Opinion
Istòria d’Òc: la Val d’Aran entre doas monarquias al sègle XVII (1)
Los poders: poder local e poder central dins la Val d’Aran
Exceptat la baronia de Los, l’Aran del sègle XVII ignòra le regim senhorial. Aquò significa que lo rei èra, gaireben pertot, lo sol senhor de la val e que i aviá una administracion representada pel governador politic e militar fàcia al Conselh general, emanacion de las comunitats aranesas.
Lo poder local: Conselh general, Terçons e comunitats (universitats)
Dempuèi almens lo sègle XIII la Val d’Aran beneficiava d’institucions pròprias gràcias a las qualas la comunitat gaudissiá d’una cèrta autonomia dins la gestion de sos afars. Aquestas institucions foguèron parcialament reformadas al començament del sègle XVII aprèp la visita qu’i faguèt, pel rei, en 1613, un tal Juan Francisco de Gracia çò que menèt a la publicacion, en 1616, de las Ordinaciones, pragmáticas y edictos reales del valle de Arán. Se tracha d’una codificacion mas tanben d’un modificacion del dreit public aranés, a l’iniciativa del poder central e amb l’objectiu de renfortir l’autoritat reiala. En 1716, lo decret de Nueva Planta modifiquèc pas la vièlha organizacion politica de la val, en vigor fins a las annadas 1830, mas una evolucion es plan sensibla.
La Val compreniá 30 lòcs o universitats (comunautats) recampadas en sièis terçons (de còps sonats sesterçons) que balhavan los conselhièrs del Conselh general, organ supramunicipal per excelléncia de la val.
Lo Conselh general de la Val d’Aran
Èra l’institucion aranesa de govèrn mai nauta. Las Ordinaciones de 1616 ne descrivon lo foncionament que modifiquèron un chic.
Lo Conselh general representava la val; lo compausan 13 membres: un sindic general, 6 conselhièrs e 6 proòmes (o lòctenents de conselhièr). Lo sindic e los sièis conselhièrs (un per cada terçon) èran tirats al sòrt pel sistèma de l’insaculacion: pel sindic, se tirava dins la borsa d’un terçon amb rotacion annadièra e pels sièis conselhièrs lo tiratge se fasiá dins la borsa d’un vilatge (lòc) de cada terçon amb rotacion annadièra segon un òrdre definit. Lo tiratge lo fasiá un mainatge, en preséncia de l’administracion reiala de la val (governador e jutge) e dels conselhièrs de l’annada passada, dins la glèisa Sant Miquèu de Vielha. A costat dels sièis conselhièrs designats per l’insaculacion, sièis lòctenents los acompanhavan a cada amassada, causits entremièg los proòmes de cada terçon.
La foncion de sindic general foguèt creada per las Ordinaciones de 1616 coma tanben los cargues d’ausidors dels comptes e de procuraires dels paures. Los primièrs controlavan la gestion economica del sindic e lo segond se cargava de defensar los paures de la val.
Per accedir al Conselh general, caliá èsser resident (vesin) de la val, vièlh de 36 ans almens e èsser estat pendent un an almens cònsol d’un lòc de la val: una experiéncia politica èra exigida. De mai degun non podiá pas comolar dos cargues la meteissa annada.
Lo Conselh general s’acampava per convocacion del sindic, a la demanda de dos conselhièrs almens, e per d’ocasions particularas o importantas: jurament del governador e del jutge reial, visitas oficialas, comptes generals, per tractar d’afars d’interès general coma los privilègis, los deutes, la defensa... Las questions tractadas en Conselh general, a Vielha, èra ja estadas objèctes de discutidas dins los conselhs de terçons; los conselhièrs menavan las decisions presas abans dins cada terçon. Al Conselh general las decisions se prenián definitivament amb l’aprobacion de quatre dels sièis terçons.
Lo sindic general, responsable de l’administracion e de la gestion dels bens de la val, la representava dins los procèsses, aviá foncions executivas e representativas. Mas d’en primièr èra l’aparaire dels privilègis e de l’administracion de la Val d’Aran. Sa gestion anuala èra controlada per tres ausidors dels comptes: un ausidor tirat al sòrt, lo jutge e lo sindic nòu. Las Ordiaciones prevesián que lo sindic seriá pagat, cada an, amb 1 000 sòuses jaqueses siá 60 liuras catalanas mentre que los conselhièrs recebrián pas que los fraisses de desplaçament e lo repais.
Lo Conselh general de la Val d’Aran èra un organ representatiu de tota la val encara qu’i participèsson sonque notables (proòmes) tirats al sòrt e se lo sieu poder descreguèt pauc a pauc.
