Opinion
Archipèla
Lo mot archipèla a una istòria originala.
Au començament èra un nom pròpri en lenga grèga que designava la Mar Egèa. Lo nom grèc pus tradicionau de la mar, dempuei l’Edat Antica, èra to Aigaĩon Pélagos (το Αἰγαῖον Πέλαγος), çò que significa exactament “lo pèugue d’Egèu, l’auta mar d’Egèu”, en remembrança d’un rei mitologic. Aqueu nom grèc es vengut en occitan la Mar Egèa.
A l’epòca de l’Empèri Bizantin —qu’èra l’empèri grèc de l’Edat Mejana—, l’usatge de la lenga grèga desvolopèt un segond nom per aquela mar, to Archipélagos (το Ἀρχιπέλαγος), çò que significa exactament “lo pèugue principau, l’auta mar principala”.
La Grècia bizantina e medievala teniá de relacions intensas amb leis estats maritims italians coma Venècia e Gènoa. Au sègle XIV, lo nom grèc to Archipélagos s’adaptèt a l’italian o benlèu, pus probablament, au nòrd-italian de Venècia o de Gènoa, sota la forma Arcipèlago, amb l’accent tonic sus ‑pè-.
Tanben lo nom s’adaptèt en catalan tre lo sègle XIV sota la forma l’Arcepèleg [Arcepèlech], benlèu après passar per lo filtre italian o nòrd-italian. La forma catalana modèrna es l’Arxipèlag. L’aparicion precòça en catalan es normala car lei catalans èran fòrça presents en Grècia bizantina au sègle XIV. I laissèron un remembre terrible de mercenaris incontrarotlables e violents.
Es de mau saupre quand lo mot arribèt exactament en occitan. N’avèm una traça au començament dau sègle XVII sota la forma l’Archipèla dins lo recuelh de Glaudi Brueis, Lo jardin dei musas provençalas, en 1628. Lo personatge de Carlin i estigmatiza Paulina en disent aquò:
Aquesta citacion de Brueis —“e tu, vai-te’n a l’Archipèla”— la retrobam dins lo diccionari de Mistral (qu’escriu “Vai-t’en à l’Archipèlo”). Lo Mèstre de Malhana la presenta coma una expression generala e actuala per maudire quauqu’un.
Dins aquesteis usatges, l’Archipèla es encara un nom de luòc, es la Mar Egèa.
Mai un autre sens, pus recent, s’es impausat en grèc, en italian, en catalan, en occitan e dins ben d’autrei lengas. Bòrd que la Mar Egèa es plena d’illas, l’Archipèla a designat non solament aquela mar, mai tanben seis illas innombrablas. E fin finala n’es sortit un nom comun, l’archipèla, que significa “ensemble d’illas mai o mens agropadas”. L’evolucion vèrs aqueu sens data benlèu de la fin dau sègle XV o dau sègle XVI.
Lo diccionari occitan de Loís Alibèrt, publicat en 1966, a difusat la forma un archipèl* que sembla pas d’aver gaire de tradicion fòrta en lenga nòstra. Es versemblablament un francisme. Alibèrt èra mòrt en 1959 e sa conhada, persona incompetenta, obliguèt a editar lo diccionari de maniera postuma en i apondent ela fòrça errors.
L’usatge niçard coneis un archipèlago, mai es una forma tròp italiana —en italian dison arcipèlago—. S’aluenha de l’adaptacion abituala qu’es puslèu un archipèla.
Lo Conseu de la Lenga Occitana (CLO) conselha d’utilizar la forma un archipèla, coma Mistral.
Au començament èra un nom pròpri en lenga grèga que designava la Mar Egèa. Lo nom grèc pus tradicionau de la mar, dempuei l’Edat Antica, èra to Aigaĩon Pélagos (το Αἰγαῖον Πέλαγος), çò que significa exactament “lo pèugue d’Egèu, l’auta mar d’Egèu”, en remembrança d’un rei mitologic. Aqueu nom grèc es vengut en occitan la Mar Egèa.
A l’epòca de l’Empèri Bizantin —qu’èra l’empèri grèc de l’Edat Mejana—, l’usatge de la lenga grèga desvolopèt un segond nom per aquela mar, to Archipélagos (το Ἀρχιπέλαγος), çò que significa exactament “lo pèugue principau, l’auta mar principala”.
La Grècia bizantina e medievala teniá de relacions intensas amb leis estats maritims italians coma Venècia e Gènoa. Au sègle XIV, lo nom grèc to Archipélagos s’adaptèt a l’italian o benlèu, pus probablament, au nòrd-italian de Venècia o de Gènoa, sota la forma Arcipèlago, amb l’accent tonic sus ‑pè-.
Tanben lo nom s’adaptèt en catalan tre lo sègle XIV sota la forma l’Arcepèleg [Arcepèlech], benlèu après passar per lo filtre italian o nòrd-italian. La forma catalana modèrna es l’Arxipèlag. L’aparicion precòça en catalan es normala car lei catalans èran fòrça presents en Grècia bizantina au sègle XIV. I laissèron un remembre terrible de mercenaris incontrarotlables e violents.
Es de mau saupre quand lo mot arribèt exactament en occitan. N’avèm una traça au començament dau sègle XVII sota la forma l’Archipèla dins lo recuelh de Glaudi Brueis, Lo jardin dei musas provençalas, en 1628. Lo personatge de Carlin i estigmatiza Paulina en disent aquò:
“L’istòria serà ben contada
ai melhors companhiás dau luec:
Paulina serà messa en juec
per faire rire tot lo monde,
e jamai n’aurà res que gronde
que vuelhe en ren la mantenir,
de paur qu’auràn de sostenir
una tròp marrida querèla:
e tu, vai-te’n a l’Archipèla,
car s’ieu te vesi plus jamai,
portaràs per segur lo fais
de ma gròssa e justa colèra.”
[“L’hiſtori sera ben contado
Eys millous Compagnies dou lu[ec:]
Paulino ſera meſs’ en iuec
Per faire rire tout lou monde,
Et iamays n’aura rés que gronde
Que vueille en ren la mantenir,
De pou qu’auran de ſouſtenir
Vno trop marrido querello:
Et tu, vay ten à l’Archipello,
Car s’you te veſi plus iamays,
Pourtaras per ſegur lou fays,
De ma groſs’ & iuſto coulero,”]
ai melhors companhiás dau luec:
Paulina serà messa en juec
per faire rire tot lo monde,
e jamai n’aurà res que gronde
que vuelhe en ren la mantenir,
de paur qu’auràn de sostenir
una tròp marrida querèla:
e tu, vai-te’n a l’Archipèla,
car s’ieu te vesi plus jamai,
portaràs per segur lo fais
de ma gròssa e justa colèra.”
[“L’hiſtori sera ben contado
Eys millous Compagnies dou lu[ec:]
Paulino ſera meſs’ en iuec
Per faire rire tout lou monde,
Et iamays n’aura rés que gronde
Que vueille en ren la mantenir,
De pou qu’auran de ſouſtenir
Vno trop marrido querello:
Et tu, vay ten à l’Archipello,
Car s’you te veſi plus iamays,
Pourtaras per ſegur lou fays,
De ma groſs’ & iuſto coulero,”]
Aquesta citacion de Brueis —“e tu, vai-te’n a l’Archipèla”— la retrobam dins lo diccionari de Mistral (qu’escriu “Vai-t’en à l’Archipèlo”). Lo Mèstre de Malhana la presenta coma una expression generala e actuala per maudire quauqu’un.
Dins aquesteis usatges, l’Archipèla es encara un nom de luòc, es la Mar Egèa.
Mai un autre sens, pus recent, s’es impausat en grèc, en italian, en catalan, en occitan e dins ben d’autrei lengas. Bòrd que la Mar Egèa es plena d’illas, l’Archipèla a designat non solament aquela mar, mai tanben seis illas innombrablas. E fin finala n’es sortit un nom comun, l’archipèla, que significa “ensemble d’illas mai o mens agropadas”. L’evolucion vèrs aqueu sens data benlèu de la fin dau sègle XV o dau sègle XVI.
Lo diccionari occitan de Loís Alibèrt, publicat en 1966, a difusat la forma un archipèl* que sembla pas d’aver gaire de tradicion fòrta en lenga nòstra. Es versemblablament un francisme. Alibèrt èra mòrt en 1959 e sa conhada, persona incompetenta, obliguèt a editar lo diccionari de maniera postuma en i apondent ela fòrça errors.
L’usatge niçard coneis un archipèlago, mai es una forma tròp italiana —en italian dison arcipèlago—. S’aluenha de l’adaptacion abituala qu’es puslèu un archipèla.
Lo Conseu de la Lenga Occitana (CLO) conselha d’utilizar la forma un archipèla, coma Mistral.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
'Pèugue' citat dins "Vocabulaire maritime Termes nautiques de l'ancien gascon (XIII e -XVI e siècle)
Jacques Bernard.
https://www.jstor.org/stable/40988535?read-now=1&seq=2#page_scan_tab_contents
#6 Teoricament, o podèm tot imaginar. Mai l'istòria a creat doas formacions diferentas amb d'istòrias ben diferentas. 'Pèugue' es de formacion populara e remonta au grèc antic (via lo latin). 'Archipèla' es un manlèu au grèc medievau passat per un filtre italian o nòrd-italian.
#5 E donc porriam imaginar un neologisme dau tipe "archipèugue" ?
#3 Segon çò que ne compreni, lo "pèugue" es un tèrme generic qu'es equivalent de "(n)auta mar" o "mar desliura". Ven dau latin "pelagus" que ven dau grèc "pelagos/πέλαγος" amb lo meteis sens. Coma lo "pèugue" es un mot que s'utiliza sustot en gascon, naturalament lo primier "pèugue" que lei gascons veson es l'Ocean Atlantic.
#1 Lo pèugue es tanben l'Ocean (Atlantic) en gascon
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari