N’i hèsem pas cas, mès bien pauc deus fruits qu’am costuma de minjar son portats per d’esséncias autoctònas. Nos vènen fòrt sovent de la Mediterranèia o d’Asia e lur cultura es ligada a la civilisacion mediterranèia, notadament a l’Empire roman.
 
Au grand còp segur, parlarèi pas deus fruits exotics coma la banana, l’irange, lo citron o mèi l’avocat...
 
Se coménçam per lo rasim, fau saber que la vinha cultivada  apareishut quauques millenaris avant nòsta èra en Asia occidentala (Caucase, Mesopotamia), avant de s’espandir larjament capvath l’Euròpa empenada. ça que la, la vraia vinha sauvatja o lambrusca^[1], dont deriva (son duas subespècias de Vitis vinifera), es autoctòna mès relictuala un pauc pertot en Euròpa; protejada dens tot l’Estat francés, viu pròishe los rius.
 
Lo pomèir domestic que conéishem bien, maugrat çò que pensèvan, n’es pas issut deu pomèir sauvatge autoctòne d’Euròpa (sonque per quauques ibrides coma lo pomèir’Granny Smith’) mès principalament d’una espècia d’Asia centrala. Les pomas deu pomèir sauvatge, eras, sonc petitas, avarchas^[2] e pauc agradivas per los budèths!
 
Lo codonhèir, per tant qu’èsti naturalisat dens les sègas, nos vèn d’Asia occidentala via lo Bassin mediterranèu.
 
Lo perèir domestic es originari de les regions temperadas d’Euròpa e d’Asia; deriva deu perèir sauvatge dont es una subespècia antropogèna.
 
Lo pesseguèir es cultivat de longtemps avant (au mens VIIe siègle av. J.-C.) dens lo Bassin mediterranèu e nos arribèt via los Romans. Mès auparavant, avèva seguit lo camin de la seda d’entà la China.
 
L’aubricotèir es originari d’Asia centrala e arribèt dens lo Bassin mediterranèu entà lo Ièir siègle av. J.-C.
 
Lo noguèir, originari deus Balcans, es cultivat pertot (notadament dens les ribèiras) e pòt èster subespontanèu dens les quitas ripisilvas.
 
La cerija e lo guindolh, o puslèu lo cerigèir e lo guindolhèir, son a diferenciar. A prumèira vista, los petits fruits acides (agriòta e guindolh forra-borra) son los deu guindolhèir e los gròs sucrats (p. ex. lo bigarrèu) los deu cerigèir. Error! En realitat:
   
Los pruèirs an una istoèra encara pus complicada. L’origina deu pruèir domestic es pas encara elucidada; pòdem citar una ipotèsa datant de 1998 que supausa que derivaré de crotzaments entre variatats de Prunus domestica subsp. insititia (lo pruèir de pòrc)[3], qu’eth-medís derivaré deu pruequèir. Lo pruèir-cerija (o mirobolan), Prunus cerasifera, sustot ornamentau, vèn deu sud-èst de l’Euròpa e deu sud-oèst de l’Asia... D’auts pruèirs, coma Prunus mahaleb, son damorats sauvatges mès sos fruits pòden s’utilisar (licors, τσουρέκι...).
 
L’auglanèir e lo romèc son autoctònes a nòste.
 
Lo mesplèir^[4] sembla n’en èster tanben, perque la Flore Forestière Française indica qu’es subatlantic... Mès curiosament, d’autas sorças nos aprenen qu’es originari d’Asia occidentala e centrala, d’ont estut portat per los Romans, e d’Euròpa deu sud-èst. S’es larjament naturalisat dens nòstes bòscs sus sòu acide.
 
La fraga de consomacion correnta, au contrari de la fraga sauvatja qu’es autoctòna, vèn de l’ibridacion entre Fragaria virginiana e F. chiloensis, tots dus originaris d’America.
 
Lo meron seré originari d’Africa orientala e èra cultivat ancianament dens lo Bassin mediterranèu (2700 av. J.-C. en Egipta).
 
L’avajon es espontanèu en montanha siliciosa e en França d’oïl, coma l’aligardon qu’es tanplan present sus sòu calcari[5]. La rasimeta es originària d’Euròpa centrala dinc a la mitat nòrd-èst de la França. La rasimeta negra, era, vèn puslèu d’Euròpa septentrionala; sa cultura en França remonta au mens au XVIe siègle.
 
Lo castanhèir es l’aubre a pan deus sòus acides. Fòrt comun dens lo Massiu centrau, los Aups meridionaus, lo Rosselhon, la Dobla, les Gravas, la Còrsa, estut introduït per los Romans e favorisat a l’epòca de Carlemanhe. Mès l’aira ont es espontanèu es a l’entorn de la Mediterranèia.
 
L’alamandèir vèn d’Asia occidentala; estut introduït en País d’Òc au Ve siègle av. J.-C.
 
Lo higuèir es originari d’una zòna anant deu Bassin mediterranèu au Paquistan e se naturalisèt en Euròpa.
 
S’i escai que lo nom latin d’un fruitèir indiqui son origina supausada: Prunus persica (Pèrsa), Prunus armeniaca (Armenia), Ficus carica (Caria), Crataegus germanica (Alemanha).
 
Un aute còp, parlarèi pus precisament deus fruits sauvatges pus o mens coneishuts e deus usatges que n’en pòden hèser.
 
 
 
 
 

---

/>
[1] D’ont lo nom “lambròt” balhat aus rasims verds o tornats a l’estat sauvatge.
 
[2] D’ont lo nom “avarchèir” balhat au pomèir e au perèir sauvatges dens la Lana vasadesa.
 
[3] Lo restacament de tala ou tala varietat de prua a Prunus domestica subsp. domestica o a Prunus domestica subsp. insititia es mauaisit. I a tanben les subespècias syriaca e italica.
 
[4] En passant, pòdem mencionar l’expression “hèser pèisher lo mesplèir” que vòu díser “batanar sa hemna”.
 
[5] Emplègui los mòts pirenencs pusque son de fruits autoctònas en montanha.