Opinion
Com esmalir un franchimand
S’aquò es una question fòrça importanta dens la vida, cau purmèr definir çò qu’es un Franchimand. End´aver lo títou, lo Franchimand deu plenhar duas condicions:
A la basa, lo Franchimand es pas marrit. Es auturós de bona fe e son ignorància es devuda a son educacion. A pas tròp l’esperit curiós, ça que là, la sola question filosofica que’s pausa es de saber com los estrangèrs podon víver endacòm mès, sens los vins e los fromatges mès bons deu monde.
E doncas, esmalir un Franchimand pòt aver tanben un cèrt efèit pedagogic de negligir pas. Purmèr cau pas ensajar de l’explicar que França es pas sens que París e que París es pas sens que França, que poderà pas jamès integrar un tau concèpte. Seré una pèrda de temps, quitament que nosautes nos demandam s’i a pas aquí un fons de vertat.
Non, lo Franchimand se pòt atacar suu subjècte de la lenga. Eth qu’es segur lo francés es la lenga mès polida e mès rica deu monde (pr’amor que coneish totas las autas lengas deu monde e doncas ac pòt díser) serà aisit de destabilizar per una introduccion poderosa, coma: “Fin finala, lo problèma deu francés es qu’es pro paure”. La reaccion es assegurada.
Vòste Franchimand aurà pas gaire arguments concrèts ende dehéner son idèia de riquessa de sa lenga e poderatz contunhar:
L’allusion aus borgeses harà forçadament pas plaser au Franchimand, sustot s’es d’esquèrra, mes ac poderà pas negar. Contunharatz en tot díser que cada pòble possedís un larg vocabulari suus maines que’u pertocan, e citaratz los exemples famoses deus numeroses noms de la nèu en çò deus Inuits o deus camèus en çò deus Arabs.
Ende díser “un fòrt còp de vent”, lo francés a pas que dus mots: rafale (de l’italian) e bourrasque (deu provençau). A calgut doncas manlhevar a d’autas lengas lo pauc de mots deus quaus lo francés dispausa. Dens lo diccionari de gascon de JF d’Estalenx (ed. EUS) ne trobaratz entre 20 e 30 reviradas, se comptatz o pas los mots deu medish rasic.
Aquí, vòste Franchimand es prèst, es lo moment de l’acabar:
“Benlèu pr’amor d’una cèrta pudor sens de dobte en vòga a una epòca, lo francés es tanben fòrça paure sus tot çò que pertòca l’amor e los sentiments.” Doblidatz pas de tornar díser que amour es occitan e explicatz-ne la rason.
Suspresa deu Franchimand. Es l’ora de l’estocada.
Explicatz que manca un vèrbe ende diferenciar aimer de “aimi mon esposa” e “aimi lo chocolat”, çò qu’amusa plan los estrangèrs qu’aprengon la lenga. Es un drin curiós que Je t’aime sia cent còps mès fòrt que non pas Je t’aime beaucoup.
Explicatz que embrasser vòu díser a l’encòp “prénguer dens los braces”, “balhar un potonet sus la gauta” o “balhar un pòt pregond”, confusion que pòt a còps pausar problèmas. Aquò tanben divertís l’auditòri.
Seguissètz en tot díser que la maîtresse e l’amanta (quan lo maître n’es pas lo masculin) e la regenta (o la dauna d’ostau), que coucher avec un ami es tanben fòrça imprecís e que belle-fille a pas ren de véser dambe belle fille (idem ende petite fille, beau père, sage femme, petit ami, bonne sœur, etc ...). La lista es longa, a vosautes de trobar autes exemples, n’i a un pialat a dispausicion.
Clavatz en seguida en tot díser que se tiram deu vocabulari francés tot çò que veng deu picard, deu normand, deu champenés, deu berrichon, etc … demòra pas gran causa de quicòm de cent deu cent francés.
Auratz solide esmalit un Franchimand, mes vos auratz pas benlèu hèit un amic de mès. Aquò rai.
— Estar de nacionalitat francesa.
— Créser que França es lo país mès beròi deu monde.
— Créser que França es lo país mès beròi deu monde.
A la basa, lo Franchimand es pas marrit. Es auturós de bona fe e son ignorància es devuda a son educacion. A pas tròp l’esperit curiós, ça que là, la sola question filosofica que’s pausa es de saber com los estrangèrs podon víver endacòm mès, sens los vins e los fromatges mès bons deu monde.
E doncas, esmalir un Franchimand pòt aver tanben un cèrt efèit pedagogic de negligir pas. Purmèr cau pas ensajar de l’explicar que França es pas sens que París e que París es pas sens que França, que poderà pas jamès integrar un tau concèpte. Seré una pèrda de temps, quitament que nosautes nos demandam s’i a pas aquí un fons de vertat.
Non, lo Franchimand se pòt atacar suu subjècte de la lenga. Eth qu’es segur lo francés es la lenga mès polida e mès rica deu monde (pr’amor que coneish totas las autas lengas deu monde e doncas ac pòt díser) serà aisit de destabilizar per una introduccion poderosa, coma: “Fin finala, lo problèma deu francés es qu’es pro paure”. La reaccion es assegurada.
Vòste Franchimand aurà pas gaire arguments concrèts ende dehéner son idèia de riquessa de sa lenga e poderatz contunhar:
“Lo francés es la lenga deus borgeses de París e doncas son vocabulari es fòrça redusit per çò qu’es de la natura.”
L’allusion aus borgeses harà forçadament pas plaser au Franchimand, sustot s’es d’esquèrra, mes ac poderà pas negar. Contunharatz en tot díser que cada pòble possedís un larg vocabulari suus maines que’u pertocan, e citaratz los exemples famoses deus numeroses noms de la nèu en çò deus Inuits o deus camèus en çò deus Arabs.
Ende díser “un fòrt còp de vent”, lo francés a pas que dus mots: rafale (de l’italian) e bourrasque (deu provençau). A calgut doncas manlhevar a d’autas lengas lo pauc de mots deus quaus lo francés dispausa. Dens lo diccionari de gascon de JF d’Estalenx (ed. EUS) ne trobaratz entre 20 e 30 reviradas, se comptatz o pas los mots deu medish rasic.
Aquí, vòste Franchimand es prèst, es lo moment de l’acabar:
“Benlèu pr’amor d’una cèrta pudor sens de dobte en vòga a una epòca, lo francés es tanben fòrça paure sus tot çò que pertòca l’amor e los sentiments.” Doblidatz pas de tornar díser que amour es occitan e explicatz-ne la rason.
Suspresa deu Franchimand. Es l’ora de l’estocada.
Explicatz que manca un vèrbe ende diferenciar aimer de “aimi mon esposa” e “aimi lo chocolat”, çò qu’amusa plan los estrangèrs qu’aprengon la lenga. Es un drin curiós que Je t’aime sia cent còps mès fòrt que non pas Je t’aime beaucoup.
Explicatz que embrasser vòu díser a l’encòp “prénguer dens los braces”, “balhar un potonet sus la gauta” o “balhar un pòt pregond”, confusion que pòt a còps pausar problèmas. Aquò tanben divertís l’auditòri.
Seguissètz en tot díser que la maîtresse e l’amanta (quan lo maître n’es pas lo masculin) e la regenta (o la dauna d’ostau), que coucher avec un ami es tanben fòrça imprecís e que belle-fille a pas ren de véser dambe belle fille (idem ende petite fille, beau père, sage femme, petit ami, bonne sœur, etc ...). La lista es longa, a vosautes de trobar autes exemples, n’i a un pialat a dispausicion.
Clavatz en seguida en tot díser que se tiram deu vocabulari francés tot çò que veng deu picard, deu normand, deu champenés, deu berrichon, etc … demòra pas gran causa de quicòm de cent deu cent francés.
Auratz solide esmalit un Franchimand, mes vos auratz pas benlèu hèit un amic de mès. Aquò rai.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
N’ei pas lhèu ua maishanta idea d’apear ua lenga sus ua produccion literària, mes que cau esfrutar la lenga tota. Atau la koinè sud-gascona qui difusan deu Bearn ençà qu’ei màgerment elaborada en partir de las òbras deus autors bearnés, bigordans e sud-landés, felibres e davancèrs. A "Reclams" los Palay, Daugèr, Camelat, Lalana etc. que monopolizèn drin la tribuna, shens mauvolença mes qu’èra atau. Los autes parçans n’èran pas tant representats de contunh.
Be fonciona pro plan, mes lo risc a long tèrmi qu’ei de’ns pairar d’ua gran part de la lenga. Adara que la carré enriquir en dant mei de visibilitat aus autes parlars gascons. L’esbrigalhada dialectau qu’explica en grana part perqué am lhèu un trentenat de faiçons de díser "un còp de vent" (mes un locutor ertat Lambda ne’n coneish pas que duas o tres probable, o lo doble se sap las deus parçans vesins). Lo dangèr au jorn de uei qu’ei de conéisher sustot los mots e torns bearnés au detriments deus autes.
—
Que pensi çò qui cau har encapir au noste franchimand retoric qu’ei que l’occitan n’ei pas mei o mensh ric que l’anglés o lo francés: qu'ei diferent. Com tota lenga qu’a domènis lexicaus o expressius deus abondós au par de las autas, e domènis deus praubes. E com tota lenga qu’a la medisha capacitat, a competéncia lingüistica egau, de díser lo mond (e mei quan aurà de superar uas mancas iniciaus a un moment dat de son istòria) — e aquò shens limits a priori. Ja pòdetz comentar ua partida de pòker en gascon, tradusir en lemosin ua saga viking o explicar la fisica quantica en vivaroaupenc (e vice vèrsa).
Avisà’s totun aus clichés arreborits com lo de la neu en inuit. Un polemista drin entenut que se’n trufaré dab dret: http://www.charlatans.info/esquineige2.shtml … Mei e s’estaré de causir exemples averats (com los deu Joan-Marc).
#5 Vos deuriatz entresenhar mai sus la formacion del francés abans d'afirmar aquò d'aquel biais.
1 La situacion de l'oil es pas simetrica a aquela de l'òc (fa de temps que i a una varianta, mai que mai eissida de variation sociolectala e diamesica, que domina las autras)
2 I a una diferenciacion mai granda d'un dialecte a l'autre dins l'oil que non pas dins l'òc
3 Quand se parla de "francés", s'entend mai sovent "francés estandard", pas tant "lenga d'oïl" (ça que la, sabi que n'i a que dison francés per lenga d'oil, mas coma o ditz amb justesa Joan-Marc, lo francés estandard es pas cap representatiu del domèni d'oil tot ; lo francés, sociolècte parlat a la Cort e elaborat d'après las òbras dels escrivans, qu'es pas brica una lenga populara, a degut en mai vampirizar las variantas d'oïl autras).
Veire los trabalhs d'Anthony Lodge sus la formation del francés.
#5 De tot biais as rason, mes es una question de punt de vista. Lo francés es una varianta de la lenga d'oïl, e a fòrça manlhevat au picard, normand, champenés, etc ... que son d'autas variantas de la lenga d'oïl. Après, podèm classificar com volèm, díser "lo francés de l'Iscla de França es una varianta deu francés", o "lo francés que seré una varianta de la lenga d'oïl". De tot biaish a ma,lhavat fòrça.
Car amic Joan Marc escrives
"se tiram deu vocabulari francés tot çò que veng deu picard, deu normand, deu champenés, deu berrichon, etc … demòra pas gran causa de quicòm de cent deu cent francés."
Escrit atal se pòt pensar que per tu lo picard, lo normand, lo champenés e lo berrichon son de lengas diferentas del francés.
Soi desolat son de dialèctes franceses e tant franceses coma lo dialècte d'Iscla de França que s'es impausat per totes los usatges socials del francés.
Es lo drama del francés d'aver refusat d'èsser una lenga pluricentrica. Es lor drama es pas nòstre afar.
Avèm pron de que far !
#2 Mes non, mes non, tè, vediatz, guaire de temps a que ns’emprontèn "la gnaque" (sic).
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari