Jamai non serai vengut occitanista sens mon arribada en Corsega, lo 1r de març de 1982. Amb mos uèlhs de dròlle de 8 ans, compreniái pas res a çò que se passava. Situavi pas l’illa. De companhs d’escòla, dins un vilatge al nòrd de Valença, me disián qu’anavi viure al mièg dels fòls. Sul pòrt d’Aiacciu, al desembarcament, cresiái que lo golf èra barrat, vesiái pas l’accès al larg. Bufava un vent terrible e los pastissons regalats per ma mameta que manjàvem en esperant los mòbles avián un òrre gost. Malgrat totas aquelas marridas impressions, es en Corsega que comprenguèri çò qu’es un conflicte lingüistic, e que puèi me poguèri interessar a la lenga occitana. Foguèsse restat dins mon vilatjòt daufinenc, qu’auriái pogut saber de l’occitan? S’ausissiá pas per carrièras, e ma familha occitana fasiá coma s’aguèsse parlat solament francés despuèi tostemps, e se ma maire s’interèssa ara a la lenga occitana, en particular als mots occitans que sa maire fasiá servir dins son francés, es perque soi vengut occitanista. Li atrasèt l’atencion lo mot “galavard”, un tèrme d’insulte que poiriá encara inspirar, perqué pas?
 

Un modèl d’accion
 
La situacion de la lenga es encara fòrça complicada en Corsega, mas coma occitan e còrs a l’encòp, pòdi mesurar la diferéncia prefonda entre los dos pòbles, e especialament lo retard dels occitans: los occitanistas vòlon la ratificacion de la Carta Europèa de las Lengas Europèas e Minoritàrias qu’apararà pas eficaçament la lenga occitana, los corsistas vòlon que lo còrs siá lenga oficiala; los occitanistas son contents quand se barra pas una Calandreta o una classa d’occitan, los corsistas luchan per una generalizacion de l’ensenhament bilingüe; los occitanistas celèbran las Calandretas ont l’occitan es lenga escolara, los corsistas començan de pensar a la transmission del còrs coma lenga de la vida vidanta,  per exemple per far las crompas;  los occitanistas festejan un pòst de mai a un CAPES ont los professors ensenhan a l’encòp l’occitan, lo francés, lo castelhan o l’istòria-geografia, los corsistas tròban normal qu’un professor de còrs ensenhe solament la lenga. Los corsistas sabon que Corsega es una nacion, e desfisan França, los occitanistas se demandan se la nacion es pas un òrre concèpte, e an paur de França.

 
Los limits del modèl còrs
 
Totun, se la situacion sociolingüistica es melhora qu’en Occitània, non es pas perfiècha. Foguèsse arribat –e foguèsse doncas nascut– 20 ans abans, m’auriá mens costat d’aprene lo còrs, que l’auriái pogut parlar amb de gents de ma generacion, mas jonhiái en 1982 una generacion sacrificada, que sas gents avián quitat de lor transmetre la lenga que parlavan encara entre elas. Pr’amor d’aquò, per mos amics de mon edat, çò normal es de se parlar francés, non pas còrs. Ne coneissi fòrça que vòlon parlar còrs, mas ne son incapables, siá per timiditat, siá per impossibilitat de rompre amb la costuma installada de parlar francés.
 
Ara, a fòrça paires e maires de Corsega, volontoses, lor agradariá que los grands transmetèsson la lenga a lors felens. Mas la bona volontat acipa mai d’una dificultat: los quites grands transmetèron pas lo còrs als mainatges e veson lors felens mens sovent qu’aquestes veson lors gents, que lor lenga es generalament lo francés. Per tant, aqueles parents volontoses, que lors pròprias gents an privat de lenga, lor caldriá puslèu aprene lo còrs eles e assajar de ne far almens una de las lengas de la familha. Aquò supausa l’ajuda de la collectivitat, qu’es fòrça malaisit d’aprene e de transmetre a l’encòp una lenga.

 
L’equitat per una autra politica lingüistica
 
Tanben, lo bilingüisme, sembla que siá lo pantais de fòrça occitanistas. Mas quin bilingüisme? Se chifram solament en tèrmes d’escòla, e mai amb un ensenhament paritari entre occitan (o còrs) et francés, n’i auriá pas pro per salvar la lenga en perilh. Tanben caldriá generalizar l’occitan (o lo còrs) dins totes los domenis de la societat, television, premsa, administracion, politica, trabalh, nòvas tecnologias, per que la lenga semblèsse pas solament una lenga de l’escòla, mas tanben de la vida vidanta.
 
Totun, e mai amb l’egalitat perfiècha, n’i auriá pas pro tanpauc per salvar la lenga en perilh. Lo francés demorariá la lenga mai fòrta, la lenga de referéncia, pr’amor qu’es la lenga de l’estat, la lenga qu’a un prestigi mai grand e qu’es tanben la lenga abituala dels escambis lingüistics. L’egalitat pòt èsser injusta se considèra pas los dreches dels mai febles. Per tant, preferissi a l’egalitat l’equitat, qu’intègra a l’egalitat la nocion de justícia. Se volèm salvar una lenga afeblida, la cal priorizar, d’aitan mai se son afebliment es la consequéncia d’una politica imperialista d’eradicacion.
 
En nom de l’equitat, vòli per Corsega una politica lingüistica desparièra. Me pensi que lo còrs a de venir la primièra lenga de l’escòla, la lenga de basa de l’ensenhament. Qualques oras per setmana de francés, lenga de l’estat, sufirián, coma per l’italian, puèi que cal metre fin a la messòrga de l’estat que copa Corsega de son espaci istoric e geografic, e per l’anglés, puèi que me sembla normal que mos joves compatriòtas ajan accès a una lenga internacionala. Cèrtas, poiriam compartir las lengas d’autras manièras, mas çò essencial, a mon vejaire, que lo còrs siá la lenga de referéncia. Coma l’occitan en Occitània.
 

L’utopia per bastir una realitat tangibla
 
Utopia? De segur, mas las utopias contradison pas la realitat. Servisson per indicar un camin de seguir. D’èsser minoritari descoratja sovent l’occitanista, al mièg d’una societat indiferenta a sas luchas, mas cresi, malgrat lo descoratjament que m’assauta a ieu tanben de còps, que nos cal pas oblidar que las idèas que cambièron lo mond o una societat comencèron fòrça minoritàrias, portadas per qualques personas isoladas. Es sovent una question de fe, un estrambòrd comunicatiu. Se restacam estrambòrd e objectius ambicioses e se tanben trobam, totes ensems, delà nòstres desacòrdis politics, l’energia per melhor organizar la transmission e la preséncia de l’occitan dins las familhas e la societat, benlèu çò utopic pòt venir realitat tangibla.