Sui vinguda vegetariana’quò hèi cinc ans, per conviccion ecologica. Anuit, torni minjar carn... per conviccion ecologica.
 
Renoncèri a les cuishas de polet e au rostit de vutèth en 2010, pendent un sejorn au Chiapas mexican. Labàs, dens les montanhas, de comunautats ruralas mau norridas se desmonican per hèser de cafè sus de pèças qu’èran de peiroquèirs. E a mens de dètz quilomètres, dens de planas fertilas, de milèirs de vacas peishèvan, atendent d’èster reduïtas en steaks conjalats per lo marcat estatsunidenc. Vision esmamorianta d’un sistèma agricòle barlòc. Estomagada, decidèri lavetz de pas mèi préner part en d’aqueth cirque. Venir vegetariana èra un acte a ma portada, ma petita contribucion au bien-èster animau, a la preservacion de la planèta e a la luta contra les inegalitats socialas. Aumens,’quò’ra mon avís dinc a pauc.
 
En abriu passat, m’en anguri a velò a la rencontra deus paisans. De bòrda en maine, descobriri un monde que pensèvi conéisher. Trabuquèri, los pès au puishiu dens mos a priori. Vachiu çò qu’arriba quòra çanjan de botinas contra de bòtas. Es que la suspresa es dens lo prat. Sustot, imaginèvi lende, en m’enforcant la bicicleta, que tornarí venir carnivòra.
 
A les Mòlas, lo vent ariejoés boisha los tucaus verdelós a tengut. Polo, Martine mèi lur hilh Ilan viven ací desempui vint-e-cinc ans, dens d’ostalòts rustics. Elèvan un petit ligòt de crabas, venden hormatge e crabòts. Cada matin, tiran a la man la lèit de lurs amigas cornudas, apui les menhan au peishent capvath los monts pelats. L’estiu, montan a l’estiva dens les Pirenèias. Viven modèstament e son urós au segur.
 
“Quòra arribèrem, i avèva sonque de romècs ací, n’i vasèva res mèi”, me conta Polo. Pauc a pauc, graça a la chapèira de les crabas, los broquèirs hèsen entà darrèir, dishant la plaça a les pradas. Lo paisatge se dubre, los sòus ganhan en fertilitat. “Anuit, lo lòc s’es transformat, es vingut vivable. Pòden s’i permenar, plantar d’aubres fruitèirs, amèi i hèser un quite casau!”
 
Au moment deu sopar, ses paraulas me trenissen dens lo cap. E samian lo dobte dens mon estomac. Non, l’elevatge,’quò’s pas unicament lo maine de les mila vacas e los feedlots nòrd-americans. Òc-ben, elevatge e ecologia pòden èster compatibles. Una frasa de Jocelyne Porcher me torna au cap. Dens son libre Vivre avec les animaux, s’interròja antau: “Se l’elevatge es una tala calamitat per l’environament, coma se hèi qu’existi dempui dètz millenaris e qu’èsti consubstanciau de la majoritat de les societats umanas?” Bona question, peu au moton! Tot en saunejant, aublidi de me servir. “Vòs de baudanas de crabòt, Lorène?” ce me damanda Polo. Confusa, bretegi un “mmòc” que me vau còp sec una brava gahada de budèths caprins a s’en lecar los balòts!
 
La nuit serà pas tan deliciosa. Fau créser qu’adara mon sistèma digestiu frugivòre supòrta mau les proteïnas animalas. A mens qu’un genia verd èsti vingut punir mon manque de discipline. Qué que n’en sii, decidi de dishar la tripalha per costat, e me ravali los questionaments alimentaris.
 
Son de “dinosaures” entremitan “los darrèirs pècs que se desmonican a hèser quauquarren que marsha pas.” Aldo e Maria Magdalena viven dens lo Piemont italian. Lur punt comun: elèvan d’agolhas brigascas –una raça locala miaçada d’extinccion– sivant lo sistèma pastorau tradicionau. Jornada de quinze òras e paga mens que minimala. Çò que los hèi tenir? La passion deu mestèir e l’amor deus alimauts.
 
“L’elevatge, coma rapòrt de trabalh demb los alimauts, a d’abòrd una racionalitat relacionala, explica Jocelyne Porcher. La majoritat deus elevaires, los qu’an causit lo mestèir, trabalhen demb alimauts per víver demb eths.”
 
Per la cercaira, la sofrença animala n’a res a véser demb l’elevatge, bien au contrari. Es ligada a l’industria, a la zootecnnia, aquera “sciéncia de l’expleitacion de les maquinas animalas”. Dens la valèia de Santa Ana de Valdieri, carculi au ritme de les esquiras e deus brams. E se me trompèvi de combat en estent vegetariana? En volent hèser rampèu a l’industrialisacion de l’agricultura, participi pas a la disparicion deus petits paisans?
 
Lo desser, per me digerar los remòrds, me regali demb un pauc de patè de moton (e ben òc, mon estomac s’es pas tròp requincat après les baudanas) en escotant Aldo. A pus de 1000 mètres d’altituda, au pè deu Mercantor de la part italiana, aqueth aulhèir hèi pèisher son tropèth sus de tèrras que pòden pas bojar. Hormatge, carn, lana. De tot temps, l’elevatge a atau permés aus paisans installats sus de tèrras mòrtas de se norrir e de se vestir.
 
I a les 1000 vacas, les 2000 trujas, los 200 000 polets. I a tanben de familhas que viven demb cinc polas, tres nhorics, una vaca, un casau, un vergèir. A l’opausat deus maines-fabricas, existan encara bien de maines-ostaus. Aquò s’i escai en Transilvania romanesa, ont la pus granda partida de les gents deu vilatge an encara de tèrras agricòlas.
 
Vrais ecosistèmas ont tot es conectat: lo leiton issut de la fabricacion de l’hormatge apastura los pòrcs, les estrolhas son balhadas a les polas, lo casau recep lo humèir e los aubres fruitèirs balhan ombra au bestiar. Lunh deus elevatges hòra sòu, aqueths sistèmas paisans son resilients e fòrt durables. La pròva, damòran desempui mants siègles!
 
A Vidra, Pavel permena sa cavala dens los jardins de sos vesins per entretenir son pradèu. Vai regulièrament dens los bòscs en carreta e pòrta bòi per lo cauhatge aus qu’ec vòlen. En esçange, recep legumatge o palinka (l’aiga de via locala). Lo matin, lo guèiti tirar la lèit a la man en parlant a sa vaca: coma sonjar a la destruccion de l’environament?
 
Finalament, l’eqüacion “ecolò = vegetarian” es benlèu pas tan justa. Am besonh de l’elevatge, am besonh deus alimauts. Ausissètz, amics de la natura, n’en sui adara convencuda: la solidaritat demb los paisans e la planèta passa pas per lo refús categoric de minjar de carn. Passa per la desgitada categorica d’un elevatge industriau, fondat sus la tecnologia a-la-tasta-a-la-basta, demb inseminacion artificiala, piusatge e nutricion de precision. E passa per la degustacion (demb moderacion) d’un brave camajòt d’anhèth crompat dirèctament a l’aulhèir deu lòc.