Un còp èra a Someire un jove sonat Teodorit que voliá anar veire sa galanta dau costat de Galargues. Per passar lo riu Vidorle, limit tradicionau entre parlar provençau e lengadocian [1], caliá donar quicòm a un òrre mostre, escaisnomenat “Lo Passaire” que barrava lo camin de Marselha a Montpelhier. Se lo mond lo fasiá pas, los amenaçava de los negar.
 
Aquel mostre èra un omenàs que voliá a tota fòrça desseparar las doás ribas de Vidorle per son compte e empachar lo passatge liure. Voliá èstre au centre de tot. Per devenir incontornable, voliá que se parle d’el tostemps. E amb lo temps, aviá capitat. Devián pagar per passar o far un contorn grand, s’arrestar aicí o se negar.
 
Aviá decidit que comandariá tot lo país d’entre Vidorle e Vau Naja despuèi un bèl fòrt nomenat Palaison. Amb lo temps, l’apelèron capolierament “Captau” lo palaisenc.
 
Cadun ié portava quicòm mas lo nòstre jove Teodorit èra paure e lo pauc de sòus que se ganhava, la familha los gardiavan per las despensas dau trin de l’ostal.
 
El, pasmens, volguèt traversar. Per lo promièr còp, ié anèt en prepausant au mostre un objècte qu’aviá talhat el dins la fusta. Una mena d’estatua. Mas lo captau ne’n voliá ges.
 
Embestiat se’n tornèt a l’ostau penat de pas aver passat per veire sa calinhaira. Coma sabiá pas nadar, aviá paur de se negar. Aviá mancat de lo far un còp e voliá pas se renegar.
 
Ié venguèt l’idèa de recitar un poèma de sa composicion sus l’aiga e la belessa de Vidorle. Mas lo nòstre palaisenc ne’n volguèt pas mai de sa lenga e de sos verses...
 
Alora se’n tornèt un còp de mai au sieu, e pensèt, chifrèt, perpensèt, calculèt mai. E se diguèt s’anèsse veire la sàvia dau vilatge que me done quauque conselh?
 
Trobèt la femna sàvia, ié diguèt çò que voliá. Ela cugèt un briu puèi ié donèt un tap gròs e mai, ié conselhèt d’anar dins la mar, de bramar au pofre qu’es mon amic e de lo regalar au mostre en dire aquela frasa: “tap tarat, taparà pas, tap pas tarat, taparà” tot en ié metent lo tap dins la boca. Lo faguèt lèu lèu. E se’n caminèt veire aquel arlèri de mostre que ié diguèt: “Qué me pòrtas mai pauròt?”. “Un pofre per que posquèssetz vos regalar!” ié respondèt. Lo mostre susprés acceptèt e paupèt lo profre per veire coma gròs e plen de carn èra.
 
Alora la bèstia marina, d’una virada d’uèlh envelopèt lo mostre de pertot e sabiá plus de que far. Agachava Todorit amb d’uèlhs coma jamai s’èra vist. El lo mostre, èra mens fòrt e furb que quauqu’un... D’aquel temps lo jove diguèt la frasa dau tap e ié metèt coma cal dins la boca per fin que sòrte pas. Lo pofre tot aürós d’èstre util se portèt lo mostre dins l’aiga. D’aquel jorn que se neguèt dins Vidorle, se ditz que lo mostre se veguèt pas pus.
 
Despuèi aquel temps, se ditz que se pòt passar mai facilament Vidorle e que lo pofre vidorlenc velha sempre sus los que voirián empachar lo liure passatge d’un caire o de l’autre d’aquel riu que vei passar lo camin grand d’Occitània.
 
Teodorit posquèt anar veire sa calinhaira e las doás familhas foguèron ligadas per aquel mariatge, a caval sus las doás ribas vidorlencas.
 
En recòrd, foguèron aüroses de se tornar trobar per dançar sus lo pònt de Vidorle que lo mostre ié foguèt vinçut. E sos enfants e felens contunhèron de ié dançar. Ié devon balar ancara que vos parle.
 
Chofat e chumat, mon conte [2] l’avètz pescat!

–-
 [1] Per avedre enquistat dins lo sector entre Lengadòc linguistic e Provença linguistica (Provença linguistica mas Lengadòc istoric, coma Gavotina linguistica que pòt èsser Dalfinat, Contea de Niça, Provença istorics) cal ben recordar qu’aquel limit es valable soncament sus una infima part dau cors de Virdorle. Entre Lo Grau dau Rei e Aigas-Vivas, excepcion facha a mai dau cas de Marsilhargues, e pas mai!

Costat lengadocian: caracterizat bèl promièr per l'emplec dels articles definits plurals "los, las"
 

• Agremont (30)
• Aubais o Aubais mema (30), quitament lor escais-nom es "Los Sauta ròc"
• Aujargues (30)
• Boisseron (34)
• Combàs (30)
• Fontanès (30)
• Junàs (30)
• Lecas (30)
• Maruèjols de Gardon (30)
• Someire (30)

Dins aquel canton, se remarca una "pression" dau provençal. Parle pas de grafia, ni d'istòria. Parle de dialècte. Aicí, los locutors naturaus parlan lengadocian orientau, es clar. L'emplec dels articles definits plurals "los, las" es lo mai emblematic, mas d'autres elements lo caracterizan tanben. Aquel posicionament geografic es quitament mai luònh a l'èst que çò qu'aviam poscut pensar (Quissac es largament de dialècte lengadocian orientau, coma Someire!) en consultar las mapas istoricas que circulan. Tan costat felibrenc coma... occitanista, estonant o alora un a seguit l'autre e las atestacions escrichas (tèxtes de poètas o d'erudits locaus) ajudan pas totjorn. Es pas la mencion d’un nom d'ostau "Lis Iroundello" sus la comuna de Someire que cambia la situacion. Es l'argument d'un vaunajòu que m'assegurava de la pròva de la diferéncia entre "lenga" provençala de Someire (Someire estent per el -coma d'unes autres- provençala, çò qu'es erronèu) e "lenga occitana"... Ausiguère quasi parier a Lunèu, ciutat dialectalament lengadociana pasmens. I es que Marsilhargues que comencèt de cambiar de dialècte en passar de "los, las" a "lei" recentament. En 1839, l'escrivan marsilhargués German Encòntra emplega "los, las" cf. https://books.google.fr/books?id=z2gvAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=%22Germain+Encontre%22&hl=ca&ei=ZBl-Tpz-D8TO4QTymfW2Dg&sa=X&oi=book_result&ct=result&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false (nòta: s'emplega "lei" [lej] e non [li] as Santas Marias de la Mar).

Lo ròtle de la camarguitud e de la bovina (nom de manadas, expressions taurinas) pòt explicar en partida aquela influéncia, mas pas sonque. En lengadòc orientau, la bovina se fa tanben en parlar l'occitan naturau dau país (lengadocian orientau doncas). La ciutat d'Arle, e lo prestigi literari felibrenc explican tanben una influéncia. E d'unas associacions localas tanben qu'opèran per cambiar de dialècte, aviam aprés que se fa de cors de Provençau rodanenc dau costat de Mauguiòu... E un jorn, dau costat d'Aubais, un ancian que veniá de Losera a l'origina m'aviá quitament estomegat en dire que lo monde d'Aubais mema s'enganavan en dire "los, las" e que caliá escriure coma dins sos poèmas e dire "li" coma el... Aürosament qu'avèm tanben au nivèu literari o creatiu de testimònis locaus coma Joan-Baptista Fabre/ Favre, Paul-Luc Sabatier amb lo libre "Entre Cadoule et Salaison" cf. http://cercleocvendargues.over-blog.com/album-2192768.html o ancara lo cantaire Patric (qu'es d'aquel sector pròche). E au nivèu linguistic avèm d'òbras coma l'Atlàs Linguistic de Lengadòc Oriental (ALLOR) e mai precisament lo trabalh de Loís Michel (estraches sus http://www.jfbrun.eu/lengadoc/michel_vidourle.htm ) per nos recordar aquò. Perqué senon poiriam creire a l'invasion besierencooccitana que fa lo liech de "collectifs" e patin cofin vèlo.

Retrobam la mema situacion entre Occitan Provençau e... Occitan Vivaroalpenc. Negacion de l'Occitan vivaroalpenc, o rosigatge maximau quora es possible en favor de Provença. Provença istorica e Provença linguistica, tot fa ventre per "the" Provença. Mas son de causas que lo monde s'entestardisson de pas veire... Quita a se copar la branca occitana/ occitanista sus la quala siam assetats. Òc, bèl promièr l'emplec dels articles definits "los, las" en vivaroalpenc, es un constat evident de comunion dins la diversitat de l'occitanitat. Ges de colonizacion occitana per temptar d'explicar aquela preséncia dau briançonés quasi as pòrtas de Niça.

E voèi, de constantas? Lor empacha ges de far valer "els" promièrs sus "los autres" (sempre). E mai quora de monde me parlan d'invasion lengadociana (o occitanista) en Provença. Alora avèm l'argument "fatau bazooka": << sabètz lo monde "se senton" >>. Mon vesin se sente chinés tanben, alora quora vau en cò d'el siei en China benlèu...
Me fa ben rire... o plorar.

Costat provençau:
 

• Aigas-Vivas (30)
• Cauviçon (30)
• Sant Còmes (30)
• Congènias (30) (vilatge d’origina d'una partida de la familha de Robèrt Lafònt, de Lafònts ié son un molon en aquel endrech, mas ges de sovenir de nòstre Robèrt Lafònt dins la populacion rescontrada)
• Montpesat (30)

 
Apondons :

• Segon las enquistas de Jòrdi Gròs, Montanhac (30) es provençau (« li »), e Molesan es lengadocian (« los, las »), ié trabalhèt coma institutor.
• Segon las enquistas de Jaume Ressaire amb Francés Fontan, Sant Andrieu de Ròcapertús (Saint-André-de-Roquepertuis) es provençau  (articles def. plur. « li » als dos genres) e Montclús es lengadocian (articles def. plur. « los, las »), sembla confirmat per la toponimia de luòcs. Euset e Mejanas lo Clap son lengadocians (articles def. plur. « los, las »), Foissac (30) es provençau (articles def. plur. « li » als dos genres).
• Segon l’atlàs ALLOr, Lussan es en airau « los, las ».

[2] Conte inspirat dels diverses contes ausits dau temps de mas enquistas linguisticas aicí e autra part e... tanben de mon imaginacion.

Tèxt a destinacion dels enfants per los divertir dau temps das vacanças. Desire de bonas vacanças d'estiu a totes los enfants, grands o pichòts.