Lo cònsol d’una comuna
 
Lo personatge elegit que dirigís una comuna s’apèla exactament lo cònsol màger o lo primièr cònsol (regionalament primier cònsol, primèr cònsol o primèir cònsol).
 
Quand es una femna disèm la consolessa e, de manièra pus completa, la consolessa màger o la primièra consolessa (regionalament primiera consolessa, primèra consolessa, primèira consolessa).
 
Es possible d’abreujar lo nom d’aquela foncion en disent simplament lo cònsol e la consolessa. Dins lo mond contemporanèu, i a pauc de risques de confusion entre los tèrmes cònsol, cònsol màger e primièr cònsol, donc la forma corta cònsol es fòrça acceptabla.
 
Per contra, pendent l’Edat Mejana e lo Regim Ancian, i aviá pas un cònsol solet mas un grop de cònsols dins una comuna. Formavan una direccion collegiala. Entre eles, un podiá téner una plaça protocollària privilegiada e èra lo cònsol màger o lo primièr cònsol.
 
 
Variacions dialectalas
 
Lo mot cònsol a qualques variacions dialectalas. Entre elas, la forma cònsol es la pus comuna a l’ensemble dels dialèctes e, en mai d’aquò, es la forma pus conservatritz. L’ortografia cònsol pòt rassemblar divèrsas pronóncias:
   
D’autras formas de mendre difusion son cònse e conse: son de formas que podèm dire e escriure quand nos exprimissèm dins un parlar local. Mas son pro restrenchas dins l’espaci global de la lenga, donc convenon pas a l’usatge estandard. Lo provençal literari mistralenc a utilizat fòrça cònse. Fòrça occitanistas lengadocians dison conse. Totun, tant en provençal coma en lengadocian, rèsta perfièchament natural d’utilizar la forma pus generala cònsol.
 
 
De sinonims e de tèrmes vesins
 
Quand parlam d’un cònsol coma cap d’una comuna, tanben lo podèm apelar de manièra fòrça corrècta un maire per un òme o una mairessa per una femna. Lo mot maire ven del latin major e ven pas del francés. Per contra cal evitar de dire lo mèra* e la meressa* que son eles de francismes superflús (del francés le maire [mɛʀ], la mairesse). Cal evitar tanben l’espanholisme alcalde* que s’ausís en la Val d’Aran (de l’espanhòl alcalde). Cal evitar tanben l’italianisme séndic* que s’ausís dins las Valadas (l’italian sindaco significa “cònsol màger”). Lo mot sindic (sendic, séndic, séndegue) es ben corrècte en occitan mas normalament a un sens diferent d’aquel de cònsol màger.
 
L’ostal de foncion del cònsol màger s’apèla

 
Cal evitar l’espanholisme l’ajuntament* (de l’espanhòl ayuntamiento) e lo francisme la meria* (del francés mairie).
 
Lo territòri de jurisdiccion del cònsol màger es la comuna o lo municipi o la municipalitat.
 
L’adjectiu relatiu es comunal ‑ala (comunau ‑ala) o municipal ‑ala (municipau ‑ala).
 
 
D’autres senses
 
Lo mot cònsol pòt aver de senses divèrses. Pòt èsser un diplomata que representa un estat dins un autre estat. Quand parlam d’un cònsol coma diplomata, son ostal de foncion es lo consolat. L’adjectiu relatiu a aquela activitat es consolar ‑ara. En occitan es inutil d’utilizar las formas latinizantas consulat* e consular ‑ara*.
 
E mai un cònsol podiá èsser un dels dos dirigents annuals dins la Roma antica. Los cònsols romans tenián de responsabilitats realas pendent lo regim republican, puèi aguèron de ròtles puslèu onorifics durant lo periòde imperial.