Opinion
La restauracion dels vèrbs en -ir
Tota una sèria de vèrbs devon seguir normalament lo modèl de conjugason del vèrb finir, dins lo qual trobam la particula caracteristica iss (o regionalament eish). Es çò qu’apelam la 2a conjugason incoativa. Per exemple, al present, finir se conjuga aital:
Un vèrb coma existir s’alinha sus lo modèl de finir:
L’influéncia excessiva del francés desplaça certans vèrbs, que se deurián conjugar coma finir, vèrs lo grop de la 1a conjugason ont seguisson lo modèl parlar. Per exemple, la forma recomandada existirs’es francizada en existar*:
En parallèl, l’influéncia excessiva de l’italian, al País Niçard e dins las Valadas, desplaça d’unes d’aqueles vèrbs vèrs la 3a conjugason segon los modèls de batre o de cóser. Per exemple, la forma recomandada existirs’es italianizada en existre* o exíster*:
Vaicí una lista dels principals vèrbs que conven de restaurar dins la 2a conjugason incoativa amb iss, coma dins finir.
Fòrça vèrbs restaurats en -ir son de formacion culta e s’utilizavan ja en occitan medieval. Lo principi multisecular es: quand un vèrb latin se termina per ‑ere, la formacion culta en occitan l’adapta en ‑ir.
Las formas italianizadas en ‑re o ‑er serián pas absurdas perque son pròchas de las formas latinas en ‑ere. Mas la tradicion occitana a preferit lo tipe -ir perque es pus productiu per crear de vèrbs novèls.
Los usatgièrs que coneisson lo catalan, l’espanhòl e lo portugués son ajudats perque aquelas tres lengas ibericas, en general, tenon de formas en ‑ir quand l’occitan deu tenir tanben de formas en ‑ir.
En catalan existir, donc en occitan existir.
En espanhòl existir, donc en occitan existir.
En portugués existir, donc en occitan existir.
Cal pas estigmatizar los locutors primaris que dison de francismes coma existar* e d’italianismes coma existre* o exíster*. Mas la difusion dels diccionaris e dels bons mèdias en occitan ajuda a restaurar de formas autenticas coma existir. Amb l’exemple de qualques lengas ibericas, aquesta mesura passa pro ben.
FINIR
finissi (finisse, finisso, fineishi)
finisses (fineishes)
finís (finisse, fineish)
finissèm (finim)
finissètz (finitz)
finisson (finissen, fineishen)
finissi (finisse, finisso, fineishi)
finisses (fineishes)
finís (finisse, fineish)
finissèm (finim)
finissètz (finitz)
finisson (finissen, fineishen)
Un vèrb coma existir s’alinha sus lo modèl de finir:
EXISTIR
existissi (existisse, existisso, existeishi)
existisses (existeishes)
existís (existisse, existeish)
existissèm (existim)
existissètz (existitz)
existisson (existissen, existeishen)
existissi (existisse, existisso, existeishi)
existisses (existeishes)
existís (existisse, existeish)
existissèm (existim)
existissètz (existitz)
existisson (existissen, existeishen)
L’influéncia excessiva del francés desplaça certans vèrbs, que se deurián conjugar coma finir, vèrs lo grop de la 1a conjugason ont seguisson lo modèl parlar. Per exemple, la forma recomandada existirs’es francizada en existar*:
EXISTAR* (francisme)
existi* (existe*, existo*)
existas*
exista*
existam*
existatz*
existan*
existi* (existe*, existo*)
existas*
exista*
existam*
existatz*
existan*
En parallèl, l’influéncia excessiva de l’italian, al País Niçard e dins las Valadas, desplaça d’unes d’aqueles vèrbs vèrs la 3a conjugason segon los modèls de batre o de cóser. Per exemple, la forma recomandada existirs’es italianizada en existre* o exíster*:
EXISTRE* o EXÍSTER* (italianisme)
existi*, existo*
existes*
existe*, exist*
existèm*
existètz*
existon*
existi*, existo*
existes*
existe*, exist*
existèm*
existètz*
existon*
Vaicí una lista dels principals vèrbs que conven de restaurar dins la 2a conjugason incoativa amb iss, coma dins finir.
absorbir
abstergir
accedir
aderir
afligir
afluir
argüir
aspergir
asserir
assistir
assumir
atribuir
cedir
coïbir
coïncidir
colligir
competir
comprimir
abstergir
accedir
aderir
afligir
afluir
argüir
aspergir
asserir
assistir
assumir
atribuir
cedir
coïbir
coïncidir
colligir
competir
comprimir
concedir
concernir
conferir
confluir
consistir
constituir
consumir (consumir es “destruire”, “gastar” o “cremar” mentre que consumar es “utilizar”, “manjar” o “beure”)
contribuir
convergir
corregir
decedir
decernir
decidir
deferir
concernir
conferir
confluir
consistir
constituir
consumir (consumir es “destruire”, “gastar” o “cremar” mentre que consumar es “utilizar”, “manjar” o “beure”)
contribuir
convergir
corregir
decedir
decernir
decidir
deferir
demenir (melhor que diminuir e demesir)
deprimir
desistir
desobstruir
destituir
detergir
devesir (melhor que dividir)
diferir
difluir
digerir
diluir
dirigir
dirimir
discernir
discutir
deprimir
desistir
desobstruir
destituir
detergir
devesir (melhor que dividir)
diferir
difluir
digerir
diluir
dirigir
dirimir
discernir
discutir
dissuadir
distinguir
distribuir
divergir
elidir
eludir
emergir
erigir
escandir
estatuir
evadir
excedir
excellir
exercir
exigir
existir
distinguir
distribuir
divergir
elidir
eludir
emergir
erigir
escandir
estatuir
evadir
excedir
excellir
exercir
exigir
existir
exprimir
extorquir
gerir
imbibir
immergir
imprimir
incombir
inferir
infligir
influir
ingerir
inibir (inibir es “frenar” o “restrénher” mentre qu’enebir es “interdire” o “proïbir”)
inserir
insistir
instituir
intercedir
lesir
negligir
obstruir
oprimir
extorquir
gerir
imbibir
immergir
imprimir
incombir
inferir
infligir
influir
ingerir
inibir (inibir es “frenar” o “restrénher” mentre qu’enebir es “interdire” o “proïbir”)
inserir
insistir
instituir
intercedir
lesir
negligir
obstruir
oprimir
percutir
perimir
persuadir
polluir
possedir
precedir
preferir
presidir
presumir
procedir
proferir
proïbir
protegir
redargüir
redigir
redimir
referir
reflectir
refluir
repercutir
perimir
persuadir
polluir
possedir
precedir
preferir
presidir
presumir
procedir
proferir
proïbir
protegir
redargüir
redigir
redimir
referir
reflectir
refluir
repercutir
repetir
reprimir
residir
resistir
resorbir
restituir
resumir
retorquir
retribuir
retrocedir
subdevesir (melhor que subdividir)
submergir
subsistir
succedir
suggerir
reprimir
residir
resistir
resorbir
restituir
resumir
retorquir
retribuir
retrocedir
subdevesir (melhor que subdividir)
submergir
subsistir
succedir
suggerir
suplir
suprimir
tossir
transferir
transigir
suprimir
tossir
transferir
transigir
Fòrça vèrbs restaurats en -ir son de formacion culta e s’utilizavan ja en occitan medieval. Lo principi multisecular es: quand un vèrb latin se termina per ‑ere, la formacion culta en occitan l’adapta en ‑ir.
Las formas italianizadas en ‑re o ‑er serián pas absurdas perque son pròchas de las formas latinas en ‑ere. Mas la tradicion occitana a preferit lo tipe -ir perque es pus productiu per crear de vèrbs novèls.
Los usatgièrs que coneisson lo catalan, l’espanhòl e lo portugués son ajudats perque aquelas tres lengas ibericas, en general, tenon de formas en ‑ir quand l’occitan deu tenir tanben de formas en ‑ir.
En catalan existir, donc en occitan existir.
En espanhòl existir, donc en occitan existir.
En portugués existir, donc en occitan existir.
Cal pas estigmatizar los locutors primaris que dison de francismes coma existar* e d’italianismes coma existre* o exíster*. Mas la difusion dels diccionaris e dels bons mèdias en occitan ajuda a restaurar de formas autenticas coma existir. Amb l’exemple de qualques lengas ibericas, aquesta mesura passa pro ben.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#27 Encara mièlhs que podiá esperar ! Mercés plan.
#25 Bonjorn, sus los mots sabents o cultes, vos prepausi de legir aqueste article que resumís la question: http://opinion.jornalet.com/584
#23
''Faló'' es pas un barbarisme ? Es comparable au francés ''vous *disez'', tant vau díser un radicau qu'existís demb una terminason qu'existís, mès la fòrma verbala existís pas... non ?
Bonjorn Mossu Sumien, sèi debutant e aimariá saupre çò qu'es un mot sabent. Me podètz segurament ajudar. Mercés.
#23 Rectifiqui una error de frapa: terminason -òc --> -oc
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari