Patria est, ubicumque est bene[1]


L’ombra del Leviatan

La pensada filosofica modèrna s’inícia dins Anglatèrra a l’entorn del sègle XVII amb la granda òbra filosofica que representa la publicacion del Leviathan (1651) de Thomas Hobbes. Sens intrar dins totes los detalhs, se’n pòt reténer una causa importanta: l’invencion del concèpte de sobeiranetat, qu’Hobbes tradutz en latin, lo mai sovent, per summapotestas e summumimperium. La sobeiranetat proven de la “pacha” (ang. covenant) eissida de la volontat dels òmes vivent dins un “estat de natura” definit coma bellum omnium contra omnes (“la guèrra de totes contra totes”) de se deslestar d’una part de lor “libertat naturala” per tal de ganhar la seguretat que l’estat la garentís, segon aiceste principi: “I authorise and give up my right of governing myself to this man, or to this assembly of men, on this condition; that thou give up, thy right to him, and authorise all his actions in like manner.”[2]

Çò radicalement novèl dins aquesta pensada foguèt de far provenir la fòrça sobeirana e absoluda de l’estat, representada mercé a la figura biblica del mostre Leviatan[3], non pas d’una eleccion divina e donc d’una origina teologica, mas puslèu d’una volontat purament istorica, profana e contingenta de securitat, es a dire de preservacion del drech a la vida. Es inutil, cresi, de rapelar quant la pensada d’Hobbes, de segur presentada ben rapidament aicí, mas valorizant la sobeiranetat absoluda e indiscutibla d’un estat non democratic, es encara capabla de nos far perpensar, tant dempuèi son origina coma a sa possibla destinacion, a l’estat dins lo qual vivèm uèi.

Pr’aquò, la ruptura hobbesiana amb tota fondacion teologicopolitica e autolegitimanta de l’imperium, que “l’augustinisme politic”[4] aviá fondamentat durant l’Edat Mejana, representèt dins Hobbes una vertadièra eretgia per son epòca, puèi que profanèt la quita origina divina supausada en rèirefons de tot poder politic —las figuras arcaïcas del Rei-Prèire o de l’Emperaire-Dieu, e que fasiá de l’obligacion (l’obesissença) un dever de natura teocratica—. N’i a que creguèron quitament que lo Great Fire of London, lo Grand Incendi qu’aclapèt Londres lo 2 de septembre de 1666, foguèt causat per la publicacion d’aquel libre maldich... Es que la pensada d’Hobbes pausèt al fons aicesta esglasianta question: perqué, fin finala, devèm obesir a l’estat?

Mas terminàvem, l’autre còp, sus un autre problèma, que pr’aquò li es ligat: sus quin critèri podèm decidir qu’un individú fa partida o non de la comunautat politica? Que o qui pòt garentir l’apertenéncia politica d’un individú a una comunautat donada?

La responsa que temptaram d’esbossar aicí serà donc de definir aquesta apertenéncia pas pus dins los tèrmes que son estats los de l’imperium, es a dire l’ensemble sobeiranetat-estat-nacionalitat sus lo qual plana l’ombra del Leviatan e qu’es representat per las òrras agitacions de “l’identitat nacionala” o encara per aquelas “leviatasenadas” dels de la “preferéncia nacionala” dont sèm encara luènh d’èsser desliurats. L’idèa seriá de dire qu’una responsa possibla a la question pausada çai sus se deu riscar en tèrme de país e non pas d’imperium. Es dempuèi lo pagus[5] e non l’imperium qu’òm deu legitimar l’apertenéncia ciutadana d’un individú a la comunautat politica.


La revolutio del país

Un pensada politica possibla del país seriá una pensada que pretendriá defendre amb lo maxim d’exigéncia etica, politica e ecologica la realitat del pagus somés a l’imperium. Deuriá far, aquela pensada, capvirar lo rapòrt de fòrça, e exigir que venguèsse non pas al país de se sometre a la fòrça absoluda de l’imperium, mas ben a l’imperium de se sometre e de s’adaptar a la pluralitat umana, sociala, nacionala, ecologica del pagus. Es, fin finala, d’exigir de l’imperium que sa sobeiranetat e son ciutadatge se pensen al país. Es donc aqueste “revirament” dels rapòrts de poder que s’aprochariá mai literalament de çò que se ditz en latin revolutio (format a partir del vèrb revolvo “tornar”), es a dire, lo “retorn”[6], lo retorn del pagus ont se trobariá un rapòrt mai just e mai uman amb la distribucion de la sobeirenetat, en tot concernir la totalitat dels que vivon al país.

Nos caldriá partir donc de la nocion de país, de la realitat concreta del pagus qu’es dins son ensemble (lenga-cultura-país) un fondament indefugible de nòstra umanitat e sus la basa del qual paradoxalament l’assignacion identària-etnica de l’imperium se fonda. De fach, se i a fòrça occitans que son benlèu uèi chauvinistas franceses, cresi qu’o son venguts pas que per l’accion abstrasenta de l’imaginari mediatic e televisual; prerogativa de l’imperium, se n’es una. E paradoxalament, lo mai sovent, mai d’un chauvinista francés coneisson en realitat pas que lo “petit país” ont vivon, maldespièch que n’ignòren sa lenga, son istòria o, pièger, qu’aquò los interèsse pas.

Una explica possibla a aquesta situacion seriá de notar que l’enrasigament abstrach dins la cultura “universala” de l’imperium (la bèla e mitica Histoire de France) foguèt lo corollari d’un desrasigament concret viscut al país, fasent dels que i vivon de vertadièrs estranhs[7] en cò sieu. Al contrari, la cultura de l’imperium es un mond asbtrach dont l’espectacle[8] se debana cada jorn a la television, en tot èsser la font de totas las manipulacions, las paurs e las angoissas de totes. Afirmariái donc, contra l’abstraccion universala e coloniala de l’imperium que sovent s’amaga darrièr un cosmopolitisme ipocrita e abstrach, la realitat concreta e umana del país. Ges de chauvinisme aicí, mas puslèu la presa en compte del fach seguent: lo pagus es lo sol pluriversal concret dins lo qual se pòt realizar nòstra umanitat sencera e ciutadana del Mond. Coma disiá lo poèta: “lo centre del Mond es pertot e en cò nòstre.”[9]

Es donc en nom d’aqueste aspècte fondamental e pluriversal qu’òm pòt pensar lo ciutadan, lo membre efectiu de la comunautat politica, gaudissent de dreches e de devers dins lo partiment de la rason e de la paraula, non pas coma lo que gaudís de privilègis “identitaris” de naissença, privilègis que li son balhats per una identitat abstracha definida amondaut per l’imperium, mas puslèu aval, coma lo que viu al país, independentament de sa nacionalitat, de sa naissença, en tot seguir aiceste bèl provèrbi latin: ubi bene, ibi patria[10]. E es per aquesta rason qu’una concepcion realament democratica del ciutadanatge pòt pas èsser fondada sus una “preferéncia nacionala” (en realitat: identitària e abstracha) mas ben sus una dinamica democratica concreta e autonomica del país, segon un principi d’indiferéncia nacionala (identitària) dins l’accès legitim, per totes los que vivon al país, al ciutadanatge e als dreches que l’estat sobeiran garentís o deuriá garentir.

Es çò que lo programa d’una filosofia politica e democratica occitana poiriá definir atal, coma l’esfòrç d’un pensaralpaís, dins lo doble sens de l’expression, coma pensadadel país, pensada istorica, lingüistica, sociala, amb l’objectiu de valorizar l’ensemble de las fòrças umanas, culturalas e ecologicas que i devon èsser defendudas, e mai coma una pensada situada al país, una pensada que s’enrasiga dins l’encastre d’aqueste ensemble concret (lenga-cultura-país) e que critica son esplecha (sociala, economica e ecologica) venent de l’imperium.
 

Conclusion: l’oblit del país

D’efièch, s’òm pòt remarcar que la nocion d’imperium es estat l’objècte privilegiat de la filosofia politica de la modernitat dempuèi Hobbes, reflexion constanta a l’entorn de l’estat, sas originas, sas legitimacions, son foncionament, son poder, la nocion de país (en latin pagus, plur. pagi) es estada ela completament absenta d’aquela reflexion, e mai dins son rapòrt d’identificacion o de subordinacion a l’imperium. Cresi que fòrça malaürs nòstres provenon d’aqueste vertadièr oblit del país que caracteriza la filosofia politica europèa de la modernitat.

Perqué aquel oblit? La rason es de bon comprene: la màger part dels filosòfs de la politica, teoricians de l’imperium e de l’estat modèrne, èran d’òmes vivent dins las grandas capitalas, sovent eissits de las classas mai nautas, e legitimavan d’un biais o d’un autre, conscientament o inconscientament, la dominacion de classa e l’esplecha qu’exercissián suls pagi, es a dire sus sas fòrças umanas, socialas e ecologicas.

Dins la tradicion de pensada occidentala, i a pas gaire de pensaires eissits del pagus e que pensan al pagus. Citem benlèu l’excepcion que representan lo peiregordin Estève de la Boetiá e son Contr’uno de la servitud volontària, o lo marran olandés e filh de portugués Baruch Spinoza dont l’usatge revolucionari que fa del concèpte d’imperium[11] es ja una prefiguracion, al sègle XVII de las concepcions contemporanèas de l’agir democratic. O encara citem lo gascon Montesquiu qu’aguèt aicesta frasa fondadoira de las democracias modèrnas e que me permeti de revirar dins mon lengatge conceptual: “l’imperium deu arrestar l’imperium.” [12]

E ben, aqueste principi montesquivista de limitacion de l’imperium, per el meteis, es de qualque manièra çò qu’ai temptat aicí de definir amb la nocion de pagus e qu’una filosofia democratica occitana poiriá tematizar: lo país coma principi d’autolimitacion immanenta e sobeirana del poder de l’estat.