Ελευθερία ή θάνατος?^[2]
 
En 1938 Pau Valèri çò escriviá:
   
Pensi que, per lo cas de las culturas minorizadas, lo mot “independéncia” el tanben gaudís del meteis privilègi e patís de la meteissa problematica, qu’es non pas talament d’èsser desprovesit de significacion, mai puslèu, per tornar prene l’analisi valeriana dins de tèrmes autres, d’aver mai de fòrça del punt de vista del “significant” que non pas dempuèi lo del “significat.” Es segurament atanben la leiçon del cineasta Luís Buñuel dins son Fantôme de la liberté  (1974), a qual manlevam lo títol, quora, a explicitar lo sens de sa causida, çò disiá:
   
Sens ensajar de trapar lo “fantauma de la libertat” çò que m’agradariá, seriá puslèu d’un punt de vista mai teoric, o filosofic, en tot seguir Valèri e Buñuel e en tot collaborar un pauquet amb Marx, ensajar d’evaluar e de comprene çò que dona tant de poder incantatòri e mobilizator a aqueste significant.
 
 
Subditum e subjectum
 
Cossí comprene aqueste poder misteriós de que gaudisson los mots “libertat”, “independéncia”? Dins l’istòria de las idèas, l’istòria del concèpte de libertat acompanha la del de subjècte. E aquò se vei tre lo sègle Ièr de nòstra èra: las consideracions estoïcianas sus çò qu’Epictèt e Marc-Aurèli apelavan “la facultat egemonica” (tohegemonikòn) a la sorça de l’accion pratica e qu’èran ja una sentida de la nocion de “subjècte”, se foguès pas anacronic atal dich.
 
Un autre moment poiriá èsser la controvèrsia sus la libertat e la Gràcia, al sègle IV, entre Pelagi e Augustin – el qu’es estat l’inventor de la nocion “d’òme interior”, controvèrsia que Jansen e Pascal reviscolèron al sègle XVII, sègle de la fondacion cartesiana del subjècte modèrn e de la nòstra concepcion modèrna de la libertat individuala, concepcion que culminarà dins un sens particular al sègle de las Luses, amb la “libertat civila” de Rousseau e “l’autonomia” de Kant; pensaires màger eles tanben, de la subjectivitat.
 
L’istòria del concèpte de subjècte (subjectum e subditum) es almens autant complicada coma la del concèpte de libertat. D’un punt de vista contemporanèu, la filosofia e las sciéncias umanas al sègle XX (dels dos costats de l’Atlantic) aguèron tendéncia a criticar o nuançar l’afirmacion de la libertat cartesiana e dels subjèctes modèrns, absoluts, autarcics coma essent pas que de somiadisses filsosofics o ben lo produch de rapòrts socials o encara de fonccions performativas d’identitat sens ges d’assetament ontologic solide. Mas l’ontologia o la metafisica (e sa critica) aquò’s pas çò parièr que la reflexion politica; las conclusions de l’una trapan pas forçadament sa revirada dins l’autra.
 
D’un punt de vista politic, la nocion de “libertat” es pas estada tre la debuta al centre de las concepcions filosoficas occidentalas: la fondacion de la filosofia politica modèrna en cò de Maquiavèl, Bodin e Hobbes, aqueste darrièr contemporanèu de Descartes, plaçan pas brica l’idèa de libertas al centre de çò politic. Dins Hobbes (Leviathan, 1651) en particular, la legitimitat principala que fonda l’estat sobeiran es la securitat qu’el deu garentir contra la violéncia innada dels òmes, eles que per un pache an totes consentit a perdre lor “libertat naturala” per venir los subdits d’un estat sobeiran e ganhar aquesta securitat que “l’estat de natura” lor permetiá pas, essent un estat de “guèrra de totes contra totes” (bellum omium contra omnes).
 
Cal esperar la critica d’aqueste absolutisme per Rousseau dins lo Contrat Social (1762) per veire emergir la nocion de “libertat civila”, una libertat qu’es pas exactament lo fach de “far tot çò volèm”, (aquò’s “l’independéncia” segon el, dins un sens negatiu), mas pus exactament, e Kant mercejarà Rousseau per aiçò, una libertat dins “l’obeíssença a la lei qu’òm se’s prescricha.” Legiscam tornarmai aqueste tèxt fondamental, font de mantunas filosofias de la democracia:
   
La concepcion francesa de la libertat republicana que fa l’orguèlh del “país dels dreches de l’òme” (...mascle, blanc, eterò, borgés, crestian e francofòn), concepcion eissida de la Revolucion e de las Luses, pretend pauc o pro se definir en continuitat amb la filosofia del Contrat Social, que segon la legenda auriá acompanhat Robespierre tota la santa jornada (dusca a la Guilhotina).
 
Ça que la, la pensada borgesa europèa doblida aisidament que la democracia representativa qu’an bastit o volgut bastir, tot lo long dels sègles XIX-XX, menaçada per lo bonapartisme, lo monarquisme, puèi pel fascisme, seriá pas brica estada considerada per Rousseau coma vertadièrament democratica, ja que, segon el, los elegits, dins un sistèma tròp representatiu, serián menats per la fòrça de las causas a abusar del poder politic maldespièch de l’interés del pòble.
 
Aimava mai l’autor de l’Emile un sistèma de democracia mai locala e mai dirècta, dins lo quadre de pichons territòris restrenchs coma l’organizacion federala dels cantons de Soïssa; cal se sovenir que Rousseau èra ciutadan de Genèva, ciutat que la dedicaça del Contrat Social li es adreiçada.
 
Guèrra de las raças, lucha de las classas
 
Per terminar aqueste primièr camin de reflexion, pensi doncas que l’estrambòrd que son capables de generar los significants libertat e independéncia proven primièr d’aquela concepcion modèrna e individuala de l’umanitat de l’òme coma subjectum liure, autonòm e responsable, subjècte pasmens menaçat per l’assubjectiment, es a dire la condicion politica de subditum de la quala desira naturalament s’emancipar, primièr coma individú (aquò’s: l’autonomia), puèi coma collectiu o coma pòble (aquò’s: l’independéncia), çò que foguèt lo ròtle istoric del concèpte modèrn de nacion politica, coma o remarca Lafont:
   
Michel Foucault (Il faut défendre la société, 1975-1976) explica que la filosofia e las ficcions “contractualistas” que la pensada borgesa manlevèt per se justificar coma actor istoric e revolucionari, serviguèt puèi a escriure una istòria “oficiala” de l’estat coma la d’un sol e meteis subjècte collectiu (pòble o nacion) per tal de legitimar son imperium novèl, e per calar los modèls d’intrepretacion istorica que fasián de la “guèrra”, o dels conflictes la dinamica passada e presenta de las societats.
 
Lo concèpte modèrn de “nacion politica”, aquò va solet, preexistiguèt pas a la fondacion o la sasida de l’imperium (estat, poder, empèri) per la borgesiá liberala europèa, ben al contrari, d’un cèrt biais, ne foguèt la resulta e la consequéncia estrategica. 
 
Es d’efièch lo discors “oficial”, la narracion identitària e mitologica de l’estat que revertiguèt l’òrdre d’aparicion de las causas dins sos racontes istorics, notadament en cò de l’istòrian emblematic de França, Jules Michelet, ont la França liberala, borgesa e revolucionària es personificada coma un subjècte autonòm que s’acomplís dins l’Istòria segon una teleologia immanenta als eveniments: tot aquò se passèt coma se deguèt passar (segon una lei istorica non escricha) e væ victis...
 
De discorses coma la filosofia hegeliana de l’Istòria per exemple, ont l’istòria umana es l’Istòria universala de l’Esperit e de la Libertat dont la teleologia culmina en se realizant dins la democracia representativa e l’imperium de la borgesiá liberala europèa, aguèron segon Foucault per tòca d’escafar justament la conflictualitat, la violéncia originària, inerenta e indefugibla de tota fondacion d’estat, valent a dire, la prigonda contingéncia de totes los assentaments identitaris sus los quals l’estat fonda sa legitimitat, en fasent creire als ciutadans “liures” que l’interés de l’estat es totjorn l’interés de cadun e que la libertat vertadièra aquò’s l’obeíssença a la lei de l’imperium de la borgesiá. 
 
Avèm d’exemples d’aquesta tradicion istorica alternativa, citats per Foucault coma una font d’inspiracion possibla pel tèma de la “lucha de classas” (per se justificar Foucault s’apièja dins son cors sus una lètra dobtosa de Marx), tradicion que plaçarián lo conflicte al quite còr de tota societat.
 
Aquò’s la tradicion istoriografica romantica, d’autors coma Augustin Thierry (1795-1856), explicant que l’istòria de França es la d’una “guèrra de las raças”, entre francs e gallo-romans (es atal qu’intreprèta el la Crosada albigesa per exemple) e qu’aquesta “guèrra de las raças” (e la dominacion del Franc sus lo demai) es un mena de motor del devenir de las societats.
 
Aqueste esquèma se pòt aplicar per mantuns estats-nacions borgeses d’Euròpa eissits de vièlhas monarquias e trevats per d’escurs desirs egemonics. Dins lo discors romantic contemporanèu de Walter Scott (Ivanhoe, 1819) per exemple, amb lo cas celebre de l’eròi Robin Hood, lo gentleman Saxon, esposant Mariana la Normanda, après un longa guèrra de legitimitat del pòble Saxon contra los inics barons Normands, union simbolica concluda fin finala jos l’agach benevolent del sobeiran, lo filh d’Alienòr d’Aquitània, rei d’Anglatèrra.
 
