Los Guanches son lo pòble preispanic que demorava —e demòra encara— dins l’archipèl de las Canarias. Lo mot ven de “guan “, que dins los parlars ilians significava "uman“. Los conquistaires los nomenèron “los Guanches“ segon l’engèni pròpri a la lenga espanhòla.
 
Los istoriáns, mas subretot los lingüistas, son s’accòrdis per dire que los Guanches èran de Berbèrs. Mas los scientifics capitan pas determinar a quina epòca la migracion del continent sus l’archipèl se debanèt. Çò estranh, es que los Guanches perdèron lèu l’art de la navigacion. A tal punt qu’en defòra dels escambis entre Lanzarote e Fuerteventura que son l’una e l’autra a portada d’una lançada de pèira, i aviá pas de relacion entre las islas. Çò que faguèt qu’amb lo temps, la personalitat de caduna s’apregondiguèt. Cada societat evolucionèt segon son engèni pròpri. E se la basa de la lenga èra comuna, se dialectalizèt d’una isla a l’autra. Nimai sauriái pas dire se del temps de l’invacion militària (de 1402 fins a 1494) l’intercompreneson èra de mesa entre los Guanches.
 
 Demòra pas grand causa de la lenga guancha. Sonque qualques expressions e los noms pròpris dels reis vincits. Aqueles patronimes foguèron salvat de mercés las cronicas e los registres eclesiastics. Los noms dels autres batejats èran còp-sec ispanizats. Atal se perdèt un molon de paraulas guanchas. Es un vertadièr patrimòni lingüistic que se negèt aquí dins los aiga-senhadièrs de la glèisa catolica. Demorèt tanben, ça que la, qualques vocables tocant a las ustensilhas de cosina e a las aisinas de trabalh. Mas plan pauc de causa e los lingüistas deguèron far amb un material escàs.
 
Pasmens los especialistas poguèron, amb certesa, far la filiacion entre la lenga parlada a las Canarias e lo berbèr. Dins son obratge Los Guanches que subrevisquèron e lor descendéncia[1], José Luis Concepción (un cercaire originari de l’isla de La Palma), balha un planponh d’exemples d’aquesta parentat. Per ne prene pas qu’un “Tenerife “ ven del berbèr “Tin irifi “ que significa “endrech de la set “.
 
L’istòria de la conquista e de la colonizacion de las islas Canarias es estada de temps falsejada a la convenéncia del colonizator. Es quicòm de malurossament universal e que coneissem plan per èsser Occitans. Atanben, a las Canarias, plan paucas son las gents que sabon quicòm de lor origina. Pendent de temps l’istoriografia oficiala presentèt lors aujòls per èsser de salvatges pauc recomandables. A tal punt que se reneguèron e faguèron çò que caliá per amagar lor origina. Portant quasi totes un patronime espanhòl, se farguèron un arbre genealogic qu’age pas res a véser amb los Guanches. Sègles après sègles, capitèron a se’n persuadir. La politica repressiva d’assimilacion faguèt son efècte.
 
La conquista del país faguèt plan de victimas demest los aborigènes. Pasmens, d’un autre latz, los colons que se venguèron installar a las Canarias èran escasses. Çò que fa dire a d’unes observators actuals que la populacion que demòra ara per ara dins l’archipèl es bravament majoritàriament guancha. Es almens çò que pensan los nacionalistas canarians partidaris d’una mesa en abans de lors originas berbèras.
 
Quand se vei lo creis de la populacion desempuèi las annadas 1970, actualament mai de 1 800 000 estatjants, siem en drech de pensar que las gents d’origina guancha devon èsser minoritàrias, e mai tras que minoritàrias. Per çò que, se i agèt pas de colonizacion de poblament aprèp la conquista militària, aquesta colonizacion de poblament subrevenguèt quand l’archipèl venguèt un dels mai famoses “bronze-cuòls” d’Euròpa (e mai se l’archipèl es geograficament en Africa). D’efècte, de peninsularis (atal los Canarians nomenon los Espanhòls del continent) venguèron s’establir a còps de centenats de milièrs. Sens comptar los vièlhs retirats amonedats d’Euròpa del Nòrd que se venon rescalfar los òsses al solelh canarian.
 
Alavetz, malgrat sa melhora volontat, lo viatjaire qu’al jorn d’auèi va trevar las Islas Canarias, aurà de mal a trobar l’identitat berbèra dins lo país. Tornem o dire, la lenga a completament desapareguda desempuèi lo sègle XVI. E quin pòt èsser lo melhor element diferencial e especific d’una cultura autre que la lenga? D’aquel punt de vista avem vist que lo procèssus d’assimilacion es malurosament acabat e capitat desempuèi bèl briu.
 
Demòra d’unes traches culturals pròpris a las Canarias que de monde coma José Luis Concepción cèrcan de promocionar. Demest aquestes los combats de bastons e, dins l’isla de la Gomera, un lengatge fiulat per comunicar d’un revèrs de val, l’autre. Sabi pas se los nacionalistas actuals capitarán a mobilizar los Canarians sus d’elements culturals tan freules. Ai pas sentit una sensibilitat identitàrias plan fòrta al moment de ma barrutlada dins lo país. Mas foguèt pas qu’una escorreguda de qualques meses e soi luènh d’aver estudiat la situacion dins lo detalh.
 
La question se poriá tanben pausar dins  un autre sens: un Canarian que vendriá en Occitània, veiriá e se mainariá de l’existéncia de qualques marcaires idenditaris occitans? La responsa es òc, un pichon òc, mas un òc ça que la. Per tan pauc que siague socializada, la lenga occitana comença d’èsser publicament vesedoira. Siaguesse pas que sus los qualques panèus de marca d’aglomeracion qu’avem en lenga nòstra; çò qu’an pas los Canarians.
 
Tot aquò per dire que quand una nacion a perdut sa lenga, li demòra pauques autres marcaires identitaris. Vesètz un pauc lo trabalh de resisténcia que nos demòra, encara e totjorn, d’empusar en çò nòstre.