Opinion
Lo ris pelau
Lo pelau o pilau (o pilaf) es d’origina persana (significa “ris cuèch”, en aquela lenga) e agandiguèt Euròpa sota l’Empèri Otoman. Coma totes los empèris, mentre que durava exportèt de mòdas e de costumas, qu’una ne foguèt aquel ris, qu’actualament es tanben conegut dins una brava partida del continent asiatic e lo nòrd d’Africa. Del temps que lo ris èra un produch rar e exotic, lo pelau arribèt quitament a las taulas finas e distinguidas de la noblesa europèa e, un còp cuèch, se metiá dins un mòtle en forma de corona, se quichava leugièrament amb un culhièr e se capvirava dins un plat. En cò nòstre, se faguèt abitual a la còsta provençala e lengadociana, sabèm pas per quinas datas, mas ara es un dels pauques rises que ne dispausam. A Marselha ne fan de tres sòrtas: amb de favolhas (crancs), de muscles e de polet, e a Agde, près de Montpelhièr, ne fan amb de crancas. Lo ris emplegat per aquel mestièr es lo de gran long, que ne resulta mai entièr, o se que non gran mejan.
L’atestacion mai anciana qu’ai pogut trobar es la del sainet provençal Lo barbierd’Auriòu, anonim, publicat en 1815[1]; un dels personatges polemica amb un autre d’aqueste biais:
L’atestacion mai anciana qu’ai pogut trobar es la del sainet provençal Lo barbierd’Auriòu, anonim, publicat en 1815[1]; un dels personatges polemica amb un autre d’aqueste biais:
Mauvestit, rasonas pas mau,
Cresi qu’au fons de la cosina,
Quand as preparat lo pelau,
T’amusè[re]s a la medecina;
L’a ren de tau d’aver de sen,
Siás un òme de consequéncia;
Quauque jorn ti daràn d’encens
Per onorar ton eloquéncia.
De Pèire Belòt es la cançon “Ma frema e mon chin’”publicada dins Lei radieras[2] (1854); ne donam los primièrs vèrses:Cresi qu’au fons de la cosina,
Quand as preparat lo pelau,
T’amusè[re]s a la medecina;
L’a ren de tau d’aver de sen,
Siás un òme de consequéncia;
Quauque jorn ti daràn d’encens
Per onorar ton eloquéncia.
Ai perdut ma frema e mon chin,
Dos animaus de bona raça:
Medòr mi veniá d’un bachin[3],
Aviáu raubat ma frema a Grassa.
Mon chin a cadun fasiá gaug,
En tot ma frema èra acomplida;
Sensa ris fasiá lo pelau
E sensa peisson la borrida.
E la poesia “Fau se n’anar” es de Carles Onorat Ganteume (1820-1890); ne donam una part[4]:Dos animaus de bona raça:
Medòr mi veniá d’un bachin[3],
Aviáu raubat ma frema a Grassa.
Mon chin a cadun fasiá gaug,
En tot ma frema èra acomplida;
Sensa ris fasiá lo pelau
E sensa peisson la borrida.
Quand sus lei tranchas de viandutge
Podetz plus mòrdre a bèlei dents;
Quand vos fau faiçon e saussutge,
Que lo rostit vos ditz plus ren;
Quand v’aduen per plat de ribòta
Un pelau de ris safranat,
Es temps que vos greissen lei bòtas:
Fau se n’anar, fau se n’anar.
Podetz plus mòrdre a bèlei dents;
Quand vos fau faiçon e saussutge,
Que lo rostit vos ditz plus ren;
Quand v’aduen per plat de ribòta
Un pelau de ris safranat,
Es temps que vos greissen lei bòtas:
Fau se n’anar, fau se n’anar.
[1] Aquela edicion, escanerizada, l'avètz aicí: http://documents.univ-toulouse.fr/150NDG/PPN090652169.pdf.
[2] Lei radieras, avètz aquel libre aicí: http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5495142p?bt=europeanaapi.
[2] Lei radieras, avètz aquel libre aicí: http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5495142p?bt=europeanaapi.
[3] Chafre pels genoveses.
[4] Se tròba dins Lo cançonier de l'escòla de la Targa, l'avètz aicí: http://www.cieldoc.com/libre/integral/libr0689.pdf.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#3 Hola, Lilian. Gràcies pel teu comentari. Un plat excel·lent, la crica! S'ha fet rar perquè ha de coure a foc molt suau, una bona estona, a la llar, i ara tot són presses. Un altre dia en parlarem!
Me rapele d'un plat que nos fasiá ma maire quand èrem petiòts, mos fraires e ieu...
Quò-èra 'na galeta de trueflas raspadas que nautres sonavèm «La Crica», z-es 'na especialitat ardechesa que li veniá de son grand que damoravá ès Las Oleiras d'Ardecha... De braves sovenirs, nos regalavèm ben!
https://fr.wikipedia.org/wiki/Crique_(cuisine)
#1 Mercés plan per la informacion!
Seriá interessant de parlar dau Jambalaia tanben, simbèu de la cosina de la Loïsiana d'America mai que vendriá de Provença puei qu'es atestat promier en provençau e que Mistral ne'n fa una descripcion.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari