“Lo sègle XXI-au serà espirituau o serà pas”, la celèbra frasa faussament atribuïda a André Malraux (ministre de la cultura deu generau de Gaulle) contra l’avís medish de son autor suspausat, es a còps remplaçada per “serà relogiós o pas”, lhèu “serà mistic o pas”, segond las honts.
 
Quitament se la frasa estoc pas jamès prononciada, cau díser qu’aquesta debuta de sègle XXI-au es plan mercada peu hèit religiós. Brave retorn de balancèr endeus qu’an viscudas las annadas setanta que vesoc una grana baishada de l’activitat religiosa dens l’Estat francés.
 
Lo hèit que, dens la frasa citada, los mots “religiós”, “mistic” e “espirituau” se remplaçan aisidament muisha plan que la soscadissa religiosa es una de las causas mès complèxas de l’activitat intellectuala umana. Poderem díser qu’existís una religion diferenta per cada cresent o per cada maucresent? Poderem. Se consideram pas que la religion catolica, i vesi mès d’un aspècte que son solide ligats, mes que podon estar analizats a despart:
 
La cresença o pas dens l’existéncia d’un Diu.
 
La percepcion de l’Ancian e deu Navèth Testament.
 
Sa pausicion davant l’istòria deu crestianisme (crotzadas, sents, martirs, miracles, papas)
 
La morala crestiana o quin se comportar dens la societat uei lo dia.
 
Per çò qu’es de la purmèra part, seguissi un camin intellectuau qu’a pas encara de nom, mes que poderem aperar “eperotisme” (deu grèc ancian έπερωτάω, “demandi, questioni”). La diferéncia dambe l’agnosticisme, mès pròche de l’ateïsme, es que’s limita pas a perpausar nada responsa o a negligir l’importància deu problèma, mes pausa questions que s’enseguissen a las questions. Aquò pòt sembla sens de fin, mes en hèit es la recèrca de la question ultima.
 
Se consideram la demanda simpla “E Diu existís?” vesèm qu’i a pas dens aquesta frasa que tres elements e aquò quina que sia la lenga:
 
Subjècte: Diu
 
Vèrbe: existir
 
Mòde interrogatiu: E (en gascon, czy en polonés, ĉu en esperanto, да ли en sèrbe, 吗 ma en chinés, か ka ne japonés, inversion deus mots dens mantunas lengas, ajustet deu vèrbe to do en anglés, etc …)
 
Aparentament, ren de mès simple que de respóner ad aquesta question simplòta segon çò que pensam o cresem. E ben, pas tant qu’aquò: cau purmèr balhar una definicion de “Diu”, puèi una definicion de “existir” ende que lo tresau element de la frasa foncione.
 
Per çò qu’es purmèr de Diu, la definicion mès sovent perpausada, notadament peus Crestians, es “lo qu’a creat lo cèu e la Tèrra”. Lavetz, ara, se cau demandar çò qu’es exactament “crear”.
 
Çò de segur, es que lo cèu e la Tèrra son. Doncas, a un moment, i a agut creacion, se consideram qu’i a agut un estapa on èran pas (dens l’estat actuau de la coneishenças scientificas). Puèi qu’i a agut creacion, cau saber s’i a agut volontat de creacion. Mes aquò es benlèu pas qu’una nocion d’uman. E si tota causa a besonh d’un creator volontari end’estar creada, qui a doncas creèc lo creator?
 
Per çò qu’es de “existir”, la definicion es tanben fòsca. Se reconeishèm que la Libertat existís, que’s pòt sentir, que’s pòt véser simbolicament, que’s fòrça important per cadun, lavetz podèm pas denegar qu’existisca, e logicament tanben Diu per las medishas rasons. Sufís pas que de véser tot çò qu’estoc hèit en son nom, com los òmis podon estar transformats per son accion, en començar per las glèisas e tot l’art religiós.
 
Diu es çò qu’a hèit agir los òmis atau. Aquò que’ns torna mandar au purmèr punt. Podèm pas mès contestar l’existéncia, mes soscar un còp de mès sus la definicion, en tot saber que la de Creator es pas la sola possibla.
 
De seguir …