Segon lo filosòf francés, al sègle XIX, d’aquela tradicion del concèpte de “guèrra de las raças” per explicar lo devenir istoric, òm seriá passat a lo de “lucha de las classas” dins la democracia borgesa, biais de pensar que lo marxisme portarà al cimèl amb un procès d’epistemologizacion, es a dire en la rendent mai “scientifica” e en usant d’ara endavant de tèrmes economics, istorics e sociologics pro empirics e materials.
 
La pensada politica de la borgesiá europèa, per escafar aquela tradicion istoriografica minorizada, que sapava la legitimitat de son imperium, en lo tornar menar a d’originas contingentas violentas e purament batalhièras (car se “França” es atal, çò ditz, es que los francs son estats la raça mai fòrta sul camp batalhièr de l’istòria) deguèt farlabicar e implantar dins lo cap dels ciutadans un “imaginari nacional” pre prene los tèrmes de l’istorian Benedict Anderson, una “comunautat imaginària” (al mejan de l’escòla, l’armada, l’industria, lo mercat nacional, puèi la TV, l’espòrt...) per tal de far acreditar l’idèa que los representants del Pòble Sobeiran, majoritariament eissits de la borgesiá ça que la, exprimisián la “volontat generala” d’aquela nacion etèrna (universala segon unes) e indivisibla, e tot aquò per la Gràcia de l’estat de Drech e de la Democracia Representativa.
 
Es fòrça curiós de constatar cossí dempuèi lo projècte teoric e emancipator de las Luses, lo d’una autonomia en drech del subjècte individual e del pòble sobeiran coma subjècte de l’istòria (e pas pus subdits dels reis), la pensada borgesa ne venguèt a defendre en fach l’eteronomia dels sieus nòus subdits (assubjectits dins la relacion proletari-capitalista) a la mercé de “l’imperium dels proprietaris” (per usar d’una expression de Frederic Lordon dins un discors a Nuit Debout, París);  se’s vertat que l’homoœconomicus e son Dieu, lo Mercat, son per la pensada liberala lo sol subjècte possible d’una non-istòria (aquò’s: lo mite de “la fin de l’istòria”) es a dire de cap d’evolucions o de revolum institucional imaginable e desirable: la borgesiá liberala manten amb plaser lo mite de son eternitat.
 
 
Dìu vi salvi, Regina...
 
Lo desir d’independéncia, d’èsser se meteis lo mestre de sa pròpria destinada e de sa pròpia lei, literalament d’auto-nomia (auto: se meteis; nomia: la lei) s’inscriu doncas dins l’istòria occidentala de las filosofias modèrnas del subjècte, es a dire en tot traçar lo camin partent del subditum d’un poder sobeiran absolut, exterior a sa volontat pròpria, fins al subjectum autonòm de las Luses e de las democracias modèrnas, lo qu’obeís a la lei que se’s prescricha el meteis.
 
Ça que la dins lo Contrat Social la libertat individuala es negada dins lo pèugue del concèpte tras que complèxe de volontat generala e qu’es encara de mal comprene pel legeire modèrn de Rousseau: la volontat generala se distinguís de la volontat de totes e pòt s’opausar legitimament a de volontatsparticularas. Lo ciutadan d’una republica liura e democratica, en tot obeïr a ela, obeïrà pas qu’a sa lei pròpria e serà donc liure tant coma individú que coma pòble, aquò’s gràcias a la lei, que sens ela ges de pòble poiriá existir. Ajusta Rousseau que s’una volontatparticulara, un ciutadan (o un grop de ciutadans) la refusa, aquesta libertat civila, “lo forçarem d’èsser liure” (Lib. I cap.7)  e aquela proposicion, de segur, los de 93 (o del 49.3) l’an pas doblidada...
 
Tanben, sens far la lista de totes los punts de convergéncia o divergéncia entre la Realpolitik de la Revolucion o quitament amb nòstra republica actuala e lo regime ideal elaborat per lo filosòf de Genèva, cal se remembrar que lo ContratSocial aplicat ad literam seriá estat sens dobte quicòm pròche de l’organizacion dels cantons soïsses^[6], o encara del Projècte de Constitucion per Còrsega qu’escriguèt lo filosòf el meteis – o saique quicòm coma las Comunas de 1871  ...  çò segur es que Rousseau, contra l’avís de qualques politicians franceses de nòstre temps, reconeissiá a cèrts “pòbles” (uèi non reconeguts) e cèrts “païses” (uèi non sobeirans) una “capacitat de legislacion”, d’evolucion veire de revolucion e doncas, d’istòria:
   
E nosautres, sèm encara “capables de legislacion”?