Opinion
Las carchòfas a la berigola (I)
En Provença aiman plan las carchòfas, filhas civilizadas del cardon, aquel cardon de mina aspruda e pauc amistós que tanlèu que comença lo bon temps apareis a la broa dels camins e qu’a primièra vista nos sembla talament pauc manjadís. Qué i devián veire los primièrs que i anèron mordir? O sabrem pas jamai. La flor de la cardossa, porpra o blava, es l’esplecha primièra que s’empleguèt al campèstre dempuèi los tempses preïstorics coma coagulant del lach e que uèi es estada daissada de caire pr’amor dels modèrnes produches quimics. Lo fach d’utilizar las flors per aquel besonh se compren aisidament, an de proprietats profechosas e pauc correntas, mas d’aquí a se voler manjar unes botons tan pauc desirables, i a un pas longàs, e cresi que nos podèm azardar a dire que los primièrs que se’n serviguèron devián patir la talent. Per contra, uèi, ben son plan caras. Solide que uèi ponchan pas tant coma abans, e son mai gròssas e mai tendras, an evolucionat favorablament mercés al prètzfach contunhat de seleccion que se n’a fach, l’engenhariá genetica d’abans. Talas coma las coneissèm a l’ora d’uèi, semblariá que son una creacion italiana del sègle xv, mas los cardons se consomavan ja dins lo mond antic, çò ditz Jacques André dins’L’alimentation et la cuisine à Rome’:
Lo mond grecoroman a emplegat sens dobte coma “carchòfas” totes los cardons, sustot la cardabèla e la cardossa, mas coneguèt pas la nòstra carchòfa, qu’es de creacion modèrna. Tot fa a pensar que devèm als païsans italians aquela espècia melhorada de la cardossa, mençonada pel primièr còp en 1466.
La manièra mai coneguda e gostosa de cosinar las carchòfas qu’an los provençals es a la berigola, una recèpta qu’es originària de las Aupilhas, près de l’embocadura de Ròse, mas que uèi se tròba escampilhada de pertot. A la berigola es una denominacion contestada, sus la quala i a un pauc de confusion. Mentre que per d’unes lo nom se deuriá al fach que, cosinadas aital, semblan de berigolas, qu’es lo nom que dins la region designa qualques campairòls coma las maurilhas o las aurelhas de panical, per d’autres, berigola seriá una deformacion de ferigola (frigola), una èrba que, al dire d’aqueles, deu aromatizar obligatòriament lo fricòt.
Per o embolhar encara mai, lo famós cosinièr Durand de Nimes nos daissèt una recèpta que las carchòfas se fan a la grasilha, una recèpta que revèrta pas brica a las actualas. Totun, n’i a qu’argumentan qu’es la manièra mai usuala de cosinar los campairòls.
Cossí que siá, i a doas manièras tradicionalas d’aprestar aquelas carchòfas: amb fars e sens fars, e quand n’i a, s’apresta amb de campairòls o de cocorlas, un detalh que menariá a pensar que, a temps passat, los campairòls que s’emplegava poirián èsser estats los qu’òm coneis jol nom de berigolas, de sòrta que l’actuala denominacion carchòfas a la berigola poiriá derivar de carchòfas amb de berigolas, que ne seriá l’originala.
Enfin, que n’ai pas la mendre idèa, tè! E, donc, benlèu çò mai prudent seriá de metre un ponch final abans de me metre dins un embolh tròp gròs. Sián amb de ferigola, sián a la berigola, s’agís d’un dels fricòts mai famoses de Provença e del País Niçard. E s’i apondèm de favas, ven alavetz una barbolhada, plat provençal de la prima.
Las favas apareisson a la prima e duran pas gaire, un parelh de meses al plus mai (parli, de segur, de las cultivadas dins l’òrt, las de las sarras duran mai). La sason de las favas coïncidís, del temps que dura, amb la de las carchòfas, qu’es plan mai longa, que comença en ivèrn e s’acaba en estiu (dins qualques endreches d’Occitània n’i a tota l’annada, de varietats diferentas).
Lo mond grecoroman a emplegat sens dobte coma “carchòfas” totes los cardons, sustot la cardabèla e la cardossa, mas coneguèt pas la nòstra carchòfa, qu’es de creacion modèrna. Tot fa a pensar que devèm als païsans italians aquela espècia melhorada de la cardossa, mençonada pel primièr còp en 1466.
La manièra mai coneguda e gostosa de cosinar las carchòfas qu’an los provençals es a la berigola, una recèpta qu’es originària de las Aupilhas, près de l’embocadura de Ròse, mas que uèi se tròba escampilhada de pertot. A la berigola es una denominacion contestada, sus la quala i a un pauc de confusion. Mentre que per d’unes lo nom se deuriá al fach que, cosinadas aital, semblan de berigolas, qu’es lo nom que dins la region designa qualques campairòls coma las maurilhas o las aurelhas de panical, per d’autres, berigola seriá una deformacion de ferigola (frigola), una èrba que, al dire d’aqueles, deu aromatizar obligatòriament lo fricòt.
Per o embolhar encara mai, lo famós cosinièr Durand de Nimes nos daissèt una recèpta que las carchòfas se fan a la grasilha, una recèpta que revèrta pas brica a las actualas. Totun, n’i a qu’argumentan qu’es la manièra mai usuala de cosinar los campairòls.
Cossí que siá, i a doas manièras tradicionalas d’aprestar aquelas carchòfas: amb fars e sens fars, e quand n’i a, s’apresta amb de campairòls o de cocorlas, un detalh que menariá a pensar que, a temps passat, los campairòls que s’emplegava poirián èsser estats los qu’òm coneis jol nom de berigolas, de sòrta que l’actuala denominacion carchòfas a la berigola poiriá derivar de carchòfas amb de berigolas, que ne seriá l’originala.
Enfin, que n’ai pas la mendre idèa, tè! E, donc, benlèu çò mai prudent seriá de metre un ponch final abans de me metre dins un embolh tròp gròs. Sián amb de ferigola, sián a la berigola, s’agís d’un dels fricòts mai famoses de Provença e del País Niçard. E s’i apondèm de favas, ven alavetz una barbolhada, plat provençal de la prima.
Las favas apareisson a la prima e duran pas gaire, un parelh de meses al plus mai (parli, de segur, de las cultivadas dins l’òrt, las de las sarras duran mai). La sason de las favas coïncidís, del temps que dura, amb la de las carchòfas, qu’es plan mai longa, que comença en ivèrn e s’acaba en estiu (dins qualques endreches d’Occitània n’i a tota l’annada, de varietats diferentas).
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari