a  Pèir e Delphine
“Las crocantas e los crocants…”
 
 
Per çò que poguèri veire aicí o ailà ⁽¹⁾, l’etimologia del mòt “crocant” es subjècta a discussion. La revòlta dels crocants desinhava entre los sègles XVII e XVIII mai d’un movement social aparegut en Peirigòrd, Carcin e Lemosin, contra la gabèlla, politica reiala e assassina de l’impòst sus la sal. Crocant es estat, çò sembla, d’en premièr, un vocable utilizat per d’òmes e de femnas dins l’amira de desinhar la noblessa e lo clergat que “crocavan” lo menut pòble en tot impausar de leis injustas, o menant a la famina. Lo mòt foguèt utilizat en retorn pels nòbles, e passèt a desinhar aqueles justament que l’avián fargat, es-a-dire los païsans, los revoltats, mantenguts dins la miséria per un òrdre social inegalitari. Se ditz tanben que seriá degut al vilatge de Croc, en Creusa -  dont los habitants son totjorn uèi de “crocantas” e de “crocants” e d’ont, çò sembla, serian partits los premièrs movements de revòltas. Lo tèrme “crocant” estant pejoratiu, malgrat que foguèsse manlevat mai tard per d’autras revòltas, en Lengadòc e Roèrgue notadament, los païsans entre eles avian preferit s’apèlar los “tard-avisats.”
 
Me sembla interessant de mencionar l’episòdi dels crocants, que nos ramenta que l’istòria populara nòstra, despuèi las originas, foguèt totjorn ritmada per una tièra d’arbarotadas, d’insomissions, de susmautas contra la miséria e l’injusticia, revòltas animadas pel desir de viure una vida melhora. Plan segur, aquela istòria  del “pòble” es marcada a fòc e a sang, ben que los grands racontes nacionals de la Revolucion Francesa, acte fondator del mite de la “nacion francesa” que  d’escrivans coma Jules Michelet contribuiguèron a bastir, ajan agut tendéncia de l’occultar.
 
Cal dire qu’aquela “occultacion” foguèt ben particulara, e caldriá prene lo temps de la descriure ⁽²⁾. En un mòt: la primautat accordada al raconte de la  Revolucion de 1789, en tot introdusir una teleologia e mai una teologia de l’Eveniment, faguèt coma se foguèsse una lei de l’Istòria o una volontat divina, que lo devenir istòric dels pòbles de França se realizèsse dins la dicha “Revolucion Francesa”, Revolucion que caliá legitimar politicament e fondar in sæcula sæculorum...  Roland Barthes escriu dins son libre sus Michelet: “I a, s’òm vòl, doas revolucions: una Revolucion-Principi (etèrna), e una Revolucion encarnada (la de 89). De sòrta que, paradoxalament, es la Revolucion istorica que desvela retroactivament son prològ infinit: es lo drama sobeiran que explica tota l’Istòria anteriora. ⁽³⁾
 
 Luchar contra aquela occultacion se pòt far de dos biais: siá, dins la linha de Pensar la Revolucion francesa de François Furet ⁽⁴⁾, per mostrar de quina manièra las praticas politicas de la Terror anonciavan los Totalitarismes del sègle XX en nuançant drasticament l’idealizacion teleo- e teo-logizanta de l’episòdi revolucionari, que menèt a la dictatura de Buonaparte. Siá, amb per exemple d’istorians coma Yves-Marie Bercé, dins son Istòria dels Crocants ⁽⁵⁾, en mostrant que lo pòble, ja al sègle XVI, aviá pas esperat la borgesiá parisenca per se bolegar, en tot insistir sus la continuitats politicas que lo poder revolucionari mantenguèt e afirmèt après la fin del reialme, de començar amb la centralizacion dels poders, de l’imatge e de l’imaginari nacional, coma o mostrèt per exemple lo libre de Revel, Certeau e Julia ⁽⁵⁾. Dins aquel sens, la Revolucion foguèt pas que lo compliment de la monarquia absoluta e centralizatriz  à la française, salvat qu’al lòc del Rei, sobeiran jutjat e escapitat, an botat un “Pòble” imaginari, que en 1789 caliá encara inventar.
 
 
Lo monolingüisme de l’autre
 
Mas l’objècte vertadièr d’aquela opinion èra de parlar d’un libre que me pertoquèt. S’agís del magnific Parlar crocant, paregut en 1973, escrich per Claude Duneton (1935-2012), un corrèsian nascut a La Gleisòla, escrivan francés e occitan (ja que los dialògs de sos personatges son sovent escriches – quand lo realisme istoric l’impausa - en lenga lemosina). S’agís d’una reflexion originala, entre l’ensag, l’autobiografia, l’istòria politica e linguistica de França. Se tracta sustot de la socio-istòria especifica d’aquela lenga francesa, viscuda e racontada coma un drama a la premièra persona.
 
Diriái, mai exactament, qu’aquel libre parla del drama de la disparicion del pòble  en defòra de l’orizont politic, çò malgrat l’aparicion d’un nòu discors sul pòble, e pertant, de l’eradicacion de tota expression populara legitima al dintre de l’environament francés. Autrament dich, es question de la pèrta o de la confiscacion per una “elèit” de la votz del pòble, e de la situacion consequenta d’un pòble mut, “parlat” per d’autres qu’el, e condemnat a parlar una lenga qu’es pas la sieuna: aquela confiscacion es justament l’istòria de la lenga francesa. Duneton prepausarà de son costat en contrapunt lo “parlar crocant” en sovenir de sos aujòls lemosins, penjats e chaplats per aver volgut sortir de lor miséria. 
 
“Parli pas qu’una lenga, mas es pas la mieuna” escriu Jacques Derrida dins Lomonolingüisme de l’autre ⁽⁶⁾, libre tan pròche per mai d’un aspècte e tan lontan del de Duneton. Parlar crocant descriu exactament aiçò: la situacion d’un pòble privat de sa votz, marcat per çò qu’apelariái una afonia politica qu’aflaquís tota possibilitat de lucha pròpria, tant, dins los regimes democratics, es vertat que la votz es essenciala. Los “crocants” e lors descendents an perdut lor votz. Pòble afòn, blocat entre dos lengatges, prisonièr “a caval sus doas prosas”, çò ditz Duneton, “per èsser pas vulgar…” ⁽⁷⁾: prisonièr d’un monolingüisme estranh, d’un caire una lenga oficiala, eissuda de la “bona societat parisenca” dont torna traçar l’istòria sociala, lenga qu’es la sola qu’aprenon mas que pòt pas rendre ausibla la lor votz, e d’autre caire, una autra lenga, mai anciana, dont foguèron despossedits e que sembla lontana a la granda majoritat, veire inacessibla, perduda o obsolèta. Aquò’s lo drama del pòble, e particularament dels occitans que son res e que voldrian encara èsser quicòm uèi dins “l’environament” francés.
 
La qualitat matgèra de Parlar crocant me sembla èsser son estil, o mai justament, sa votz; ja que se la lenga es francesa, sa votz ela, es sens cap de dobte occitana, enlà del socit de realisme e de la sinceritat amb la quala la trajectoria personala e excepcionala de Claude Duneton i es descricha. Filh de païsan corrèsian, que “fugiguèt la tèrra coma òm fugís la miséria” ⁽⁸⁾ puèi que venguèt, en autodidacte, regent e professor d’anglés, lenga dont, a mantas represas, l’istòria es comparada amb la francesa. Lo primièr capítol - “lo darrièr dels Mohicans”, raconta sos premièrs jorns d’escòla, en 1941 dins la region de Briva, e particularament l’istòria glaçanta de la brimada de “Tres-Pomas”, lo “darrièr dels Mohicans”, un simpatic e gaujós dròllet de seis ans qu’èra lo sol de sa classa a èsser monolingüe occitanofòn, per èsser nascut un pauc tròp lonh dels vilatges, e que deguèt far l’aprendissatge de la lenga francesa, dins la violéncia e la tristesa d’una vergonha silenciosa.
 
Un autre aspècte important del libre de Duneton es l’utilizacion del concèpte de connivéncia que descriu coma un fondament de la convivéncia, connivéncia dont la lenga es portaira. Aquò es visible particularament amb l’exemple de l’umor. Lo drama politic sosjacent a “l’afonia” del pòble occitan, ansi descrich, es que, aguent aprés de fòrça lo lengatge de la “bona societat parisenca”, fasent del “monolingüisme de l’autre” la règla de lors escambis lingüistics e politics, los “crocants” an perdut tota possibilitat d’una connivéncia reala, es-a-dire d’escabmis autonòmes o autentics, en defòra de las règlas establidas per aquela aristocracia lingüistica que los domina cada còp que parlan. An quitament perdut lor sens de l’umor, per ansi dire, o pus exactament la possibilitat per que lor umor aja un sens. An perdut tanben, lo sens de la revòlta. Per illustrar aquel concèpte de connivéncia, Duneton, coma totjorn, pren un exemple clar, aicí lo de la velhada : “(…) La linga occitana, expression d’una civilizacion unicament rurala, possedís’quelas qualitats allusivas a un degrau important; i a encara – mens despuèi l’arribada de la television, -’quela abitud a la campanha, d’anar passar las seradas d’ivern chas’na familha vesina. Qu’es’na forma de recepcion qu’òm’pèla la velhada.’Anar velhar’ en occitan sos-enten enlà de l’accion ela-mema, tota’na atmosfèra de destenda, de charadissas, de chauda companhiá, de petita collacion e de retorn frilós a la lantèrna.’ Anar velhar’ evòca tot’quò; qu’es’na expression charjada de connivéncia pels Occitans, un pauc coma lo mòt party pòt l’èsser pels anglés (…) Mas quau es lo tèrme francés que evòca, per totes los francés de totes atges e de totes mejans,’na atmosfèra de retrobalhas e de camaradariá? N’i a pas cap.” ⁽⁹⁾
 
 
L’esquizò e las lengas
 
Duneton trobèt un refugi dins la literatura, ont s’estaquèt a escriure la vida d’aqueles òmes dont descriu aicí l’istòria, notadament dins Lo Monument, òbra esplendida ont tenta, a partir d’una recolleccion de documents originals, de traçar l’istòria dels 27 noms que son gravats sul monument als mòrts de son vilatge d’enfància. Mas tanben trobèt refugi dins l’anglés, ont tornèt rescontrar una votz qu’aviá perdut en França:
 
 “Èsser condicionat, çò escriu, per son pròpri lengatge es la chausa la pus insidiosa que siá. D’efièch, se lo lengatge condiciona la pensada, es dificil de reflechir sul lengatge en se servissent d’una pensada qu’es condicionada per’queu mème lengatge… Vesètz çò que vòle dire? (…) En d’autres tèrmes, se me rompe la gamba, m’es dificil après de gambejar chas lo mètge per me far soanhar d’una fractura potenta que ma gamba, justament… (…) En d’autres tèrmes encara, es pus facil de reflechir sus la linga francesa en emplegant una autra linga, la linga anglesa per exemple: a-n-aqueste moment, òm sortís dau cèrcle, òm se plaça en defòra e òm gaita, puèi qu’òm reflechís en anglés, sus la linga francesa.” ⁽¹⁰⁾
 
Aqui es facha explicita la necessitat de “l’esquizofrenia” - del grèc σχίζειν, skhizein, “fraccionar” e φρήν, phrèn, “l’esperit”, del agach de lonh, del “sortir de se” per tornar comprene se meteis, qu’es açò que m’agradariá batizar de “pensar crocant”, lo pensar qu’incita a “fraccionar” son esperit per sasir novament sa situacion pròpria, e far naissèr los gèrmes d’una revòlta sobeirana contra l’injusticia e la miséria.
 
 Mas avèm doncas pel moment, un bèl diagnostic occitan:  afonia, deguda al “monolingüisme de l’autre”, pèrta de connivéncia e de sens social de l’umor, puèi finalament esquizofrenia, amb las difficultats que coneissèm per nos sasir nos-meteis tornarmai. Aquò sembla èsser l’estat actual de “l’èsser-occitan”, la forma del nòstre “nosautres” esclatat, coma a travèrs un miralh romput. D’alhors, l’expression “nos-autres” foguèt pas jamai tan justa qu’ara per nos descriure, “nos-autres”, occitans, que sèm “los autres”, los estranhs, los “aliens” (del lat. alienus) de la Republica francesa, alienats a nosautres meteisses e a tot çò nòstre.
 