Conselhs de terçons e de comunitats
Dempuèi l’Edat Mejana, l’Aran es divisit en tres circonscripcions, devengudas sièis al cors del sègle XV o XVI: son los terçons o sesterçons (Pujòlo, Arties-Garòs, Vielha, Marcatosa, Lairissa, Bossòst). Cada terçon possedissiá lo sieu conselh compausat de proòmes e dels sieus representants al Conselh general mas es de mal conéisser sa vertadièra composicion (segon las listas disponiblas un tèrç dels abitants del terçon?) e son foncionament; los terçons jogavan un ròtle essencial dins la gestion dels bòsques que los vilatges n’èran coproprietaris.
Dins cada comunitat o lòc, se rescontravan, coma endacòm mai, de cònsols al nombre de dos çò ès sovent mas n’i aviá tres a la Ribèra (Benós, Begós, Es Bòrdes), a Garòs o a Salardú e quatre a Vielha (cònsol en cap, cònsol segon, cònsol tercer e cònsol quart). Los cònsols avián poders de polícia e arrendavan las montanhas, l’expleitacion dels bòsques, etc.; èra a lor carga l’administracion dels bens comunals. Unas comunitats avián costuma de s’amassar per discutir de lors afars: es lo cas de Salardú e Tredòs que, jol nom de la Bartièra (nom d’un endreit de Tredòs) deliberavan sovent en comun de tal biais qu’avèm l’impression d’aver una sola comunitat mas cada universitat avián sos cònsols e conselhièrs pròpris.
Lo conselh de la comunitat èra compausat d’abitants (vesins) gaudissent dels plens dreits economics e civics dins la comunitat (hilhs dera vila o òmes de conselh de las cases vielhes, cabalèr deth lòc o forastèr de las cases naves) qu’administravan los bens comunals (montanhas, prats, bòsques), basa de l’economia aranesa, qu’ocupavan 90 % de la superficia de la val.
Doncas, tres nivèls representatius (las institucions de la Tèrra) existissián en Aran que lo mai naut èra lo Conselh general.
(contunharà)
Exceptat la baronia de Los, l’Aran del sègle XVII ignòra le regim senhorial. Aquò significa que lo rei èra, gaireben pertot, lo sol senhor de la val e que i aviá una administracion representada pel governador politic e militar fàcia al Conselh general, emanacion de las comunitats aranesas.
Lo poder local: Conselh general, Terçons e comunitats (universitats)
Dempuèi almens lo sègle XIII la Val d’Aran beneficiava d’institucions pròprias gràcias a las qualas la comunitat gaudissiá d’una cèrta autonomia dins la gestion de sos afars. Aquestas institucions foguèron parcialament reformadas al començament del sègle XVII aprèp la visita qu’i faguèt, pel rei, en 1613, un tal Juan Francisco de Gracia çò que menèt a la publicacion, en 1616, de las Ordinaciones, pragmáticas y edictos reales del valle de Arán. Se tracha d’una codificacion mas tanben d’un modificacion del dreit public aranés, a l’iniciativa del poder central e amb l’objectiu de renfortir l’autoritat reiala. En 1716, lo decret de Nueva Planta modifiquèc pas la vièlha organizacion politica de la val, en vigor fins a las annadas 1830, mas una evolucion es plan sensibla.
La Val compreniá 30 lòcs o universitats (comunautats) recampadas en sièis terçons (de còps sonats sesterçons) que balhavan los conselhièrs del Conselh general, organ supramunicipal per excelléncia de la val.
Lo Conselh general de la Val d’Aran
Èra l’institucion aranesa de govèrn mai nauta. Las Ordinaciones de 1616 ne descrivon lo foncionament que modifiquèron un chic.
Lo Conselh general representava la val; lo compausan 13 membres: un sindic general, 6 conselhièrs e 6 proòmes (o lòctenents de conselhièr). Lo sindic e los sièis conselhièrs (un per cada terçon) èran tirats al sòrt pel sistèma de l’insaculacion: pel sindic, se tirava dins la borsa d’un terçon amb rotacion annadièra e pels sièis conselhièrs lo tiratge se fasiá dins la borsa d’un vilatge (lòc) de cada terçon amb rotacion annadièra segon un òrdre definit. Lo tiratge lo fasiá un mainatge, en preséncia de l’administracion reiala de la val (governador e jutge) e dels conselhièrs de l’annada passada, dins la glèisa Sant Miquèu de Vielha. A costat dels sièis conselhièrs designats per l’insaculacion, sièis lòctenents los acompanhavan a cada amassada, causits entremièg los proòmes de cada terçon.
La foncion de sindic general foguèt creada per las Ordinaciones de 1616 coma tanben los cargues d’ausidors dels comptes e de procuraires dels paures. Los primièrs controlavan la gestion economica del sindic e lo segond se cargava de defensar los paures de la val.
Per accedir al Conselh general, caliá èsser resident (vesin) de la val, vièlh de 36 ans almens e èsser estat pendent un an almens cònsol d’un lòc de la val: una experiéncia politica èra exigida. De mai degun non podiá pas comolar dos cargues la meteissa annada.
Lo Conselh general s’acampava per convocacion del sindic, a la demanda de dos conselhièrs almens, e per d’ocasions particularas o importantas: jurament del governador e del jutge reial, visitas oficialas, comptes generals, per tractar d’afars d’interès general coma los privilègis, los deutes, la defensa... Las questions tractadas en Conselh general, a Vielha, èra ja estadas objèctes de discutidas dins los conselhs de terçons; los conselhièrs menavan las decisions presas abans dins cada terçon. Al Conselh general las decisions se prenián definitivament amb l’aprobacion de quatre dels sièis terçons.
Lo sindic general, responsable de l’administracion e de la gestion dels bens de la val, la representava dins los procèsses, aviá foncions executivas e representativas. Mas d’en primièr èra l’aparaire dels privilègis e de l’administracion de la Val d’Aran. Sa gestion anuala èra controlada per tres ausidors dels comptes: un ausidor tirat al sòrt, lo jutge e lo sindic nòu. Las Ordiaciones prevesián que lo sindic seriá pagat, cada an, amb 1 000 sòuses jaqueses siá 60 liuras catalanas mentre que los conselhièrs recebrián pas que los fraisses de desplaçament e lo repais.
Lo Conselh general de la Val d’Aran èra un organ representatiu de tota la val encara qu’i participèsson sonque notables (proòmes) tirats al sòrt e se lo sieu poder descreguèt pauc a pauc.
Conselhs de terçons e de comunitats
Dempuèi l’Edat Mejana, l’Aran es divisit en tres circonscripcions, devengudas sièis al cors del sègle XV o XVI: son los terçons o sesterçons (Pujòlo, Arties-Garòs, Vielha, Marcatosa, Lairissa, Bossòst). Cada terçon possedissiá lo sieu conselh compausat de proòmes e dels sieus representants al Conselh general mas es de mal conéisser sa vertadièra composicion (segon las listas disponiblas un tèrç dels abitants del terçon?) e son foncionament; los terçons jogavan un ròtle essencial dins la gestion dels bòsques que los vilatges n’èran coproprietaris.
Dins cada comunitat o lòc, se rescontravan, coma endacòm mai, de cònsols al nombre de dos çò ès sovent mas n’i aviá tres a la Ribèra (Benós, Begós, Es Bòrdes), a Garòs o a Salardú e quatre a Vielha (cònsol en cap, cònsol segon, cònsol tercer e cònsol quart). Los cònsols avián poders de polícia e arrendavan las montanhas, l’expleitacion dels bòsques, etc.; èra a lor carga l’administracion dels bens comunals. Unas comunitats avián costuma de s’amassar per discutir de lors afars: es lo cas de Salardú e Tredòs que, jol nom de la Bartièra (nom d’un endreit de Tredòs) deliberavan sovent en comun de tal biais qu’avèm l’impression d’aver una sola comunitat mas cada universitat avián sos cònsols e conselhièrs pròpris.
Lo conselh de la comunitat èra compausat d’abitants (vesins) gaudissent dels plens dreits economics e civics dins la comunitat (hilhs dera vila o òmes de conselh de las cases vielhes, cabalèr deth lòc o forastèr de las cases naves) qu’administravan los bens comunals (montanhas, prats, bòsques), basa de l’economia aranesa, qu’ocupavan 90 % de la superficia de la val.
Doncas, tres nivèls representatius (las institucions de la Tèrra) existissián en Aran que lo mai naut èra lo Conselh general.
(contunharà)
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Encara una bèla participacion deN Patrici Pojada. Me sembla qu'aqueste exemple, aquí plan detalhat, mòstra pro plan la dificultat qu'an agudas sempre las tencéncias feudalistas paIsbassòlas a s'impausar dins las vals prigondas dels Pirenèus. Los dels Pirenèus se son sempre trufats de las termièras d'estats e dels poders bufècs d'aqueles que se creson en subre dels autres per los venir superar. La mèstra de las vals es la Montanha, sas lèis naturalas, sas sasons tan rufas qu'impausan a cadun un biais de viure especific, ligat mai que sovent a de questions pragmaticas de subrevida, d'entrajuda, de collaboracion e de solidaritat. Tot çò mai es de politicalha : aquí la leçon de la montanha.
Que era realament sonque 'un tal' en Juan Francisco García y Tolba?
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari