Opinion
Los diftongs uò, uè, ue amb lors avatars
La reparticion dels diftongs uò e uè (ue) sembla un copacap. Se volèm que l’occitan se cultive amb de varietats regionalas clarament identificablas, es necessari de donar qualques indicacions esquematicas.
En occitan primitiu i aviá pas de diftong uò ni ue, i aviá sonque la vocala simpla ò. Vèrs lo sègle XII, ò tendèt a evolucionar vèrs los diftongs uò o uè (ue) quand se trobava davant certans sons.
Ne resulta una reparticion en occitan contemporanèu qu’es fòrça complicada e que vària bravament a l’interior de totes los dialèctes. En simplificant lo tablèu, trobariam mai o mens la reparticion seguenta.
En lengadocian
Lo dialècte lengadocian coneis basicament uè [ɥɛ] en general mas uò [ɥɔ] davant c, g, u. Per exemple la fuèlha, la nuèch (la nuèit), lo luòc, lo fuòc, l’uòu. Lo diftong uò trantalha entre la pronóncia conservatritz [ɥɔ] (‘uò’), qu’es encara presenta dins qualques encontradas, e la pronóncia evolucionada [jɔ] (‘yò’).
Dintre lo lengadocian, lo sosdialècte montpelhierenc generaliza lo tipe uò prononciat [jɔ] (‘yò’): la fuòlha, la nuòch, lo luòc, lo fuòc, l’uòu.
Lo sosdialècte lengadocian meridional tend a simplificar lo diftong uè en li donant lo son de la vocala simpla [ɛ] (‘è’), mas l’ortografia deu escriure uè: fuèlha, nuèit se pronóncian [ˈfɛʎɔ, ˈnɛjt]. Tanben trobam de conservacions de ò coma dins lo lòc, lo fòc (per lo luòc, lo fuòc). En Lengadòc del sud, lo venerable cantador conegut coma “Mans de Breish”, en realitat a un nom que correspond a Mans de Bruèis dins l’ortografia, car uè i equival a [ɛ] e bruèis se pronóncia donc [ˈbrɛjʃ] (‘brèish’). E amb aquesta ortografia bruèis, lo sens de l’escais es pus clar e pus comprensible per un public alfabetizat en occitan.
En provençal, niçard, vivaroalpenc, auvernhat e lemosin
Los dialèctes provençal (niçard comprés), vivaroalpenc, auvernhat e lemosin coneisson las coexisténcias de uò e ue.
En provençal estandard e dins lo sosdialècte rodanenc, i a una reparticion un pauc similara al lengadocian general: la fuelha, la nuech, lo luòc, lo fuòc, l’uòu. Lo diftong ue se pronóncia [ɥe] (‘ue’) o eventualament [œ], [jœ] (‘yœ’). Lo diftong uò se pronóncia [jɔ] (‘yò’).
Dins lo sosdialècte provençal maritim, qu’es pus a l’èst, e tanben en niçard, tendèm a trobar solament lo diftong ue: la fuelha, la nuech, lo luec, lo fuec... Mas en niçard trobam tanben las formas conservatrises l’òu e lo bòu (per l’uòu e lo buòu).
Lo vivaroalpenc, l’auvernhat e lo lemosin an de reparticions fòrça variablas de ue e uò. Lo diftong ue se pronóncia majoritàriament [œ], mas [ɥe] es pas impossible dins certans parlars e mai rèsta important en vivaroalpenc. Lo diftong uò se pronóncia encara [ɥɔ] (‘uò’) de manièra fòrça conservatritz dins una granda partida de l’auvernhat e del vivaroalpenc, mas tanben i trobam [jɔ] (‘yò’); lo lemosin, el, generaliza uò prononciat [jɔ]. En auvernhat trobam tanben qualques mots qu’an gardat la vocala ultraconservatritz ò coma dins lònh (per luenh).
Aquestes exemples indican que la nocion de “conservatisme” fonetic es fòrça relativa. L’auvernhat, que sovent lo veson coma un dialècte evolucionat, en realitat es capable d’èsser pontualament fòrça tradicionalista per prononciar ò e uò...
En gascon
Lo gascon coneis la generalizacion del diftong ue e tend a ignorar lo tipe uò: la huelha, la nueit, lo huec... Mas ditz de manièra conservatritz lo lòc (per lo luòc). Lo diftong ue se pronóncia [we].
Certans parlars gascons coneisson d’evolucions pus originalas: ue i pòt passar a la vocala simpla u coma dins lo huc (per lo huec).
Estandardizacion
En resumit, l’occitan estandard (e pluricentric, amb de variacions regionalas moderadas) pòt seleccionar las formas seguentas.
En occitan primitiu i aviá pas de diftong uò ni ue, i aviá sonque la vocala simpla ò. Vèrs lo sègle XII, ò tendèt a evolucionar vèrs los diftongs uò o uè (ue) quand se trobava davant certans sons.
Ne resulta una reparticion en occitan contemporanèu qu’es fòrça complicada e que vària bravament a l’interior de totes los dialèctes. En simplificant lo tablèu, trobariam mai o mens la reparticion seguenta.
En lengadocian
Lo dialècte lengadocian coneis basicament uè [ɥɛ] en general mas uò [ɥɔ] davant c, g, u. Per exemple la fuèlha, la nuèch (la nuèit), lo luòc, lo fuòc, l’uòu. Lo diftong uò trantalha entre la pronóncia conservatritz [ɥɔ] (‘uò’), qu’es encara presenta dins qualques encontradas, e la pronóncia evolucionada [jɔ] (‘yò’).
Dintre lo lengadocian, lo sosdialècte montpelhierenc generaliza lo tipe uò prononciat [jɔ] (‘yò’): la fuòlha, la nuòch, lo luòc, lo fuòc, l’uòu.
Lo sosdialècte lengadocian meridional tend a simplificar lo diftong uè en li donant lo son de la vocala simpla [ɛ] (‘è’), mas l’ortografia deu escriure uè: fuèlha, nuèit se pronóncian [ˈfɛʎɔ, ˈnɛjt]. Tanben trobam de conservacions de ò coma dins lo lòc, lo fòc (per lo luòc, lo fuòc). En Lengadòc del sud, lo venerable cantador conegut coma “Mans de Breish”, en realitat a un nom que correspond a Mans de Bruèis dins l’ortografia, car uè i equival a [ɛ] e bruèis se pronóncia donc [ˈbrɛjʃ] (‘brèish’). E amb aquesta ortografia bruèis, lo sens de l’escais es pus clar e pus comprensible per un public alfabetizat en occitan.
En provençal, niçard, vivaroalpenc, auvernhat e lemosin
Los dialèctes provençal (niçard comprés), vivaroalpenc, auvernhat e lemosin coneisson las coexisténcias de uò e ue.
En provençal estandard e dins lo sosdialècte rodanenc, i a una reparticion un pauc similara al lengadocian general: la fuelha, la nuech, lo luòc, lo fuòc, l’uòu. Lo diftong ue se pronóncia [ɥe] (‘ue’) o eventualament [œ], [jœ] (‘yœ’). Lo diftong uò se pronóncia [jɔ] (‘yò’).
Dins lo sosdialècte provençal maritim, qu’es pus a l’èst, e tanben en niçard, tendèm a trobar solament lo diftong ue: la fuelha, la nuech, lo luec, lo fuec... Mas en niçard trobam tanben las formas conservatrises l’òu e lo bòu (per l’uòu e lo buòu).
Lo vivaroalpenc, l’auvernhat e lo lemosin an de reparticions fòrça variablas de ue e uò. Lo diftong ue se pronóncia majoritàriament [œ], mas [ɥe] es pas impossible dins certans parlars e mai rèsta important en vivaroalpenc. Lo diftong uò se pronóncia encara [ɥɔ] (‘uò’) de manièra fòrça conservatritz dins una granda partida de l’auvernhat e del vivaroalpenc, mas tanben i trobam [jɔ] (‘yò’); lo lemosin, el, generaliza uò prononciat [jɔ]. En auvernhat trobam tanben qualques mots qu’an gardat la vocala ultraconservatritz ò coma dins lònh (per luenh).
Aquestes exemples indican que la nocion de “conservatisme” fonetic es fòrça relativa. L’auvernhat, que sovent lo veson coma un dialècte evolucionat, en realitat es capable d’èsser pontualament fòrça tradicionalista per prononciar ò e uò...
En gascon
Lo gascon coneis la generalizacion del diftong ue e tend a ignorar lo tipe uò: la huelha, la nueit, lo huec... Mas ditz de manièra conservatritz lo lòc (per lo luòc). Lo diftong ue se pronóncia [we].
Certans parlars gascons coneisson d’evolucions pus originalas: ue i pòt passar a la vocala simpla u coma dins lo huc (per lo huec).
Estandardizacion
En resumit, l’occitan estandard (e pluricentric, amb de variacions regionalas moderadas) pòt seleccionar las formas seguentas.
— Occitan estandard general (lengadocian): uè [ɥɛ], uò [ɥɔ]. Ex. la fuèlha, la nuèch, lo luòc, lo fuòc, l’uòu.
(E i a de variacions del sud-lengadocian coma la nuèit, lo lòc, lo fòc...).
— Occitan estandard provençal: ue [ɥe], uò [jɔ]. Ex. la fuelha, la nuech, lo luòc (lo luec), lo fuòc (lo fuec), l’uòu.
— Occitan estandard niçard: ue [ɥe], de còps ò [ɔ]. Ex. la fuelha, la nuech, lo luec, lo fuec, l’òu.
— Occitan estandard vivaroalpenc: ue [ɥe], uò [ɥɔ]. Ex. la fuelha, la nuech, lo luòc (lo luec), lo fuòc (lo fuec), l’uòu.
— Occitan estandard auvernhat: ue [œ], uò [ɥɔ]. Ex. la fuelha, la nueit, lo luòc (lo luec), lo fuòc (lo fuec), l’uòu.
— Occitan estandard lemosin: ue [œ], uò [jɔ]. Ex. la fuelha, la nuech, lo luòc (lo luec), lo fuòc (lo fuec), l’uòu.
— Occitan estandard gascon: ue [we], de còps ò [ɔ]. Ex. la huelha, la nueit, lo lòc, lo huec, l’ueu.
(E i a de variacions del sud-lengadocian coma la nuèit, lo lòc, lo fòc...).
— Occitan estandard provençal: ue [ɥe], uò [jɔ]. Ex. la fuelha, la nuech, lo luòc (lo luec), lo fuòc (lo fuec), l’uòu.
— Occitan estandard niçard: ue [ɥe], de còps ò [ɔ]. Ex. la fuelha, la nuech, lo luec, lo fuec, l’òu.
— Occitan estandard vivaroalpenc: ue [ɥe], uò [ɥɔ]. Ex. la fuelha, la nuech, lo luòc (lo luec), lo fuòc (lo fuec), l’uòu.
— Occitan estandard auvernhat: ue [œ], uò [ɥɔ]. Ex. la fuelha, la nueit, lo luòc (lo luec), lo fuòc (lo fuec), l’uòu.
— Occitan estandard lemosin: ue [œ], uò [jɔ]. Ex. la fuelha, la nuech, lo luòc (lo luec), lo fuòc (lo fuec), l’uòu.
— Occitan estandard gascon: ue [we], de còps ò [ɔ]. Ex. la huelha, la nueit, lo lòc, lo huec, l’ueu.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#2#3 I a un fum de nuanças localas dins CADA dialècte, coma o disi dins l'introduccion de l'article, e aqueste article ne fa una presentacion esquematica. Una presentacion detalhada de çò que donatz aicí per lo lemosin demandariá una presentacion aitan detalhada per los autres dialèctes, e aquò sortiriá del format previst d'aqueste blòg.
Una pronóncia lemosina estandard 'ue' = [œ], coma en marchés, me sembla que seriá un bon compromés pedagogic per las personas que vòlon començar d'estudiar lo lemosin. De segur, a un nivèl plus avançat, es interessant d'indicar las microvariacions. Soi pas segur que 'ue' = [œ] siá una solucion tan minoritària. Se pòt discutir.
#1 Si, si, parli ben del 'uò' prononciat [jɔ] coma dins 'fuòc' [ˈfjɔk] e 'uòu' [ˈjɔw], legissètz ben. En lengadocian septentrional, certanas consonantas finalas coma -p -t -c -ch an una pronóncia uniformzada en [t], donc i podèm trobar 'nuèch' prononciat [ˈnɛt].
#1 Dins la mitat sud del despartiment d'Òut, las finalas -c, -p, -g e -ch se son totas confondudas en /t/. Donc : prat /prat/, fuèc /fèt/, lop /lout/, puèg /pèt/ e nuèch /nèt/.
Lo sarladés a conservat la diftonga /uè/ dins "uèch".
Avia pas legit l'intervencion de Maime avant de postar mon messatge precedent ; sei de consent coma Maime segur.
"apondons" :
- fuec [fe] es la forma d'usatge dins daus parlars coma lo de Pompador, Usercha... en Corresa ente mesconeissen [fjɔ].
- se pòt dire "fuòc" [fjɔ] e totparier "fuec [fe] de Diu" ad un mesme endrech
- se pòt dire "fuòc" [fjɔ] e tanben "luec"/"en quauqu'un luec" [le] ad un mesme endrech
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari