Qué vòl dire parlar una lenga? Qué significa aquesta possibilitat susprenenta? Cossí devèm comprene lo fenomèn de la lenga per que pòsca menar decòps de vidas sencèras de lucha consacrada e sa defensa e illustracion? Òm ditz sovent qu’una lenga es tanben una Weltanschauung (“vision/concepcion del mond”) e qu’es la “diversitat” de las Weltanschauungen e “l’enriquiment” cultural qu’aquesta diversitat rend possible, que nos permet de “s’obrir al mond” a travèrs l’usatge d’una lenga apresa o eretada.
 
Òr, en delà d’aqueste argumentari “multiculturalista”, lo de la “lenga-obèrtura-al-mond” que benlèu nos es plan familièr e espontanèu, se pausa encara la question de saber quin es lo rapòrt entre “lengatge” e “vision del mond” veire directament lo rapòrt que filosoficament se pòt definir entre “lenga” e “mond.” Cossí una lenga pòt èsser una “vision del mond”? Qué vòl dire “s’obrir” al mond, en qué una lenga permet de “s’obrir-al-mond”? De quin “mond” parlam, de quantes? L’argument “multiculturalista” (inspirat de la Weltansicht defenduda per Wilhelm von Humboldt³) que fa de la lenga una Weltanschauung presupausant atal qu’existiriá amb la pluralitat vertiginosa de las lengas, una pluralitat concurrenta de Weltanschauungen e d’un cèrt biais de monds diferents estructurats per çò que Humboldt sona una “forma de lenga” (Sprachform) que pausa atal lo problèma de la convivéncia e de la coexisténcia conflictuala d’aquestes monds.
 
Un dels objectius d’aqueste article es de nuançar aquesta posicion “multiculturalista” sus las relacions entre lenga e mond, que defend una mena de relativisme lingüistic (“tantes monds quantas formas de lengas”), o puslèu de tentar n’observar los limites en tot prepausar una autra via possibla per pensar una concepcion de la relacion entra lenga e mond que serve l’idèa d’un mond comun o d’una comuna preséncia⁴non contradictòria amb la defensa e l’illustracion d’una lenga.
 
Quina pòt èsser la relacion entre lengatge e mond per qu’una lenga venga un objècte legitim de defensa sens que nos empache pr’aquò de defendre l’idèa d’un “mond comun”? Aquí son las grandas questions que, de segur, analisarai pas brica exaustivament, mas qu’una brèva enquèsta amb la filosofia e un aspècte de la literatura occitana del sègle XX nos permetriá benlèu d’esclairar.
 
 
La pròsa del mond
 
Coma l’indica la citacion de Heidegger qu’obrís nòstre prepaus, l’uman parla. Aquò vòl pas dire solament que l’uman es un “vivent que possedís lo lengatge”, un èsser que possediriá lo parlar, coma possediriá lo beure e lo manjar, mas ben puslèu que l’interrogacion se deu dirigir cap a la pensada que çò uman es mai que mai çò “possedit” per la paraula. Ja que la paraula es çò permetent a l’uman de venir a l’èsser, e qu’es justament aquí tota la question. En quin sens se pòt dire que l’uman es çò possedit pel lengatge? Cossí l’uman e lo mond venon a l’èsser per la paraula?
 
Dins un capítol important de son òbra Warheit und Methode⁵ (Vertat e Metòde) Hans-Georg Gadamer discutís la question de la relacion pausada per W. von Humboldt entre lenga e vision-concepcion del mond (Weltanschauung), e fa la remarca seguenta:
 
“La lenga se reduís pas a una de las facultats dont es equipat l’òme qu’es al mond, es sus ela que repausa, es dins ela que se mòstra lo fach que los òmes an un mond.”⁶
 
Dich autrament, lo lengatge, o puslèu la Sprachlihkeit (“lengatgeïtat” o “l’element lengatgièr”) es la constitucion originària de la présencia umana al mond. En referéncia a la pensada husserliana, òm poiriá dire: l’a priori universal de la correlacion es tanben e mai que mai “lengatgièr.” Mas qu’es aquò “l’a priori universal de la correlacion”?
 
Es la granda descobèrta, segon Husserl⁷, de la fenomenologia: la descobèrta que lo mond, tre son aparicion, se dona a priori, es a dire, anteriorament a tota experiéncia objectiva possibla, dins un ensemble de co-relacions amb de “mòdes subjectius”, dich autrament, qu’abans e en deçà de tota experiéncia objectiva possibla, existís un “teissut” de relacions e de co-relacions estructuralas entre lo “subjècte” e lo “mond”, units dins meteissa aparicion, una meteissa “carn”, un meteis “aparéisser”. Segon Gadamer doncas, l’origina de la manifestacion es la présencia correlacionala de “l’òme e del mond” e aquesta origina es d’en primièr e sempre “lengatgièra”:
 
“Non solament, çò ditz, lo mond es mond pas que dins la mesura ont s’exprimís dins una lenga, mas la lenga, ela, a sa vertadièra existéncia pas que dins lo fach que lo mond se presente (darstellt) en ela.”
 
Dins l’experiéncia de la “lengatgeïtat” del mond, Gadamer vòl atal nos iniciar a una interpretacion del fenomèn de la lenga que sortisca d’una concepcion excessivament abstracha e utilitarista ont la lenga seriá pas res mai qu’un esplech o un utís sonque “util” a de fonccions “comunicacionalas”, “tecnicas” o quitament “significantas.” Com o escriu Heidegger dins “Perqué de poètas?”⁸: ““La paraula es lo parçan (Bezirk), es a dire, la demòra (Haus) de l’èsser. L’esséncia de la lenga s’esgota pas dins la significacion; se bòrna pas a la semantica e al sigle.”
 
S’agís aicí ben puslèu de definir fenomenologicament lo lengatge coma un element fondamental de la nòstra experiéncia “primitiva” o “pre-comprensiva” del mond e mai del nòstre quite èsser-al-mond. La lenga seriá atal la portaira, la “clau” (per parlar mistralenc), del sens e de la valor de nòstra présencia al mond, tanplan coma del biais d’aparéisser del mond a nòstra compreneson e nòstras evaluacions. Quinas consequéncias per nòstra question iniciala, se lo mond “se dona” tre l’origina e sempre coma un mond “lengatgièr”? En qué aquò diferís de l’idèa d’una “lenga-vision del mond (Weltanschauung)” demèst de pluralitats de visions e de monds coexistents? Es la compreneson de çò que Gadamer sona de “perfils” (Abschattungen) lengatgièrs del mond que nos premet d’aquò far.
 
Dins una dralha fenomenologica, l’idèa d’un “perfil lengatgièr” del mond es plan diferenta de quicòm coma una “vision” o una concepcion purament “subjectiva” e relativa del mond, conception qu’un subjècte-locutor-spectator formariá a partir de sas possibilitats subjectivas, culturalas o “comunautàrias”. S’agís de dire aicí qu’es plan lo mond tot que se dona a nosautres, mas totjorn a partir d’un Abschattung lengagièr particular, puslèu que de dire que cada lenga definís una Weltanschauung a despart o quitament en conflicte amb las autras.
 
Aicí se tenta d’interpretar lo fenomèn del lengatge coma un element (coma ba se ditz per l’aiga o lo fuòc) de nòstras experiéncias del mond, element que nos envelopa e nos “possedís”, puslèu que coma un simple objècte tecnic dont òm seriá los proprietaris. Atal per un “fenomenològ” (passi sus las bèlas diferéncias entre los autors citats, senon n’aurem pas jamai acabat) la lenga e lo mond son tot en un, dins un meteis aparéisser e un meteis moviment, lo de la nòstra existéncia. E es la pensada d’aquesta unitat de moviment que fa encara question e demòra de mal comprene, puèi que sèm totjorn tentats de tornar introduire una dualitat (“l’òme E lo mond” “lo subjècte E l’objècte” “los mots E las causas”) per far de la lenga un simple objècte tecnic e significant (reduccion ça que la necessària per que la sciéncia lingüistica n’estudie lo foncionnament).
 
La fenomenologia vòl nos far comprene que los umans sèm pas “dins” lo mond coma un contengut dins un contenent, “equipats” per l’utís “lengatge” que fariam “servir” dins nòstre interès, mas ben al contrari es la tentativa de pensar las condicions d’“aparicion” del mond, “l’origina” del mond impensable sens “l’element” o lo “perfil” lengatgièr amb lo qual se dona a nosautres. Coma o escriu lo poèta Stefan George, comentat per Heidegger dins Encaminament vèrs la paraula:
 
 
 
L’uman parla, coma ba disiam en introduccion. En tot seguir aquesta fenomenologia del lengatge, l’uman possedís pas doncas lo lengatge coma un veícul de sa pensada o un esplech “util” a sa vida, ben puslèu, s’agís de comprene la lenga, la paraula coma aicesta dimension fondamentala de son èsser-uman, el qu’es l’èsser pensant pel qual “la lenga parla” (die Sprache spricht, çò ditz Heidegger), car segon Heidegger “l’advenir” del mond es impensable sens l’eveniment de la paraula. E qu’es la poesia se non la meditacion, lo cant que perpensa aqueste “eveniment”, pertocant nòstra apartenéncia concrèta e “lengatgièra” al mond?
 
 
Una quèsta de mots
 
Felip Gardy dins un libre consacrat a la “quèsta de mots” dins l’escritura occitana contemporanèa, remarca qu’aquesta escritura¹⁰ es marcada per una prigonda paradòxa: mentre que sa lenga s’esvanís de la vida sociala, cèrts autors (Max Roqueta, Robèrt Lafont, Bernat Manciet, e dirai, Felip Gardy el meteis) an decidit ça que la de n’explorar las riquesas e de’n far lor lenga d’expression e de recèrca poetica.
 
L’interrogacion filosofica sus çò qu’a motivat d’òmes e de femnas a causir la lenga occitana, causida que de segur semblèt absurda e mai vana a la majoritat de lors contemporanèus me sembla rejónher las meditacions fenomenologicas de Gadamer o de Heidegger al subjècte de l’èsser de la lenga e de sa relacion al mond.
 
Aicí òm pòt trapar una primièra dralha de reflexion: l’importància joslinhada per Felip Gardy del tèma de la mòrt, de la desparicion, de l’abséncia o de l’esvaniment, particularament dins tota l’òbra poetica de Max Roqueta (mas tanben per l’autor del Gojat de noveme). D’efièch, aqueste tèma de la mòrt e de la desparicion permet en fach a la literatura occitana contemporanèa, en delà de la situacion sociala particulara de la lenga ela meteissa, de perpensar d’una manièra originala, per dire, gaireben unica, l’importància que revestís lo lengatge dins l’experiéncia umana del mond, una experiéncia marcada sovent dins Max Roqueta per lo tèma de la nuòch ansi que lo fragil e menaçat mas pasmens poderós espaci de creacion e revelacion que permet la lutz, lo rai de la paraula poetica.
 
La prigonda paradòxa de l’escritura occitana de Max Roqueta notadament, tala coma comentada per Felip Gardy, e son interès màger a mon vejaire, es mai que mai que la lenga del poèta, una lenga que s’esvanís de la vida vidanta, en tot s’esvanir decèla atal son poder revelator, lo de desvelar l’essenciala correlacion lengatgièra que religa “l’òme e lo mond” e dont lo gèste poetic ne reculhís la traça.
 
Es vertadièrament, çò’m par, lo ponch mai fòrt e la bèltat d’aquesta escritura occitana, que fa de l’esvaniment del “perfil lengatgièr” del mond, consequent de la pèrda de l’us de la lenga dins la societat, l’escasença d’una paraula poetica dont la tòca es de reculhir per son cant aquela relacion essenciala entre lo mond e la paraula, entre la “tèrra” e “l’òme”, car son las paraulas que, coma çò escriu Max Roqueta, “estèlan la nuòch de las causas.”
 
Me sembla qu’òm pòt legir dins l’òbra fascinanta del poèta d’Argelièrs, unas meditacions prigondas qu’interrogan, se’s pòt dire, aqueste “perfil lengatgièr del mond” e lo poder de revelacion de la paraula, poder dont la descobèrta foguèt l’escasença de la naissença poetica del jove Max. D’efièch, dins un bèl omenatge a son mestre Josep-Sebastià Pons, Max Roqueta relata atal “lo levar de la poësia dins vida” e las condicions de sa naissença coma poeta occitan:
 
“La revelacion, per lo primièr còp de ma vida, de quauques vèrses de Mistral, espelits subran de la mementa de mon paire un jorn, - aviái aperaquí dotze ans-, que, jos los pins de son òrt m’ajuda a cargar, sus la barda de la sauma, un fais de correjòla (...) me recòrde encara, dins lo planh leugièr dau vent dins las brancas, lo levar de la poësia dins ma vida, d’una poësia non pas estrangièra coma la de l’escòla, mas nòstra, pastada dau sang de nòstre sang, d’aquela lenga de la carrièra e dau camin:
 
 
Tot aquel pan d’aur per un fais de correjòlas acampat per de conilhs!”¹¹
 
Cossí apareis lo “levar de la poësia” atal descrich per Max Roqueta? Al cors d’un trabalh quotidian en companhiá de son paire “jos los pins de son òrt”, per la “revelacion” de qualques vèrses mistralencs provocats¹² dins la “mementa” de son paire per las “correjòlas”, pichonas erbetas, qu’aicí venon l’occasion d’un desvelament de tot l’Abschattung lengatgièr del mond e dont la paraula poetica occitana (mistralenca) foguèt capabla de reculhir la realitat singulara. Ansi Felipe Gardy comenta aqueste passatge dins son estudi:
 
Dans la langue de chaque jour, parler des correjòlas, c’est mettre en scène l’herbe pour les lapins dans sa matérialité, ses couleurs, ses odeurs, et dire la place dans l’univers de cette herbe toute d’humilité. Mais cette magie du mot qu’il suffit de prononcer pour ouvrir à deux battants les portes de la réalité, encore fallait-il pouvoir en appréhender toute l’ampleur, tout le caractère miraculeux; et c’est alors qu’apparaît le poème de Mistral, dont les vers rendent clairs et définitifs les pouvoirs des correjòlas. ¹³
 
Es donc aquela experiéncia, permesa per la “revelacion” d’una correlacion essenciala entre la lenga occitana e una cèrta experiéncia lengatgièra del mond, la “d’una lenga pastada dau sang de nòstre sang, lenga de la carrièra e dau camin” qu’es a la sorça de tota una vida d’escritura e de recèrca poetica, lo trabalh d’aprigondiment d’aquel ligam e del mistèri d’aquel ligam:
 
La différence des langues, çò escriu Felip Gardy, l’occitan et le français en l’occurrence, explique bien sûr cette proximité presque fusionnelle. Mais elle est rapportée à une connaissance pratique, charnelle, de la présence des choses de la terre et du ciel.
 
Se poiriá dire doncas que lo sentiment subran de “proximitat fusionala” que Felip Gardy comenta dins la naissença poetica del jove Max es interpretabla coma la descobèrta “carnala” d’aquela misteriosa “union” primitiva que liga “l’òme” e lo mond pel lengatge, “union” dont lo poder de revelacion aparten magistralament al cant del poèta.
 
Òm vei atal que dins l’òbra poetica de Max Roqueta s’agís pas solament d’interrogar coma Gadamer la Sprachlichkeit del mond, mas tanben de perpensar la nuòch e las tenèbras qu’advenon amb la pèrda sociala de la lenga, estant lo tèma de la mòrt e de la desparicion un tèma central de son estetica poetica, coma dins aiceste poèma, intitolat “las paraulas” (poèmes en francés):
 
 
En fenomenologia, la quita natura d’una causa es pas de cercar dins un qué substancial, mas puslèu dins un cossí modal. La question es pas: qu’es aquò? Mas cossí apareis aquò? Donc la question essenciala es: cossí apareis lo fenomèn de la lenga per que venga l’objècte d’un discors de defensa? Atal se vei que dins l’apròchi contemporanèu de l’escritura occitana, una fenomenologia de la lenga demòra pensabla jos una modalitat qu’es la de la traça, marca per excelléncia de la preséncia dins l’abséncia.
 
Es un tèma que s’ameritariá un tractament plan mai ample de segur, mas tocam aquí un ponch essencial se non fondamental de l’ontologia de Martin Heidegger¹⁴: l’esséncia del fenomèn es de se retirar, de se celar en tot aparéisser. Dins una autra formulacion: l’esséncia de l’èsser es de se celar dins sa manifestacion, de se velar dins son desvelament. Demòra a la paraula umana (poetica e filosofica) la possibilitat del “recuelh” d’aqueste “rai” de l’èsser que belugueja dins la nuòch.
 
Lo questionament heideggerian sus l’èsser nos mena a pensar que sa quita esséncia se manifèsta doncas per son abséncia, e daissa sa “traça” beluguejanta dins la lenga que lo poèta es benlèu sol capable de “reculhir” mai autenticament e de far brilhar amb la “lutz” de sa paraula. Mas la “lutz” del poèta es una lutz fragila, totjorn menaçada per l’abséncia, la mòrt e la desparicion, paraulas esvanidas “que sabon pas se quaucun las espèra” dins la “nuòch de las causas.”
 
Òm pensa alara a Mèstre Albarèda que, après aver pro-vocat (“fariá dansar lo diable!”) las fòrças de las tenèbras, luchat contra elas amb la magia de son art, s’esvanís dins la nèu e la nuòch de la desparicion.
 
 
Conclusion
 
De quina faiçon pòt èsser pensada fenomenologicament la relacion entre lengatge e mond per qu’unalenga venga un objècte legitim de defensa e d’illustracion pel trabalh de tota una vida, notadament d’una vida d’escrivan, mas tanben de militants o de quites ciutadans? Una lenga es pas exactament una “vision/concepcion del mond” (Weltanschauung) que justificariá de “multiplicar” puèi los monds e de defendre una mena de relativisme mòl (cadun dins son canton, son mond e sa lenga), ben puslèu, una lenga es abans tot un “perfil lengatgièr” del mond que las paraulas esclairan e fan venir a l’èsser, emai se demòra encara de ben comprene e perpensar aqueste “eveniment” remirable e benlèu misteriós.
 
Defendre una lenga poiriá doncas èsser defendre la possibilitat “d’irradiar” un perfil, una fàcia del mond al mejan de la paraula; e aqueste es pas un mond demièg d’autres qu’una “comunautat” particulara reivindicariá sonque per ela, mas es puslèu nòstre mond uman sencèr, lo nòstre mondcomun que per la multiplicitat lengatgièra de sos perfils e de sas perspectivas, las paraulas pòdon illuminar dins la nuòch.
 
Pensatz benlèu, “fòrt plan, mas cossí passar d’aquelas pensadas fenomenologicas a una lucha sociala per la lenga”? O sabi pas. E cresi pas que la fenomenologia siá capabla de donar una responsa a aquesta question, e aquò rai.
 
Car en luòc de cercar “perqué ieu defendi malenga” per fin de justificar una defensa “comunautària”, un biais melhor de pausar lo problèma me semblariá puslèu èsser de se demandar: quina compreneson an (particularament en França) del fenomèn de la lenga per empachar lo mond de se dire dins (una de) sa(s) lenga(s)?
 
Per conclure, s’agissiá sonque de tentar explicar e mostrar, en tot presentar d’analisis fenomenologicas sus l’esséncia de la lenga, en resson amb qualques experiéncias eissidas de l’escritura occitana que, emai se “la lenga s’es perduda” o se sembla s’esvanir e se la “lutz” de las paraulas occitanas sembla desparéisser dins “la nuòch de las causas”, òm sap pas tot çò que pòt una lenga.
 
E de segur, lo darrièr mot al poèta:
 
 
 
 

---

1. Stefan GEORGE, Das Wort, “Deguna causa siá, là ont manca la paraula (das Wort “lo mot/la paraula”)” citat in Martin HEIDEGGER, Acheminement vers la parole, coll. TEL, Gallimard, París, 1959, p.213
 
2. Martin HEIDEGGER, ibidem, p.14
 
3. Wilhelm von HUMBOLDT, Sur le caractère national des langues. Essai sur le langage, Seuil, París, 2000
 
4. René CHAR, Commune Présence, Gallimard, 1998
 
5. Hans-Georg GADAMER, Vérité et Méthode. Les grandes lignes d’une herméneutique philosophique, ed. Seuil, París, 1996, pp.405-516
 
6. Vérité et méthode, ibid, p. 467
 
7. Edmund HUSSERL, Die Krisis der europäischen Wissenschaften und die tanszendentale Phänomenologie, La Haye, Martinus Nijhoff, 1954, § 49; trad. fr. G. Granel: La crise des sciences européennes et la phénoménologie transcendantale, Paris, Gallimard, Tel, 1976, p. 188
 
8. Martin HEIDEGGER, “Pourquoi des poètes?” in Chemins qui ne mènent nulle part, Gallimard, TEL París, p.373
 
9. Stefan GEORGE, Das Wort, “La paraula/lo mot” ibid.
 
10. Philippe GARDY, L’écriture occitane contemporaine. Une quête de mots, l’Harmattan, 1996, París
 
11. Max ROQUETA, “Josep Sebastià Pons”, Òc, 223, Janvier-Mars, 1962, pp.28-30)
 
12. literalament pro-vocats, cf. Lo latin vocare: cridar, sonar
 
13. Philippe GARDY, ibid, pp.151-152 òm comprendrà per de rasons evidentas que volgui pas revirar del francés dins mon occitan pauròt la lenga de Felip Gardy.
 
14. Martin HEIDEGGER, “Qu’est-ce que la métaphysique?” <1929> in Questions I et II, Gallimard, TEL, París, 1968
 
15. Max ROQUETA, Lo maucòr de l’unicòrn, ed. Domens, Pesenàs, 2000, p.34