La Marselhesa tornèt aqueles darrièrs jorns, dins las bocas de totòm. Dins las escòlas, dils estadis, emai a Nòstra Dama de París, de pertot òm ausissiá lo cant nacional vibrar dil còr de cadascun, en tot nos unir fàcia a la “barbariá” e la violéncia; ad armas etcétera, coma cantava Gainsbourg. Aviái ja remarcat aquelas darrièras annadas, un bèl retorn “descomplexat” del Cant de guèrra per l’Armada del Rin. Parièr, aquelas polemicas esterilas e aqueles chantatges patetics faches als jogaires de fotbòl “eissits de la diversitat” coma se ditz pudicament, èran ja lo signe d’una societat malauta d’identitat e pauc segura d’ela meteissa. La crespacion sus LaMarselhesa me sembla n’èsser un simptòm nevrotic.
 
D’efièch percebèri, dins totas las reaccions politicas e socialas al subjècte dels atemptats òrres que se debanèron a París e Sant-Denís, aqueles darrièrs jorns de dòl e de terror, un vertadièr chantatge a l’emocion e a la comunion nacionala. Sentiguèri una geina, fàcia a aquela idèa que LaMarselhesa, cantada de concèrt pel mond sençèr, al delà d’un bèl simbòl de fraternitat, representariá quicòm de vertadièrament positiu.
 
Perdonatz-me, mas ieu ai pas volgut creire a la petita istòria que nos racontava los jornals e autres, que lo fach de cantar La Marselhesa totes ensems, tanplan coma lo fach d’anar soncament beure un còp sus las terrassas dels cafés parisians, seriá una solucion clarvesenta a la lucha contra aqueles-ferotges-sordats-que-venon-fins-a-nòstres-braces-escanar-filhs-e-companhas. Pas la lucha contra las inegalitats economicas, l’injustícia sociala, l’explotacion de las classas laboriosas, l’umiliacion contunha dels òmes e femnas musulmanas en França e la denegacion dins nòstra societat francesa post-coloniala de tota pluralitat possibla. Non, res d’aquò. Sonque un veire de vin e un estat d’urgéncia (o d’emergéncia!), sioplet.
 
Al delà dels panegirics faches a la joinessa creativa e branchée de París, vesi pas, compreni pas la pertinéncia de tot allò. Deu èsser ma mentalitat de provincial, a la quala soi estacat mordicus e que me rend un pauc suspiciós. Mas bon, se cantas, canta que cantaràs! Al fons, aürosament que degun la compren pas en detalh, aquela cançon. Car soi pas segur que, se caliá l’explicar tota, lo mond la cantaràn encara.

 
“Emmarselhesar” laMarselhesa
 
D’en primièr perqué la “Marselhesa”? Qué partetja amb lo Pòrt vièlh, la Bòna Maire (perdon pels clichés) aquel cant patriotic? Per memòria, lo Cant de guèrra per l’Armada del Rin, compausat per Rouget de Lisle en 1792 a Estraborg, sus una musica sens autor, mas qu’unes musicològs restacan a de vièlhs aires tradicionals allemands, foguèt “adoptat” lo 22 de juhn 1792 per un jove doctor montpelherenc Francés Mineur, que coordenava las armadas revolucionàrias vengudas d’Occitània (aicí de Montpelhièr e Marselha) per tal de defendre la Republica menaçada. La preséncia dels occitans dins la defensa de la Republica de 89 aquò es un tèma plan conegut, insistissi pas. Los volontaris focèus entonèron de longa aquel cant dins lor caminada dusca a París en julhet 1792. D’ailà, alluòc del títol longàs de l’original, los parisians li donèron aiceste escais-nom que faguèt fortuna, “la Marselhesa.” Foguèt canonizada Imne Nacional tres ans mai tard, lo 14 de julhet e coneguèt una istòria tan complèxa coma la de l’enrasigament de l’idèa republicana en França al long del sègle XIXn, que son adopcion definitiva foguèt facha quand los republicans tornèron prene las comandas de la Republica après una decenia “d’Òrdre Moral”, lo 14 de febrièr 1879.
 
Pas grand causa de “marselhés” dins aquò! Serviguèt puslèu a afortir l’idèa que d’Estrasborg dusca a la Ciutat Focèa, en passant per París, es una meteissa e unica Nacion que se soslèva contra l’enemic, en tot luchar per sa libertat. Mas la canonizacion republicana de LaMarselhesa nos deu pas far doblidar qu’aquel cant que cantèron los focèus, èra cantat per d’òmes qu’avián l’occitan coma lenga primièra, e que luchavan per un ideal que representava a lors uèlhs la Libertat.
 
Res es escrich d’avança, e la centralizacion jacobina que la Revolucion insistuiguèt pauc après, amb lo regim de la Terror, en tot exterminar l’enemic interior, los federalistas Girondins, occitans eles tanben, anava destruire tota legitimitat politica a aquela pluralitat de facto de países e de pòbles qu’èra França. Aquel devenir totalitari de la Revolucion, que la plaçèt en continuitat amb lo grand moviment de centralizacion impulsat jos las monarquias absoludas de l’Ancian Regime, aviá pas res d’indefugible o de fatal. Encara un còp es lo poder de las armas, la votz de Violéncia que parlèt mai fòrt. Drech calèt, quitèt sa lenga e son país e començèt a cantar la Marselhesa amb ela. De te fabula narratur. Conoissèm la seguida.
 
Alara, modestament, per donar a Drech tornarmai un pauc de fòrça, “emmarselhesem” La Marseillaise coma òm pòt. Que nòstra lenga pòsca rendre un pauc de l’engenh gaujós dels focèus a aquel violent cant de guèrra, e far que la marciala Marseillaise siá un pauc mai.... marselhesa! Cantem-la un còp per veire:
 
Anem enfants de la patria!/ Lo jorn de glòria es arribat / Contra nautrei de la tirania/ L’estendard saunós enauçat! / Entendètz dins lei campanhas /Bramar aquelei ferotges sordats?/ Venon dusca a vòstrei braces/ Sagatar filhs e companhas! / Ad armas ciutadans! /Formatz lei batalhons! /Marchem, marchem,/ Qu’una sang impura, /Abeure nòstrei selhons!

 
“Una sang impura” - revolucionària?
 
Las miás reticéncias a cantar aquel cant ça que la, coma plan de mond imagini, es encara e totjorn aquò de la “sang impura”. Qu’una sang impura, abeure nòstrei selhons! Avètz benlèu ausit parlar de l’interpretacion “blava” d’aquela expression que demòra vertadièrament escura per totes los que la vòlon ben comprene. Los istorians e çò despuèi las originas del cant, se garrolhan sus la significacion reala d’aqueles vèrses marcials. Dins un article publicat dil jornal Le Monde del 11 de març 2013², Nicolas de Peretti que se presenta coma “autonomista còrs”, çò escriviá:
 
“Quora los sordats francés s’espaumonavan’qu’una sang impura abeure nòstres selhons’ parlavan pas dels estrangièrs. La sang impura èra pas que la d’eles, los selhons èran d’alhors pas que de selhons, doblidem pas que França a aquel temps èra agricòla. S’agís d’una frasa que simboliza lo sacrifici, los republicans d’alara èran fièrs de versar lor sang marrida sul camp d’onor. Consideravan pas qu’una causa, mielhs val tapissar tot lo territòri nacional de sang puslèu que de se rendre.”
 
Of! Après tan d’annadas de dobtes, d’interrogacions e de marrida sang, podèm fin-finala cantar tranquillament La Marselhesa qu’es venguda ara çò que sempre es estada, es-a-dire un cant revolucionari, un cant en defensa del pòble. Aquela interpretacion que propausa De Peretti es en realitat, gaireben mot per mot, la de Dimitri Casali dins L’histoire de France interdite³. La “sang impura” seriá la dels guses, dels Gavròchas e dels revolucionaris, opausada a la sang “blava” dels nòbles e contra-revolucionaris. Es tanben la de Frédéric Dufourg dins son libre La marseillaise⁴ e d’André Devyer dins Le Sang épuré. Les préjugés de race chez les gentilshommes français de l’Ancien Régime (1560-1720), ont tematiza l’opausicion sociala entre “los d’ennaut” a la “sang clara e espurada”, e “los d’enbàs”, a la “sang vila e abjècta.” Es verai que la dimension internacionalament revolucionària d’aquela cançon pòt pas èsser negligida. Par exemple, dins son libre biografic Cadaqués autentic? l’escrivan cadaquessenc Heribert Gispert descriu un sovenir d’infància:
 
“De sobte veig arribar el meu pare, que entra a casa tot dient a la mare amb veu joiosa, no sé què de la República i que el Rei havia sortit d’Espanya (...) En sortir va agafar-me d’una revolada, i se’m va emportar amb ell. Arribats a es Portal vaig veure una munió de gent, la major part mudats – potser era diumenge, no ho sé-, que gesticulaven i cantaven cançons que mai no havia escoltat, sobretot una que em va agradar molt i que començava: “A l’arma, a l’arma, fills del poble, el jorn de glòria ja ha arribat.” Més endavant ja més grandet, vaig saber que es tractava de La Marseillaise. Agafat de la mà del meu pare, anàvem d’un grup a l’altre. Es donaven copets a l’espatlla i es felicitaven pel gran esdeveniment.”⁵
 
Mas malaürosament, lo consens sus l’interpretacion revolucionària de l’expression “una sang impura” es luènh d’èsser ganhat dins lo mitan dels istorians e la causa pas encara entenduda encò de la màger part dels ciutadans francés. 1/Primièra objeccion: segon Diego Venturino⁶, l’interpretacion “blava” presentada çai-dessús seriá una anacronisme. De fach, l’expression “sang blava” segon el seriá desconeguda del XVIIIn sègle. A aquela epòca aver la “sang pura” es sinonim de vertut, la “sang impura” de vici e se pausa atal la question:
 
“Quora los Revolucionaris de la fin del XVIIIn sègle cantavan marchem, marchem, qu’una sang impura abeure nòstres selhons, volián eles discriminar la sang pura de la raça francesa de la sang impura dels estrangièrs? o ben evocar los traites a la patria e los ennemics de las valors de la revolucion en particular, aqueles òmes que son venguts impurs per lor refús de la nòva religion revolucionària?”
 
2/ Segonda objeccion: una observacion de las quitas declaracions d’un cèrt nombre de revolucionaris de l’epòca sembla confirmar l’interpretacion mai abituala de la sang “impura” estant la sang dels enemics e dels forastièrs. Despuèi Joan Jaurés, mai d’un istorian a sobrencarit per criticar aquela expression òrra. Eli Barnavi e Paul Goosens dins Les Frontières de l’Europe⁷, Jean-Clément Martin dins Violence et Révolution. Essai sur la naissance du mythe national, an afortit aquela interpretacion del cant, qu’es tanben la que comprenon la majoritat dels ciutadans francés uèi. Podèm agachar de testimoniatges, de discorses tirats d’aquel temps que balhan un resson particular e terrible a l’expression utilizada per Rouget de Lisle dins l’imne nacional de França. Ansi una lètra escricha per 45 volontaris del 3n batalhon de la Meurthe al municipi de Lunevila lo 10 d’agost 1792:
 
“Es al Dieu de las armadas qu’adreiçam nòstres vòts: nòstre desir es d’abeurar nòstras frontièras de la sang impura de l’idre aristocratica que las infècta: la terror es encò d’eles e la mòrt partís de nòstras mans. Ciutadans! Vençerem.”⁸
 
Jean-Paul Marat dins lo Jornal de la Republica francesa, del 7 de novembre 1792:
 
“Ai demostrat la necessitat d’abatre qualques centenats de caps criminèls per servar 300 000 caps innocents, de versar quelques gotas de sang impura per evitar d’en versar de fòrça-pura, es a dire d’escrachar los principals contra-revolucionaris per tal de salvar la patria.”⁹
 
Lo general Dumouriez dins un discors davant la Convencion Nacionala lo 10 d’octòbre 1792:
 
“Presenta un sol arid, sens aigas e sens bosc, aquela partida de la Republica francesa; los Allemands se’n remembraràn, lor sang impura fecondarà benlèu aquela tèrra ingrata que n’es abeurada.”¹⁰
 
Cousin dins una letra a Robespierre, lo 27 nivòse an II (16 genièr 1794):
 
“Sèm aicí a exterminar lo restant dels choans, amagats dins de bosques; la sang impura dels prèires e dels aristocratas abeura donc nòstres selhons dils campèstres e riulèja abòrds suls emponts dins nòstras ciutats. Jutjatz quin espectacle es per un republican animat, coma ieu, del mai pur amor del fuòc sacrat de la libertat e de la patria que brutla dins mas veinas!”¹¹
 
Enfin Napoleon Bonaparte, dins una letra escricha a son fraire Joseph, lo 9 d’agost 1789:
 
“Per totas França la sang colèt mas gaireben pertot foguèt la sang impura dels enemics de la Libertat, de la Nacion e que despuèi longtemps s’engraissavan a sos despens.” ¹²
 

Se nos cal cantar...
 
Quitament los “blavistas” aguèsson rason, en volent justificar lo sens revolucionari que l’autor de la cançon volguèsse far passar, l’idèa que la “sang impura” èra pas la dels forastièrs o dels enemics, mas la del bas-pòble a mand de se sacrificar per sa libertat, rèsta que çò de mai important per nosautres es pas tant lo sens revolucionari que podèm totjorn interpretar e afortir dins aquela cançon. La question es: d’un sens revolucionari qu’es de mal comprene a un sens ambigú mas clarament comprés per totes los membres de la comunautat, quin es lo mai verai o lo mai effectiu<wirklich> per parlar coma Hegel?
 
Lo problèma es pas qu’a la vertat LaMarselhesa siá un cant a tornar plaçar dins la tradicion revolucionari internacionala, aquò pòt anar de se al vejaire de l’istorian. Es puslèu que lo sensviscut e partetjat per la communautat nacionala francesa efectiva, los francés d’uei, identifica clarament a tòrt o a rason, mas conformament amb las interpretacions passadas, “la sang impura” amb la dels enemics de la Republica, o pièg, dels quites estrangièrs, segon lor pròpria sensibilitat politica. L’albigés Joan Jaurés que preferissiá l’Internacionala, çò aviá ja dich:
 
“Mas es pas soncament sus la forma que pòrta la controvèrsia; es sus las idèas. Òr, disi que la Marselhesa, la granda Marselhesa de 1792, es tota plena de las idèas qu’òm denoncia mai violentament dins l’Internacionala. Qué significa, vos prègui, lo famós refranh de la “sang impura”? — “Qu’una sang impura abeure nòstres selhons!”, l’expression es òrra. Es lo resson d’una paraula ben estordidament crusèla de Barnave. Òm sap qu’a prepaus de quelques aristocratas chaplats pel pòple, s’escridèt: “Après tot, la sang que cola es donc tan pura?” Propaus abominable, car tre que los partits començan a dire que la sang que cola dins las veinas de lors adversaris es impura, se meton a la versar abòrd e las revolucions venon de tuariá. Mas de quin dreit la Revolucion blasissiá amb aquel mot avilissent e barbare totis los pòbles, totis los òmes que combatián contra ela? (Joan Jaurés, La petite République Socialiste, “Marseillaise ou Internationale” 1903)
 
Emai se “la Revolucion es un blòc” coma disiá Clémenceau, e en tot seguir la pensada de “nòstre Joanon”, que foguèt tuat remembrem-nos aqueste mes de novembre, per que França pòsca menar sa guèrra de revenge, una guèrra qu’anava acabar de destruire fisicament la pluralitat umana e culturala de nòstres países, demòra donc dificil de nos convéncer de la pertinéncia d’aquel imne per representar una Republica dont las valors an una pretencion clarament umanista e universalista, al mens de s’enfonsar dins la pièger contradiccion. Mas la França Revolucionària, tot coma son eretièra, o sabèm nosautres, se limita pas a una contradiccion. Ça que la uèi, de veire un estadi o una escòla – conscientament o inconscientament, cridar après la “sang impura” dels estrangièrs o dels sieus enemics, aquò demòra per ieu un espectacle mai esglasiant qu’estrambordant. Mas enfin, se nos cal cantar...
 
Per conclure, un darrièr extrach que daissi a vòstra reflexion, es un tèxte del roman Lo Monument de l’escrivan corresian Claude Duneton. S’agís del moment ont dos de sos personatges, Julòt e Josèp de Lagleisòla, lo vilatge natal de Duneton, s’embarcan, amb de divisions d’òmes venguts d’autres países occitans, per anar totes a la guèrra (daissi los passatges en lenga occitana de l’original dins la grafia usada per l’autor, en tot la modificar leugièrament):
 
“Vèrs miegnuèch, lo charroi s’arrestèt un long moment en gara de Limòtges ont regnava un bataclam pièger qu’a Briva. Los tipes poguèron davalar pissar sus la via – d’enquèra que qualqu’uns s’èran solajats per las portièras dels vagons en marcha, lo tren’nava pas tan lèu... A Limòtges, rencontrèron dels trens de sordats que venián de Peirigers, Brageirac, e formava emb Briva e Tula, l’effectiu de la 24n Brigada del 12n Còs d’Armada. Los tipes del 108n e del 50n fasián los avalhons (se vantavan) per que surtián de’na region aisada – fasián los embrenats (fanfaronejavan) e invectivavan los “cuols-pelats” del Causse que tractavan de poltrons e d’autres qualificatius tan meschants. Los Caussenards se rebecavan, insultavan los Peirigordins – de grops se cherchavan grinha (querèla) sul cai, e dins l’euforia generala de questa jòiosa partença per la guèrra, los sordats menaçavan de s’empunhar. Chalguèt que los gradats se’n manhèsseon, en oblijar lo mond a tornar montar dins los vagons. Tot’quò clafit de chants butats a plena gòrja, punctuats dels etèrns “A Berlin!”, enlardats de gròssas Marselhesa de l’escòla primària, raucas que jamai pus, dins lor desir ferotge d’abeurar los selhons d’unsanguinpur....
 
A un moment, la gara entièra se galvanisèt, un fremiment corriguèt dins la tropa... D’un vagon dubèrt, sul primièr cai, surtiguèt un chant grèu e lent que montava en garba e faguèt chapvirar tots los autres. Tots quels òmes jòunes fuguèron sasits pel vièlh aire ancestral de las contradas occitanas que los penetrèt entrusque a la mesolha, los constrenhèt au silenci: Dejos ma fenestra/ i a un auselon/ tota la nuèch canta / canta pas per io*...
 
Laidonc d’un sol vam, tots los autres soldatòts conflèron lor peitrena – tres mila, cinq mila voses benlèu, reprenguèron ensems lo cantic solemne del Sud, lo vielh planh medieval de l’amant prisonièr. Lo chant montava subran dels sègles ancians e s’enauçava dels cais entrusque a la teulada de la gara. Lo refranh empliguèt tot l’espaci de quela nuech d’agost, vibrant coma’na catedrala: se canta/ que cante/ canta pas per io/ Canta per ma mia / Qu’es tan lonh de io*.
 
Quora s’arrestèt l’aire, i aguèt un long silenci susprés, l’impression d’un reculhament de messa pendent mai de’na segonda. De lagremas colavan çai e lai sus las pometas enrogidas, rolavan au bòrd de las mostachas brunas, posadas dins quel chant que sentián coma un adieu, emb lo regret de la mia, desjà lonh; l’avián laissada de matin, lor Joaneta, sus las tèrras chaudas, e mai d’un la tornaràn veire pas jamai.
 
Ciprian Bòria s’èra desvelhat; gaitava’quela animacion, sens esmai. Lo somriure calme, refusava de se laissar aparar per l’ambient. Se rolèt tranquille’na cigareta que lechèt en consciéncia, puèi çò diguèt a Joseph: Adies (ages) pas pòu, dins quinze jorns farem pas tant de monadas* (de manièras).¹³
 
 
 
 

---

1. Cançon de la Crosada albigesa, Laissa 139 v. 1
 
2. http://www.lemonde.fr/idees/chronique/2012/03/11/qu-un-sang-impur-abreuve-nos-sillons_1656090_3232.html
 
3. Dimitri Casali, L’histoire de France interdite, éditions Jean-Claude Lattès, 2012. - veire la pagina francesa wikipédia La Marseillaise.
 
4. Frédéric Dufourg, La Marseillaise, Paris, Le Félin, 2008, p. 48 - veire la pagina francesa wikipédia La Marseillaise..
 
5. Heribert Gispert, Cadaqués autèntic?, ed. Juventud, Barcelona, 1998, p.16
 
6. L’Idée de “race” dans les sciences humaines et la littérature (xviiie et xixe siècles), Actes du colloque international de Lyon, (16-18 novembre 2000), textes réunis et présentés par Sarga Moussa. - veire la pagina francesa wikipédia La Marseillaise..
 
7. Barnavi, Goosens, Les frontières de l’Europe, De Boeck, Supérieur, 2001, p. 239. - veire la pagina francesa wikipédia La Marseillaise.
 
8. “C’est au Dieu des armées que nous adressons nos vœux: notre désir est d’abreuver nos frontières du sang impur de l’hydre aristocrate qui les infecte: la terreur est chez eux et la mort part de nos mains. Citoyens! nous serons vainqueurs. Citat dins Henri Beaumont, Histoire de Lunéville, éditions E. Bastien, 1900, p.319. - veire la pagina francesa wikipédia La Marseillaise..
 
9. “J’ai démontré la nécessité d’abattre quelques centaines de têtes criminelles pour conserver trois cent mille têtes innocentes, de verser quelques gouttes de sang impur pour éviter d’en verser de très-pur, c’est-à-dire d’écraser les principaux contre-révolutionnaires pour sauver la patrie” citat dins Philippe Joseph B. Buchez et Pierre Célestin Roux-Lavergne, Histoire parlementaire de la Révolution Française, tome XXIII, p. 23, veire la pagina francesa wikipédia La Marseillaise..
 
10. “Cette partie de la République française présente un sol aride, sans eaux et sans bois; les Allemands s’en souviendront, leur sang impur fécondera peut-être cette terre ingrate qui en est abreuvée” Citat dins La vie et les mémoires du général Dumouriez, 1823, tome III, p.406. - veire la pagina francesa wikipédia La Marseillaise..
 
11. “Nous sommes ici à exterminer le restant des chouans, enfouis dans des bois; le sang impur des prêtres et des aristocrates abreuve donc nos sillons dans les campagnes et ruisselle à grands flots sur les échafauds dans nos cités. Jugez quel spectacle est-ce pour un républicain animé, comme je le suis, du plus pur amour du feu le plus sacré de là liberté et de la patrie qui brûle dans mes veines.” citat dins P.J.B. Buchez et P.C. Roux, Histoire Parlementaire de la Révolution française, ou Journal des Assemblées nationales depuis 1789 à 1815, tome 35, 1837, p. 400 - veire la pagina francesa wikipédia La Marseillaise
 
12. “Par toute la France le sang a coulé mais presque partout cela a été le sang impur des ennemis de la Liberté, de la Nation et qui depuis longtemps, s’engraissent à leurs dépens.” Citat dins Jean Tulard, Napoléon: ou le mythe du sauveur, Fayard – veire la pagina francesa wikipédia La Marseillaise.
 
13. Claude Duneton, Le Monument, Presses de la Cité, 2010, pp.57-58 *en occitan dins lo tèxt (grafia originala modificada) reviri ieu