Guairi de vosati sabíetz qu’Aran non ei ua comarca mès un territòri singular damb govèrn pròpri, dret d’autodeterminacion e identitat nacionau occitana arreconeishuda per ua lei deth Parlament de Catalonha?
 

Guairi de vosati sabíetz qu’era lengua occitana, nomentada aranés en Aran, ei oficiau en tota Catalonha, dempús hè 10 ans?
 

Guairi de vosati sabíetz qu’eth Govèrn d’Aran a largues competéncies transferides e decidís e gerís dirèctaments servicis coma sanitat, miei ambient, urbanisme o benèster sociau?
 

Guairi de vosati sabíetz qu’auem un dret civiu pròpri, arraïtzes ara desbrembada grana nacion occitana, que demoram ena cara nòrd deth Pirenèu, que hèm immersion lingüistica d’aranés ena escòla, qu’existís ua comission bilaterau Catalonha-Aran entre es dus govèrns, qu’auem esquipes de fotbòl que jòguen ena liga regionau francesa o qu’eth 17 de junh ei era nòsta hèsta nacionau?
 

Aran, pera grana majoria de vosati ei pòca causa mès que 20 menutes de notícies en 3/24, 4 interminables ores de coche, es pistes d’esquí plies de madrilencs de Vaquèira-Beret e un parlar qu’encara non sabetz s’ei dialècte deth catalan o lengua pròpria. Èm ua singularitat, incomòda dilhèu, en discors independentista. Èm ua especificictat a respectar, incomòda dilhèu, entà fòrça conselheries deth Govèrn dera Generalitat. Açò ei un hèt deth que cada còp ne sò mès convençuda.
 

Anem pòc a pòc, qu’èm de celebracion: eth 17 de junh de 1991, aué hè 25 ans, se restituïe eth Govèrn d’Aran, eliminat damb era implantacion deth sistèma de províncies der Estat espanhòu de 1834. Aquera arrecuperacion dera maximala institucion aranesa ère era culminacion d’ua revendicacion nacionau que comencèc en 1977, quan eth movement vesiau Es Terçons, format per un grop d’aranesi e araneses de diferentes ideologies politiques, mandèc as parlamentaris qu’elaborauen er Estatut de Sau era volontat d’arrecuperar es nòstes institucions politiques e administratives tradicionaus e, ath madeish temps, auer ua arreconeishença lingüistica e culturau, damb er ensenhament ena escòla e er usatge public dera nòsta lengua pròpria. E ac heren, mos escotèren. E Catalonha dèc ua leiçon de democracia e de respècte en çò que tanh ara libertat des pòbles.
 

Mès era arreconeishença triguèc encara mès de 10 ans en materializar-se, maugrat que se hègn petiti passi fèrmi e convençudi, coma era normalizacion der aranés enes escòles des ans 80. Era arrecuperacion deth maximal organ de govèrn aranés se codinèc en Parlament de Catalonha, damb era Lei de Regim Especiau d’Aran de 1990. Max Cahner e Pilar Busquet sigueren es relators dera ponéncia de lei e, un an mès tard, era, ère escuelhuda prumèra Sindica d’Aran.
 

E en 25 ans semble que s’age auançat pòc. Poderíem criticar eth quasi inexistent desplegament dera Lei der occitan, aranés en Aran, dempús 2010. Poderíem criticar era inexisténcia d’ua convencion de finançament (que tostemp semble èster insufisent) des competéncies traspassades pera Generalitat. Poderíem criticar e demanar a Barcelona, qu’açò ac hèm ben es aranesi quan baisham ena ciutat, mès jo non ac harè ací, qu’èm de celebracion e es laci se bastissen tostemp en positiu, non damb retrèti, testosterona e còps de punh sus era taula.
 

M’estimi mès parlar-vos deth respècte e dera arreconeishença deth pòble catalan a ues institucions tradicionaus damb mès de 700 ans d’istòria.
 

M’estimi mès hèr pedagogia dera nòsta realitat lingüistica inquietanta, a on solet 17% des aranesi utilizen era lengua pròpria abituauments, ei a díder, ues 1700 persones. M’estimi mès utilizar eth mèn dret a parlar er occitan en Parlament maugrat èster criticada pes omogeneizadors culturaus.
 

M’estimi mès arreconéisher que s’Aran a pogut mantier era sua lengua, cultura e institucions, a estat prumèr pr’amor qu’es aranesi ac auem volut e lutat, mès tanben pr’amor qu’auem tostemp agut es institucions e eth pòble catalan deth nòste costat. Nacions fraies, leiaus companhes, amigues leiaus que s’an comprenut, respectat e estimat. E atau deu contunhar. E vos ac digui clar der independentisme mès convençut estant: era Republica serà de Catalonha e Aran o per nosati dificilaments serà.
 

Guairi de vosati contunharatz de demanar de relegar era oficialitat der aranés solament en Aran, en tot tractar eth nòste territòri de comarca e en tot voler-lo laguens deth sistèma de vegueries, o qualificant-mos d’espanholistes botiflèrs per, demani desculpes, non èster catalans e patir que Bárcenas vengue a esquiar en cò nòste? Mos auetz, mos auem, de conéisher mès, e veir que parlar de Païsi Catalans non excludís de prepausar-se quina relacion volem auer damb Occitània. Veir que se mos excludim toti perdem eth respècte e es libertats entà toti es pòbles.
 

E fàcia ath futur atau aurie d’èster, qu’aquera luta, maugrat èster poqui e luenh, tanben ei nòsta. Èm dus trocets de dues nacions que trabalhen amassa, ua ath costat dera auta, entà un futur melhor, e que les ac cau hèr damb era madeisha estimacion e respècte damb qu’ac heren es nòsti ancessors, aqueri que compreneren qu’era melhora manèra qu’auien es aranesi entà èster aranesi, entà non desaparéisher ena omogeneitat der estat centralista, ère justaments poder e voler senter-se tanben catalans. E atau mos sentem molti.




 

---

Article publicat originalament sus Vilaweb.