Dins la nuech de divendres a dissabte, Turquia subiguèt una temptativa de còp d’Estat de part d’una pichòta partida de l’armada, qu'anoncièt a la television publica voler restablir la democracia dins lo país. Dempuei l’accession au poder de Recep Tayyip Erdoğan en 2002, la republica laïca de Turquia s’endralha lentament mai segurament devèrs l’autoritarisme e l’islamizacion de sa societat. Es dins aqueu contèxte que lei responsables militars putschistas placèron son accion.
 
 
Un còp d’estat improvisat e amator
 
Es pas estonant de veire l’armada turca s’implicar dins leis afars politics turcs. Fuguèt dejà lo cas per lo passat, lo darrier còp en 1980 per s’impausar còntra d'islamistas d’un costat e de fòrças progressistas de l’autre. La natura dau còp d’estat dau 15 de julhet passat es pron diferenta, d’en promier perque solament una minoritat deis efectius de l’armada fuguèt engatjada, aperaquí 3000 oficiers e sordats arrestats après de combats que faguèron 265 mòrts segon lei darriereis estimacions. Tanben la planificacion dau còp d’estat pausa question: lei putschistas concentrèron una partida de son accion a l’entorn de la television publica, un metòde totalament ineficaç dempuei l’emergéncia dei malhums sociaus, capables de far circular l’informacion. De mai, ges de plan fuguèt previst per arrestar lo president Erdoğan, d’aqueu moment en vacanças dins lo sud-oèst dau país.
 
Es clar que lei condicions èran pas favorables per un còp d’estat qu’es de mau capitar sensa lo sosten dau pòble. Degun sostenguèt l’accion armada, ni partit d’oposicion, ni sindicat, ni ciutadans per carrieras. De l’autre latz, Erdoğan recebèt lo sosten d’una partida de la populacion que, encoratjada per la crida dei muezins, eslogans islamistas en boca, participèt activament a la revirada dau còp d’estat. En respònsa a de tirs còntra de civius, lei manifestants favorables au regime ataquèron lei sordats rebèlles, qu’un d’entre elei fuguèt decapitat.
 
 
De responsabilitats de definir
 
L’improvisacion totala, la simplesa amb lei qualas fuguèt menada la temptativa de reversament dau govern fa espelir lei teorias dau complòt. D’unei pensan qu’Erdoğan auriá poscut engimbrar un faus còp d’estat per assegurar definitivament son poder en Turquia en eliminant sei darriers enemics, en particular lei fòrças prò-laïcas au còr de l’armada.
 
Per ara, l’ipotèsi mai cresabla sembla èstre aquela d’un còp d’estat en elaboracion, avançat au darrier moment. Una rumor persistenta pertocant d’arrestacions imminentas dins l’armada auriá convençut lei putschistas de temptar aquela manòbra desesperada. Erdogan n’auriá poscut èstre assabentat e auriá laissat far après aguer près totei lei precaucions necessàrias, çò qu’explicariá notadament son abséncia inedita dins lei mèdias pendent la setmana qu’a precedit lei fachs e son extraccion dins un endrech secret e segur tre lo començament dau còp d'estat.
 
Tre que tornèt a Istambol, lo president turc acusèt l’influent miliardari islamista Fethullah Gülen, refugiat ais Estats Units, d’èstre l’estigador principau dau còp d’estat. Ancians aliats, lei dos òmes son en guèrra dempuei l’escàndol de corrupcion que toquèt en 2013 lei pròches d’Erdoğan. Se l’armada, d’inspiracion kemalista e donc laïca, es aluenchada deis idèias portadas per Gülen, es pasmens possible qu’aquelei doàs fòrças d’oposicion si siegon rejonchas per far cabussar lo govèrn.
 
 
De consequéncias socialas e politicas
 
S’es impossible per lo moment de conéisser lei circonstàncias exactas d’aquel afar, çò de segur es que lo regime turc ne sòrt mai afortit que jamai. Tre la represa en man dei fòrças dau govèrn, de desenaus de generaus, procurors e membres dau Conseu d’Estat fuguèron arrestats e près de tres mila jutges licenciats, çò que permet au poder d’aguer un contraròtle totau sus l’administracion d’estat. Tanben leis partits d’oposicion, lo CHP kemalista, lo MHP nacionalista e lo HDP curd, sostenguèron publicament lo president turc e la reaccion dei partisans dau regime, çò que deuriá permetre a l’AKP de finalizar son projècte de novèla constitucion basada sus una republica presidenciala entraversat fins ara per lo parlament. La guèrra còntra lei curdes deuriá pereu èstre menada sensa gaire adversitat. Lo promier ministre evoquèt per alhors una modificacion de la lei per un eventuau retorn de la pena de mòrt, abolida dempuei 2004.
 
A la sortida d’aqueu conflicte, l’imatge internacionau dau govèrn islamista turc es tanben melhorada. Maugrat lei tensions recentas ambe leis Estats Units que refusan per lo moment d’extradir Fethullah Gülen, Recep Erdogan, fòrça criticat per sei relacions ambigüas amb ISIS, es ara considerat coma lo defensor de la democracia dins son país. Fin finala, lo còp d’Estat mancat, supausat protegir la democracia, profiecha a aquelei que, dempuei quasi quinze ans, descorduran pauc a cha pauc lei drechs democratics dau pòble turc.