Era tardor qu’ei arribada. Es huelhes des arbes qu’an virat a colors jaunes, iranges, arròies e marronoses. Era natura ei un espectacle en teatres des bòsqui d’Aran. Diguie era mia mair-sénher qu’es ores de lum s’acuèrten un pas cada dia, qu’era lum se hè petita. Es vaques e es oelhes an baishat des peshieus e enes hèires son firades, ja repòsen enes bòrdes des pòbles. Ara qu’ei temps d’endreçar eth uart, d’arremassar es darrèrs fruts: coges, cogets, poarròs, cebes, mongetes. Non desbrembèsquetz es darrères beletes, cau talhar-les abans que gèlen, senon se deishen anar, com es caulets dera cançon.
 
Enes pòrtes des cases vedem montanhes de lenha qu’era gent a anat a talhar en bòsc: casse, heirèshe, telh. Les apilam geometricaments entà que non s’esbausse er acòpi. Branques e branquilhons. Es esclètes tà alugar eth huec enes sers heireds que vien. Era lum des hlames que mos dauen conversa e calor, dilhèu damb eth murmuri dera ràdio de hons, enquià qu’arribèc era television entà ipnotitzar-mos e carar-mos.
 
Es nòdes e es castanhes ja se pòden anar a arrecuélher en bòsc. Abans es noguèrs auien un mèste, eth deth prat ath que dauen ombra, e se les cridaue peth sòn nòm. Èren quauquarrés aqueri arbes. De mainada qu’anaua a jogar en bòsc damb aguesta sason, entà immergir-me enes piles de huelhes queigudes, en tot arrir e jogar as amagatons. Ara auem ua tablet e mos imaginam aquera sensacion de libertat.
 
Totsants ei a tocar e anaram a portar flors en cementeri, arrebrembaram ad aqueri que mos an deishat, i parlaram hloshet ua estonòta, mos mancaràn un pialèr, les demanaram que mos ajuden e arrossaram eth crisantèm deishat dessús deth cavòt dera familha. Es panelhets catalans arribèren en Aran e s’i quedèren, e ara les minjam en familha.
 
Ena vesilha era hèsta dera Castanhada mos aurie d’amassar, mès ara a perdut protagonisme, coma moltes des tradicions nòstes. Ara hestejam “Halloween”, cambiam castanhes per coges, era mainadèra va pes cases en tot demanar doci e mochets ar estil american e nosati mos desguisam de bruishes, esquelets e mòrts viuents, en tot sajar de hèr pòur, gin-tònic en man. Aguesta qu’ei ua pròva mès dera trista globalizacion e de coma era assimilacion culturau tòque de mòrt es nòstes tradicions.
 
Me conden en casa qu’era Castanhada ère ua hèsta entre amics, entara joenessa, que s’amassaue era vesilha de Totsants entà minjar castanhes hètes a torrar pes mairs dessús des brases, en ua padena vielha traucada. Se beuie muscatèl entà rebrembar qu’er iuèrn tustaue ara pòrta e qu’era castanha ère era darrèra fruta que se podie cuélher acieu e minjar en companhia en tot hèr tabòla. Era castanha l’agarraues tanben en sentit figurat se non hèges a tier compde damb eth doç muscatèl que te pujaue en cap!
 
Ena nòsta Castanhada non i auie masques de pòur ne assassins desguisats, non i auie coges damb es dents retalhades e ua candela laguens, non i auie mainadèra que cridaue era americanada de “truc o tracte” pes cases. Era doçor des mochets la cercauen enes pomes ath horn e ens doci qu’es mairs-sénhers mos hègen aqueth ser. Era calor dera amassada, des arridolets, des condes e cançons, dera complicitat des grops de joeni deth pòble. Era tabòla autentica e locau.
 
Deishatz-me reivindicar era Castanhada e renegar de Halloween. Deishatz-me demanar-vos que hestegèsquetz era nòsta tradicion, era auta que se la queden en Nòrd-America, qu’acieu èm en Occitània. Deishatz-me demanar-vos que Halloween non aucisque era nòsta Castanhada.