Aquò me ramenta lo cas de Louis Wolfson, que per fugir la sofrança que li causavan las paraulas anglesas de sa maire americana, aviá aprés lo rus, l’ebrieu e lo francés, lenga dins la quala escriviá amb un procediment d’una sofisticacion extrèma: convertissiá sul pic cada paraula qu’ela prononciava dins una lenga qu’èra una mescladissa de las autras. Aguèt per subreviure la necessitat de venir-autre, de s’alienar, de se fraccionar l’esperit e de trapar finalament sa votz pròpria: “lo mejan de se trobar tot d’una en defòra, e d’entendre enfin fòra patria (fòra matria, se poiriá dire) un lengatge neutralizat”, çò escriu Michel Foucault. ⁽¹¹⁾ per la trobar, aquela votz, nautres tanben aurèm lo besonh d’inventar “un lengatge neutralizat”, o ben serèm capables de conservar los que nos restan encara, esquinçats, entre las mans?
 
Demòra, “nos-autres”, nosautres, los autres, los “crocants” - o benlèu los “crocats”? Estranhs a çò nòstre, afònes, sens pus gaire de connivéncia que factícia o farlabicada, prisonièrs d’un lengatge qu’es pas lo nòstre, e d’un autre que l’es pas pro; lo nòstre exil es lo piètjer que siá, ja qu’es un exil interior, volontari e involontari a l’encòp. Exiliats sus nòstra terra, benlèu que serèm capable un jorn de retrobar una votz que siá en mesura de nos dire, de nos exprimir, de nos parlar. Enlà de la reconquista, totjorn problematica - mas necessaria, d’una lenga que siá vertadièrament nòstra, çò que nos cal sens condicion es una votz que serèm capable de portar e una crida a la quala serèm capables de respondre.
 
Aristòtel al cap. 2 del lib. I de las Politicas remarca: “Es evident que l’òme es un animal politic (πολιτικὸν ὁ ἄνθρωπος ζῷον, politikon ho ánthrōpos zōon) mai que qualqua abelha que siá e mai que qualque animal gregari que siá. Car, coma disèm, la natura fa pas res en van, òr, sol l’òme demest los animals es possessor d’un’lengatge’ (λόγον δὲ μόνον ἄνθρωπος ἔχει τῶν ζῴων, lógon dè mónon ánthrōpos ékhei tōn zōon). Cèrtas, la votz (phōnè) es lo signe de çò dolorós e de çò agradable, pertant la rescontram a çò dels animals (…) mas lo’lengatge’ (lógos) existís en vista de manifestar çò avantatjós e çò nosible, e pertant, tanben, çò just e çò injust. I a, d’efièch, pas qu’una causa que siá pròpria als òmes, rapòrt als autres animals: lo fach qu’ajan eles solets la percepcion de çò bon e de çò mal, de çò just e de çò injust, e d’autres nocions d’aquel tipe. Òr, possedir aquelas nocions en comun (ἡ δὲ τούτων κοινωνία, hè dé toútōn koinōnía) fa una maisonada o una ciutat (ποιεῖ οἰκίαν καὶ πόλιν, poiei oikían kaì polin).” ⁽¹²⁾
 
En atendent aquela polis o aquela res publica, me rapèli al bon sovenir dels crocants lemosins e legissi Claude Duneton amb la jòia la mai granda del mond.

---

⁽¹⁾www.cnrtl.fr/etymologie/croquant//1
 
⁽²⁾ veire: Alem Surre-Garcia, la théocratie républicaine, les avatars du sacré, l’Harmattan, 2010.
 
⁽³⁾ Roland Barthes, Œuvres complètes I. Livres, textes et entretiens 1942-1961, Editions du Seuil, París, 2002, “Michelet [1954]” (p.334)
 
⁽⁴⁾ François Furet, Penser la Révolution française, Gallimard, París, 1985
 
⁽⁵⁾ Yves-Marie Bercé, Histoire des croquants, Seuil, París, 1986
 
⁽⁶⁾ Michel de Certeau, Dominique Julia, Jacques Revel, Une politique de la langue. La Revolution française et les patois: l’enquête Grégoire,Gallimard, París, 1975
 
⁽⁷⁾ Claude Duneton, Parler Croquant, Stock, París, 1973, p.252
 
⁽⁸⁾ ibid., p.8
 
⁽⁹⁾ ibid., p.168
 
⁽¹⁰⁾ Michel Foucault (et alii.), Dossier Wolfson ou l’affaire du Schizo et les langues, Gallimard, París, 2009, p.123 veire: Louis Wolfson, Le Schizo et les langues, Préface de Gilles Deleuze, París, Gallimard, 1970
 
⁽¹¹⁾ Aristote, Politiques, trad. fr. Pellegrin, G.F Flammarion, París, p.91-92