Opinion
Usatges e simbolica d’aubres emblematics de Gironda (1)
‘Quò’s un article de Josiana Ubaud sus la simbolica deus aubres de Provença que me balhèt l’irèia e l’enveja d’hèser la mèma causa per lo Bassin aquitan.
Los aubres, qu’èstin d’esséncias autoctònas o alloctònas, faiçonan lo paisatge e an una simbolica variada, un ròtle variat.
Vau parlar de les esséncias que mèrcan lo paisatge girondin, mès i a bien de causas que pòden èster generalisadas a la Gasconha e a la Guièna empenadas.
Lo robièir (aperat populàriament acacià) (Robinia pseudoacacia) es una vraia plaga, ce dirén de gents: regita tan vigorosament que fòrma de talhadís immenses e praubes en espècias. Pertant, son implantacion en Bordalés coma alhurs, a partir deu XVIIe siègle, resulta d’una volentat umana: d’una part per estabilisar los camins de hèr –principalament, a nòste, la linha Bordèu-Tolosa–, e d’auta part perque son bòi, imputrescible, servèva a hèser de carrassons, çò qu’explica que lo tròbim a proximitat de les vinhas. Les duas rasons conjugadas lo rènden omnipresent dens les Gravas (bassa vath deu Ciron), ont capèra 4000 ha.
Dívem mencionar lo ciprés (Cupressus sempervirens), perqu’es fòrt important dens l’istòria de Cenon e deu quite vinhau bordalés. Desempui –ce disen– l’Antiquitat, una populacion de ciprés èra presenta sus los roquèirs calcaris de Cenon, en faça de Bordèu; aquò’s pr’aquò qu’apèran lo lòc lo Cipressar (en francés le Cypressat. Seré estat importat per los Romans? Legenda o veritat, qui’c sap? Qué que n’en èsti, a l’Atge Mijan, botèvan un branquilhet de ciprés sus los vaishèths cargats de vin que sortèvan de Bordèu, per mochar qu’avèvan pagat una taxa reiala e senhoriala, e per autentificar lur pòrt d’origina. Lo bòsc de ciprés apartingut a la senhoria de Rausan, e pus tard au rèi de França. Malurosament, los tres quarts deus ciprés moriren dens lo grand ivèrn de 1709; mès n’en trobèvan encara quauques-uns en 1999, coma a Cambes, Gironda e Nicòla. A part aquò, lo ciprés es present un pauc pertot, per mediterraneomania galopanta; pertant, dirèi qu’a tota sa plaça dens los segrats –anatz véser per exemple a Senta Gema, au nòrd de la Rèula– perque simbolisa la via eternala. En Peitiu, pòt sinhalar de segratòts de familhas protestantas. Per tornar a nòste, l’alinhament de ciprés e de pins francs de Malagar, a Sent Mexant, se vei de lunh e permet de reperar lo maine de Malagar, classat en 2013 au titre deus monuments istorics, non-bastit comprés.
La platana (Platanus ×hispanica), issuda d’ibridacions au XVIIIe siègle, acompanha principalament les infrastructuras rotièras (rotas nacionalas) e fluvialas (lo canau laterau a la Garona) desempui Napoleon Ièir. Pr’ací pr’aquí, isoladament, n’en tròbam de pluricentenaris, coma la platana de Robillard a Sent Andrés de Cubzac [1] –qu’a la particularitat de se gardar lo genre femenin dens la sinhaletica locala–, o la de Sent German de la Ribèira sus la carrèira que monta au borg. Fau notar que Platanus orientalis, per contra, estut plantada per los Romans au IVe siègle avant J.-C.
Lo palmièr Trachycarpus fortunei dit en francés palmier à chanvre –gausarí díser “palmièr a cambe”?–, shens èster un aubre a pròpament parlar, a una granda importança paisatgèira e istorica en Bordalés sus la quala meritan de s’atardar. Lo prumèir T. fortunei de Bordèu –lo segond en França (o se vòletz en Occitània!) après Montpelhièr– estut plantat au jardin public en 1861 e i viu encara; aquò’s ligat a la “portuaritat” de Bordèu e donc a la creacion d’un centre d’acclimatacion de plantas en 1784. Aqueste palmièr se retrobèt viste dens tota la Gasconha empenada: Biarn, Lanas..., ont lo clima li convèn tot a fèit. D’origina asiatica, es adaptat aus ivèrns frids (– 19 °C) e aus estius frescs e umides. Culturalament, es de vrai l’emblème de l’ostau girondin, pus precisament l’ostau borgés, l’ostau de mèste. Au debut deu XXe siègle, demb la mòda de l’exotisme –vésem en Bordalés d’ostaus qu’en mèi deu palmièr an un estile totalament coloniau–, les gents plantèvan un palmièr a la neishença d’un dròlle, e aquò s’i escai encara quauque còp.
Los cèdres, e sustot lo cèdre de l’Atlàs (Cedrus atlantica), se tròban dens les proprietats puslèu vielhas e grandas –deu mens los cèdres tant se sii remercables. Son donc de mercaires d’estatut sociau coma los palmièrs, probable mèi encara. (Mès adara, demb la profusion de conifères pus o mens exotics –Thuja, Pinus americans, Picea, Abies, Sequoia...– de tot òrde dens los jardins...) L’introduccion de Cedrus libani –qu’es en fèit considerat coma de la medissa espècia que C. atlantica– en França per Jussieu data de 1735; los dus aubres introduïts esturen plantats au Jardin des Plantes a París, e a Montigny-Lencoup en region parisiana[2]. Los cèdres de França n’en son donc issuts, coma lo majestuós individú que viu a Ballans.
Lo haian (Fagus sylvatica), principalament dens la hauta vath de Ciron, lo mijorn e l’oèst de l’Entre-duas-Mars, a sonqu’un interès patrimoniau. Lo quite haiar deu Ciron a aumens 60 000 ans, deu temps que bèth-arremat de bòscs son treitiats! Per tot aquò vos renvii ad una de mes precedentas cronicas.
Los briules, essencialament los clònes de briules americans (Populus deltoides), europeans (P. nigra) o ibrides (P. ×euramericana, P. ×interamericana), son d’esséncias productivas per excelléncia, qu’estructuran redde los paisatges garonés –mès tanben en val de Léger, en Picardia...–, per tant que lur impacte sus los ecosistèmas n’èsti pas excellent. Aqueth tipe de briule se tròba capvath tota la ribèira de Garona, un pauc mens en s’aproishant de Bordèu e un pauc pus en Agenés e Bas Carcin. I a en gascon una confusion lingüistica autorn deu mòt “aubar”: les aubaredas son les plantacions artificialas de briules sus los bòrds de Garona... mès los lòcs ont possan los briules (puslèu sauvatges) son aperats briulèiras[3] au mème endret. Per contra, l’aubar es sonque Salix alba a nòste[4], çò que balha aubier en francés regionau... e l’aubareda o aubanèra es tanben l’endret ont possa Salix alba... mès quòra aqueth es expleitat per lo vime, parlan de vimièra! Of! Per citar quauques noms que derivan de tot aquò: les Aubiers (los Aubars), un quartèir sensible deu nòrd de Bordèu; los patronimes Dauba, Lauba, Vimeney...
Lo noguèir (Juglans regia) merita d’èster mencionat, perque –ec aublidan benlèu– es comun en vath de Garona e de Dordonha. A Sent Mexent per exemple, i a un quite lòc que s’apèra les Nougueyries (les Nogueirias). Vau pas rentrar dens los usatges deu noguèir, mès simplament parlar de l’activitat oleïcòla. Fau saber qu’en Òlt e Garona, en 1852, i avèva au mens 90 molins a òli qu’hasèvan d’òli de notz, la majoritat estent dens la region d’Agen; èran d’entrepresas familialas qu’empleguèvan los quites mainatges per l’esnogalhatge. N’i’n existís encara anuit en Bas Carcin. A part l’òli, un produït prampó comun un pauc pertot es lo vin de notz, a basa de notz verdas, de vin roge e d’alcòl.
Lo cerigèir (Prunus cerasus per l’agriotèir, P. avium per lo bigarrèu), coma lo noguèir, èra un aubre utilisat d’auts còps dens les joalas –una de mes irèias fixas, dont hasuri un article l’an passat. Mès vodrí parlar pus precisament de sa plaça en Benauja, una petita region interessanta mès dont parlan pauc en duhòra... A Escossan, avant la guèrra e la revolucion agricòla, de centenas de cerigèirs[5] se mastèvan entre les vinhas e produïsèvan de nombrosas varietats de cerijas coma la “cardan”, la flòca, lo guinh... De’queth temps, lo vin n’èra pas sufisent per hèser víver los tinèus, e podèvan s’i escàser demb les cerijas, un aubre solet podent n’en produíser mèi de 100 kg! Atau, lo cerigèir èra essenciau dens l’economia rurala de Benauja. Un quite mercat de cerijas espelit ad Escossan, au centre de la zòna, en 1936; avèva lòc cada jorn deu mes de junh e foncionèva coma los mercats aus ceps deu Perigòrd! Adara, lo mercat es remplaçat per una hèsta autorn deu 10 de junh. Tanben, demb lo declin de les joalas au mitan deu XXe siègle, los cerigèirs son redde mens nombrós e lo vin a pres tota la plaça dens l’economia benaujanta.
A seguir...
[1] Classada au titre deus sites naturaus.
[2] Estut darrocat per una ventena en 1835.
[3] Variantas: biulèra, brulèira, piblada...
[4]. Dens d’auts endrets, parei que l’aubar pòt designar Populus alba, Ulmus minor o mèi Sambucus nigra. Per Populus alba se compren –benlèu qu’a poscut se díser a nòste, coma es lo cas en amont d’Agen o en Perigòrd– , mès per los auts, sui perplèxe.
[5] La tradicion populària ditz que n’i’n avèvan qu’esturen plantats au XVIIe siègle o avant, mès agriotèirs, cerigèirs, guindolhèirs, viven gaire mèi d’un siègle.
Los aubres, qu’èstin d’esséncias autoctònas o alloctònas, faiçonan lo paisatge e an una simbolica variada, un ròtle variat.
Vau parlar de les esséncias que mèrcan lo paisatge girondin, mès i a bien de causas que pòden èster generalisadas a la Gasconha e a la Guièna empenadas.
Lo robièir (aperat populàriament acacià) (Robinia pseudoacacia) es una vraia plaga, ce dirén de gents: regita tan vigorosament que fòrma de talhadís immenses e praubes en espècias. Pertant, son implantacion en Bordalés coma alhurs, a partir deu XVIIe siègle, resulta d’una volentat umana: d’una part per estabilisar los camins de hèr –principalament, a nòste, la linha Bordèu-Tolosa–, e d’auta part perque son bòi, imputrescible, servèva a hèser de carrassons, çò qu’explica que lo tròbim a proximitat de les vinhas. Les duas rasons conjugadas lo rènden omnipresent dens les Gravas (bassa vath deu Ciron), ont capèra 4000 ha.
Dívem mencionar lo ciprés (Cupressus sempervirens), perqu’es fòrt important dens l’istòria de Cenon e deu quite vinhau bordalés. Desempui –ce disen– l’Antiquitat, una populacion de ciprés èra presenta sus los roquèirs calcaris de Cenon, en faça de Bordèu; aquò’s pr’aquò qu’apèran lo lòc lo Cipressar (en francés le Cypressat. Seré estat importat per los Romans? Legenda o veritat, qui’c sap? Qué que n’en èsti, a l’Atge Mijan, botèvan un branquilhet de ciprés sus los vaishèths cargats de vin que sortèvan de Bordèu, per mochar qu’avèvan pagat una taxa reiala e senhoriala, e per autentificar lur pòrt d’origina. Lo bòsc de ciprés apartingut a la senhoria de Rausan, e pus tard au rèi de França. Malurosament, los tres quarts deus ciprés moriren dens lo grand ivèrn de 1709; mès n’en trobèvan encara quauques-uns en 1999, coma a Cambes, Gironda e Nicòla. A part aquò, lo ciprés es present un pauc pertot, per mediterraneomania galopanta; pertant, dirèi qu’a tota sa plaça dens los segrats –anatz véser per exemple a Senta Gema, au nòrd de la Rèula– perque simbolisa la via eternala. En Peitiu, pòt sinhalar de segratòts de familhas protestantas. Per tornar a nòste, l’alinhament de ciprés e de pins francs de Malagar, a Sent Mexant, se vei de lunh e permet de reperar lo maine de Malagar, classat en 2013 au titre deus monuments istorics, non-bastit comprés.
La platana (Platanus ×hispanica), issuda d’ibridacions au XVIIIe siègle, acompanha principalament les infrastructuras rotièras (rotas nacionalas) e fluvialas (lo canau laterau a la Garona) desempui Napoleon Ièir. Pr’ací pr’aquí, isoladament, n’en tròbam de pluricentenaris, coma la platana de Robillard a Sent Andrés de Cubzac [1] –qu’a la particularitat de se gardar lo genre femenin dens la sinhaletica locala–, o la de Sent German de la Ribèira sus la carrèira que monta au borg. Fau notar que Platanus orientalis, per contra, estut plantada per los Romans au IVe siègle avant J.-C.
Lo palmièr Trachycarpus fortunei dit en francés palmier à chanvre –gausarí díser “palmièr a cambe”?–, shens èster un aubre a pròpament parlar, a una granda importança paisatgèira e istorica en Bordalés sus la quala meritan de s’atardar. Lo prumèir T. fortunei de Bordèu –lo segond en França (o se vòletz en Occitània!) après Montpelhièr– estut plantat au jardin public en 1861 e i viu encara; aquò’s ligat a la “portuaritat” de Bordèu e donc a la creacion d’un centre d’acclimatacion de plantas en 1784. Aqueste palmièr se retrobèt viste dens tota la Gasconha empenada: Biarn, Lanas..., ont lo clima li convèn tot a fèit. D’origina asiatica, es adaptat aus ivèrns frids (– 19 °C) e aus estius frescs e umides. Culturalament, es de vrai l’emblème de l’ostau girondin, pus precisament l’ostau borgés, l’ostau de mèste. Au debut deu XXe siègle, demb la mòda de l’exotisme –vésem en Bordalés d’ostaus qu’en mèi deu palmièr an un estile totalament coloniau–, les gents plantèvan un palmièr a la neishença d’un dròlle, e aquò s’i escai encara quauque còp.
Los cèdres, e sustot lo cèdre de l’Atlàs (Cedrus atlantica), se tròban dens les proprietats puslèu vielhas e grandas –deu mens los cèdres tant se sii remercables. Son donc de mercaires d’estatut sociau coma los palmièrs, probable mèi encara. (Mès adara, demb la profusion de conifères pus o mens exotics –Thuja, Pinus americans, Picea, Abies, Sequoia...– de tot òrde dens los jardins...) L’introduccion de Cedrus libani –qu’es en fèit considerat coma de la medissa espècia que C. atlantica– en França per Jussieu data de 1735; los dus aubres introduïts esturen plantats au Jardin des Plantes a París, e a Montigny-Lencoup en region parisiana[2]. Los cèdres de França n’en son donc issuts, coma lo majestuós individú que viu a Ballans.
Lo haian (Fagus sylvatica), principalament dens la hauta vath de Ciron, lo mijorn e l’oèst de l’Entre-duas-Mars, a sonqu’un interès patrimoniau. Lo quite haiar deu Ciron a aumens 60 000 ans, deu temps que bèth-arremat de bòscs son treitiats! Per tot aquò vos renvii ad una de mes precedentas cronicas.
Los briules, essencialament los clònes de briules americans (Populus deltoides), europeans (P. nigra) o ibrides (P. ×euramericana, P. ×interamericana), son d’esséncias productivas per excelléncia, qu’estructuran redde los paisatges garonés –mès tanben en val de Léger, en Picardia...–, per tant que lur impacte sus los ecosistèmas n’èsti pas excellent. Aqueth tipe de briule se tròba capvath tota la ribèira de Garona, un pauc mens en s’aproishant de Bordèu e un pauc pus en Agenés e Bas Carcin. I a en gascon una confusion lingüistica autorn deu mòt “aubar”: les aubaredas son les plantacions artificialas de briules sus los bòrds de Garona... mès los lòcs ont possan los briules (puslèu sauvatges) son aperats briulèiras[3] au mème endret. Per contra, l’aubar es sonque Salix alba a nòste[4], çò que balha aubier en francés regionau... e l’aubareda o aubanèra es tanben l’endret ont possa Salix alba... mès quòra aqueth es expleitat per lo vime, parlan de vimièra! Of! Per citar quauques noms que derivan de tot aquò: les Aubiers (los Aubars), un quartèir sensible deu nòrd de Bordèu; los patronimes Dauba, Lauba, Vimeney...
Lo noguèir (Juglans regia) merita d’èster mencionat, perque –ec aublidan benlèu– es comun en vath de Garona e de Dordonha. A Sent Mexent per exemple, i a un quite lòc que s’apèra les Nougueyries (les Nogueirias). Vau pas rentrar dens los usatges deu noguèir, mès simplament parlar de l’activitat oleïcòla. Fau saber qu’en Òlt e Garona, en 1852, i avèva au mens 90 molins a òli qu’hasèvan d’òli de notz, la majoritat estent dens la region d’Agen; èran d’entrepresas familialas qu’empleguèvan los quites mainatges per l’esnogalhatge. N’i’n existís encara anuit en Bas Carcin. A part l’òli, un produït prampó comun un pauc pertot es lo vin de notz, a basa de notz verdas, de vin roge e d’alcòl.
Lo cerigèir (Prunus cerasus per l’agriotèir, P. avium per lo bigarrèu), coma lo noguèir, èra un aubre utilisat d’auts còps dens les joalas –una de mes irèias fixas, dont hasuri un article l’an passat. Mès vodrí parlar pus precisament de sa plaça en Benauja, una petita region interessanta mès dont parlan pauc en duhòra... A Escossan, avant la guèrra e la revolucion agricòla, de centenas de cerigèirs[5] se mastèvan entre les vinhas e produïsèvan de nombrosas varietats de cerijas coma la “cardan”, la flòca, lo guinh... De’queth temps, lo vin n’èra pas sufisent per hèser víver los tinèus, e podèvan s’i escàser demb les cerijas, un aubre solet podent n’en produíser mèi de 100 kg! Atau, lo cerigèir èra essenciau dens l’economia rurala de Benauja. Un quite mercat de cerijas espelit ad Escossan, au centre de la zòna, en 1936; avèva lòc cada jorn deu mes de junh e foncionèva coma los mercats aus ceps deu Perigòrd! Adara, lo mercat es remplaçat per una hèsta autorn deu 10 de junh. Tanben, demb lo declin de les joalas au mitan deu XXe siègle, los cerigèirs son redde mens nombrós e lo vin a pres tota la plaça dens l’economia benaujanta.
A seguir...
[1] Classada au titre deus sites naturaus.
[2] Estut darrocat per una ventena en 1835.
[3] Variantas: biulèra, brulèira, piblada...
[4]. Dens d’auts endrets, parei que l’aubar pòt designar Populus alba, Ulmus minor o mèi Sambucus nigra. Per Populus alba se compren –benlèu qu’a poscut se díser a nòste, coma es lo cas en amont d’Agen o en Perigòrd– , mès per los auts, sui perplèxe.
[5] La tradicion populària ditz que n’i’n avèvan qu’esturen plantats au XVIIe siègle o avant, mès agriotèirs, cerigèirs, guindolhèirs, viven gaire mèi d’un siègle.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari