Originas latinas e grègas
 
La letra h (“acha”) ven del latin. En latin arcaïc èra una letra prononciada, probable amb un son [h] coma en gascon e en anglés. Mas en latin classic e en latin tardiu, h èra venguda una letra completament muda. Lo latin classic gardava l’usatge de la letra h per tradicion e per inèrcia solament. Qualques mots del latin classic avián una grafia esitanta, amb o sens h, çò que mòstra ben qu’èra una letra superflua: per exemple ibrida, la grafia de basa en latin, se podiá escriure tanben hybrida, qu’èra una grafia pedanta (en occitan ibrida).
 
En grèc ancian, dins una primièra fasa antica, h se prononciava [h], mas dins una segonda fasa antica, pus tardiva, h aviá cessat de se prononciar. Per èsser exacte, l’alfabet grèc abitual utilizava pas la letra h mas un signe apelat esperit rude qu’aviá la forma d’una mena d’apostròf inversat (῾). La letra h es una adaptacion al latin. Per exemple, lo mot grèc ἱστορία s’adaptèt en latin amb la forma historia (en occitan istòria).
 
Lo grèc utilizava de letras e de sons que lo latin coneissiá pas. Las letras grègas fi (φ), tèta (θ) e qui (χ) avián de sons inconeguts en latin.
Aquelas letras s’adaptavan al latin jos la forma d’una consonanta seguida de h.
   
 
Los grops occitans ch, lh, nh, sh, th
 
Quand l’occitan medieval comencèt de s’escriure, utilizèt l’alfabet latin qu’èra lo pus disponible. Mas l’occitan a de sons que lo latin coneissiá pas. La grafia classica de l’occitan, al començament, trantalhèt entre diferentas solucions puèi, de mai en mai, utilizèt de consonantas seguidas de h. D’efièch, h èra una letra muda en latin, donc èra disponibla per d’usatges novèls en occitan. Es aital que l’occitan a desgatjat los grops de letras ch, lh, nh, sh, th.
 
Lo grop occitan ch representa lo son [tʃ] ‘tsh’ en general. A evolucionat en [ts] o [c] ‘ty’ dins certanas varietats. En fin de mot se pòt amudir dins certans dialèctes. Per exemple: quichar, ponchut, China, fruch (frut).
 
Lo grop occitan lh representa lo son [ʎ] ‘ly’ en general. A evolucionat en [j] ‘y’ dins certanas varietats, sustot en provençal e niçard. En fin de mot se pronóncia [l], [ʎ] o [j] segon los dialèctes. Per exemple: melhor, Marselha, Lhèida, perilh.
 
Lo grop occitan nh representa lo son [ɲ] ‘ny’ en general. En fin de mot se pronóncia [n], [ɲ] o [ⁿ] segon los dialèctes. Per exemple: banhar, Dinha, nhòc, dessenh.
 
Lo grop occitan sh representa lo son [ʃ] ‘sh’ en general. Es usual en gascon, es rar dins los autres dialèctes. Per exemple: en gascon peish (alhors peis), en gascon nàisher (alhors nàisser). I a de mots gascons en sh que se son espandits dins d’autres dialèctes occitans: muishar, Aush, Arcaishon. I a de mots recents, manlevats a d’autras lengas, ont totes los dialèctes occitans utilizan sh: bolshevic, ashish, shampó, Marraquèsh, Rashid, Natasha.
 
Lo grop occitan th representa lo son [t] en general (o pus localament [tʃ] ‘tsh’, [c] ‘ty’). Se tròba en fin de mot, dins de formas d’origina gascona. Per exemple: en gascon la vath (alhors la val, la vau). Excepcionalament lo trobam a l’interior d’un mot. Per exemple: en gascon mòth~mòtha (alhors mòl~mòla, mòu~mòla). I a de mots gascons en th que se son espandits dins d’autres dialèctes occitans: Murèth.
 
(Remarquem que lo gascon medieval escriviá gaire th  e que preferissiá d’autras notacions.)
 
Aqueles grops contenent h representan quasi totes de sons palatals, çò es, de sons que se pronóncian en metent la lenga vèrs lo paladar. 
 
 
Lo ponch interior dins n·h e s·h
 
Lo gascon utiliza lo ponch interior (·) per dissòlver los grops nh e sh. Ansin, en gascon, nh [ɲ] dins conhat se pronóncia pas coma n·h [n-h] dins con·hessar (alhors: conhat e confessar). Identicament, sh [ʃ] dins deishar se pronóncia pas coma s·h [s-h] dins des·har (fòra gascon: daissar e desfar).
 
 
L’h autonòma en gascon
 
En defòra dels grops de consonantas, lo gascon utiliza la letra h per lo son [h]. Es l’emblèma absolut de la gasconitat. Los autres dialèctes utilizan en general f. Per exemple: en gascon bohar, hòrt, hum, hred (alhors: bofar, fòrt, fum, freg/freid/fred).
 
 
L’h latina e grèga que s’evita
 
L’h gascona prononciada a renduda inutila l’h muda d’origina latina e grèga. Escrivèm en occitan ibrida (en luòc d’hybrida*), istòria (en luòc d’història*), aderir (en luòc d’adherir*), coerent (en luòc de coherent*), rapsodia (en luòc de rhapsodia*), teatre (en luòc de theatre*).
 
Lo grop ph dins los mots d’origina grèga se simplifica en f: filosofia (en luòc de philosophia*).
 
Lo grop ch dins los mots d’origina grèga se simplifica en c o qu: monarca (en luòc de monarcha*), arqueologia (en luòc d’archeologia*).