisténcia ontologica quasi nula. A aquela mito-logia del viatge s’adorsa alara un mite pròpri a la nòstra modernitat, lo de l’individú (o de la subjectivitat), qu’es el tanben lo produch d’un discors, e benlèu d’una narrativitat, dont la forma filosofica apareguèt justament al sègle XVII.[9]
 
En conclusion: lo lengatge, lo discors, l’escritura, en un mòt la literaritat[10] e la narrativitat semblan èsser de condicions d’existéncia essenciala per qu’un “viatge” aja lòc. I auriá doncas quicòm coma una “condicion narrativa” a priori que rendriá possible çò qu’apèlam “viatge.” Virat dins un autre sens, aquela idèa pren la forma seguenta: se la consisténcia ontologica del “viatge” es a trapar dins lo discors que l’ordona, elaborant son “cadre de sens”, aquò vòl dire que l’òbra literaria, narrativa, los racontes eles-mateisses, son capables de nos far autenticament viatjar, que son en mesura de produire de viatges reals e pas soncament metafòrics; d’alhors en grèc ancian (e modèrn), ìåôáöïñά,metaphorá significa justament “transpòrt”, “desplaçament”[11]. Me permetèssetz d’anar encara un pauc mai luènh, diriái qu’es finalament lo viatge fisic, lo desplaçament, lo “viatge” al sens comun del tèrme qu’es la metafòra de çò qu’es viatjar per de bon, e non pas lo contrari. Amai, decòps, un escrivan o un contaire de gèni pòt saber nos far viatjar fòrça plan. Aquò, totes los legeires e los amadors de literatura en general, o sabon: pas besonh de “viatjar” per viatjar.
 
Mon objectiu èra aicí de relativizar, un pauc per provocacion, l’importància del “movement local” es-a-dire l’importància qu’acordam al cambiament de lòc dins la nocion de viatge: pas besonh d’anar endacòm per viatjar per de bon. Disi pas que per conèisser d’una manièra adeqüata la China per exemple, i a pas besonh d’i anar. Segurament, aquò seriá una absurditat. Mas viatjar es pas sinonim de conèissença, encara mens de conèissença adeqüata. L’idèa èra dire que per viatjar en China, i a pas besonh d’i anar. Aquò significa pas qu’aquerò qu’aurem somniat en viatjant amb un libre, un film, o qual mejan que siá, serà verai e adeqüat a respècte de la China “reala”, mas tanben, e dins lo mond d’avuèi encara mai, (ailàs!) s’i anam dins lo cadre d’una visita toristica o lo cap tot plen de filmes de Wong Kar-Wai, aquò’s pas garantit tanpauc.
 
 
Conclusion
 
Me sembla doncas que podèm afirmar que la nocion comuna de “viatge” es una produccion de la “literaritat”, o tot simplament, la metafora narrativa de quicòm qu’es independent dels desplaçaments locals o fisics; un pauc coma lo pelegrinatge, qu’es al fons la metafòra “materiala” del viatge “espiritual” del cresent, en camin vèrs son Dieu. I tornarèm. Per ara, en tèrmes un pauc pedants, perdonatz-me, nos limitarem a dire que lo viatge es d’esséncia narrativa, o diegetica (äéήγησις, diḗgēsis desinha en grèc lo “raconte”, la “narracion”, es un tèrme tecnic pròpri a la critica cinematografica e literaria), narracion que pren sa sorça dins l’individualitat de cadun e que ven formar de parts de son “istòria” (sa mitologia) pròpria.
 
Aquò revendriá a dire que lo moment del raconte d’un viatge es son acte de naissença vertadièr. E es per aquò tanben qu’un bon libre o una bona istòria, plan contada, pòt saber nos far viatjar plan melhor que qualsevòl agéncia toristica: la literatura es encara la melhor agéncia de viatge que se pòt trapar aiçà-bas. Alavetz, per nos arrestar aicí, se volèm comprene la natura pròpria d’aquel concèpte, nos cal dire que per viatjar, se desplaçar localament dins un autre país o una autra vila, demòra un fach plan segondari e ben sovent tot emplit d’amarum e de regrets:
   
 
Mas alara, perqué viatjar?