La Val d’Aran e los conflictes del sègle XVII
 
Lo segond tèrç del sègle XVII es prigondament marcat per la guèrra entre França e Espanha de 1635 (declaracion de guèrra de França a Espanha dins l’encastre de la guèrra de Trenta ans) fins al tractat dels Pirenèus de 1659 que, encara que meta fin a la guèrra, prepara conflictes futurs. Efectivament, la patz dura mens de 10 ans (fins a 1667). La guèrra de 1635 s’inscriu, de cada part de la frontièra, dins un  contèxt de centralizacion mai o mens avançat que vetz, al nòrd dels Pirenèus, recular las autonomias localas (particularament en Comenge) mentre qu’una politica vesina, menada per Olivares e son Union de las Armas, es una de las causas de la revòlta catalana de 1640. Lo pes financièr e militar, e la crenta de pèrdre unas institucions politicas, fan levar lo Principat catalan, primièr dins un revòlta sociala, la dels segaires (Segadors), e dins un conflicte politic que lo deputat eclesiastic Pau Claris ne foguèt, un moment, una figura màger.
 
Dins la Val d’Aran, lo còs social ja practicament esclatat, esquiçat entre una Germandat que sa basa n’èra lo naut Aran, copabla de violéncias e cristilizant las aspiracions d’una part de la populacion, un grop pro-castelhan recampant los representants reials, e lo Conselh general que, dins los primièrs ans, jogava sonque un ròtle limitat, sotmés a las pressions dels unes e dels autres sense vertadièrament trobar sa plaça. Dins aqueste contèxt, es evident que los interèsses de la Generalitat, solevada contra lo poder central, èran encarnats per la Germandat, encara que localament sas exaccions èran nombrosas e denonciadas pel Conselh general. Una situcion confusa, que tot contròl èra vengut impossible, s’installèt tanlèu la fin de 1640 e lo començament de 1641, que lo moment màger foguèt l’arrestacion e l’execucion del notari reial, e la crema de las Ordinaciones a Vielha: dos simbòls del poder reial desapareguèron fisicament.
 
De 1641 a la debuta de 1643, las causas èran pas fixadas. Sembla que lo Conselh general e lo governador s’observavan, que cadun demorava sus de posicions qu’èran pas complètament definidas. Tot cambièt en 1643 quand lo governador se renguèt dins lo camp pro-castelhan e que de secorses s’aprochèron de la val. A aquel moment, los combats que se debanèron faguèron victimas aranesas e destruccions coma l’incendi e la pilha de Vielha pels catalans menats per Josep Margarit, vencedors, e foguèron seguits d’una repression contra unes pro-castelhans. De 1643 a 1649, la Val foguèt sotmesa a França e lo naut Aran, victoriós, impausèt la sieu lei: las reünions del Conselh General s’i debanèron. Nombroses exiliats, que refusavan la nòva dominacion, foguèron obligats de se refugiar a Saragòssa o Madrid d’ont  demandèron ajudas a la monarquia per subreviure e per tornar prene la val, mostrant atal lor fidelitat. Entre eles, Rafael Subirà, aranés d’Arròs, que tornèt Castèth Leon al rei Felip IV lo 16 d’octobre de 1649. Gràcias a la sieu victòria, foguèt nomenat governador de la val en 1652 per desenats d’annadas. Coma per d’autres exiliats d’Aran o de Catalonha, tornar de l’exili signifiquèt una promocion sociala, tant mai remercabla dins aqueste cas, qu’èra lo primièr aranés governador. L’accession de Subirà es una virada; serà l’instrument eficaç de la dominacion espanhòla sus la val aprèp 1652 al moment que la guèrra deveniá unicament francoespanhòla.
 
La fin de la guèrra e lo tractat dels Pirenèus toquèron pas gaire la Val d’Aran que foguèt pas reivindicada per França. Çò que foguèt temptat d’ara enlà èra pas de far coïncidir la frontièra politica sus la linha de las cimas pirenencas - es a dire la pretenduda recèrca de frontièras naturalas - mas d’adaptar lo limit espiritual a la frontièra politica: atal, escambis amb l’avesque de la Seu d’Urgell foguèron prepausats mas es pas qu’al començament del sègle XIX que se realizèt lo passatge d’Aran a una diocèsi catalana. Alavetz frontièras espirituala e politica se superpausèron, mas la “frontièra naturala” aguèt pas aicí cap de dreit, encara que se seriá pogut imaginar un escambi de soberainetat entre la Val d’Aran e Cerdanha, que lor pes demografic e lor espandiment territorial èran vesins. Sembla que la concepcion de frontièras naturalas prevalguèron pas dins las causidas que foguèron faitas.
 
La patz de 1659 met fin a la preponderància espanhòla en Euròpa e druèp una epòca francesa, la de Loís XIV que sa politica egemonica en Euròpa serà causa d’autres conflictes. De la guèrra de Devolucion (1667-1668) a la de la Quadrupla Aliança (1719), las monarquias espanhòla e francesa arrestèron gaireben pas de guerrejar, d’en primièr per que Loís XIV preparava, dempuèi son maridatge amb Maria Teresa, filha de Felip IV, la succession d’Espanha, e apuèi per que, un còp l’eritièr Borbon acceptat per Carles II en 1700, los autres païses europèus se pensèron amenaçats per la constitucion d’un ais París-Madrid e d’un blòc territorial pròche d’un milion de quilomètres cairats dominats per dos Borbons, en realitat per Loís XIV.
 
La primièra grasa cap a aquesta succession foguèt pujada al moment de la guèrra de Devolucion que permetèt a França d’obténer plaças sus las sieus frontièras del Nòrd. Puèi las guèrras de Olanda (1672-1678), de Luxemborg (1683-1684) e de la Liga d’Ausborg - o guèrra de Nòu Ans - (1688-1697) mòstran clarament la politica de conquistas menada per Loís XIV, contra lo qual èra unida Euròpa. Dins totes aqueles conflictes, encara que combats se debanèsson pas tot lo long dels Pirenèus, los araneses se preocupèron de se far confirmar lors privilègis comercials. Mas res a veire amb çò que se passarà pendent la guèrra de Succession d’Espanha.
 
Aquesta foguès una guèrra europèa vertadièra; Catalonha s’opausèt al blòc francoespanhòl dels Borbons per sosténer l’Archiduc Carles, pretendent de la familha dels Ausborg. En Aran, a aquel moment, sola una minoritat pròcha del Baron de Los, governador, se sembla pas èsser religada al pretendent Carles d’Ausborg, causit pels Catalans, de tal biais que son araneses que prenguèron per el Castèth Leon lo 22 de setembre de 1706: per unes un exili comencèt dins condicions segurament semblablas a las de 1643. Lo governador-baron de Les, el, foguèt fusilhat pels partidaris de l’Archiduc. Los francocastelhans ensagèron d’isolar la val per que, tota soleta, se rendès, mas calguèt esperar lo 9 d’octobre de 1711 per que Castèth-Leon caguès aprèp un siètge. L’ocupacion francesa que s’establiguèt alavetz, aflaquiguèt economicament una val ja plan esprovada, fins a çò que la patz metès fin a la guèrra aprèp la capitulacion de Barcelona l’11 de setembre de 1714. Aqueste còp, contràriament a la guèrra dels Segadors, la desobediéncia dels catalans serà pagada car per la pèrda de la màger part de las institucions quand s’apliquèt lo decret de Nueva Planta, en genièr de 1716. Es que aqueste còp, lo modèl èra francés e doncas, centralizaire e caliá pas daissar coexistir las institucions autonòmas amb un poder central: lo pactisme dels Ausborg èra mòrt. Pr’aquò, oficialament, la Val d’Aran foguèt pas tocada per aquesta reorganizacion. Pendent la corta guèrra de la Quadrupla Aliança de 1719, la Val d’Aran foguèt ocupada tornar; los franceses n’aprofeitèron per minar e destrusir Castèth-Leon, simbòl del ròtle defensiu del territòri aranés.