Dempuèi qualquas annadas, vau trobar de familhas manochas per, entre autras causas, i aprene lor lenga: losinti (que sonan manoche o “romenés”). Es una lenga literalament extraordinària e emocionanta, que convida lo filològ amator a tornar far lo camin a revèrs duscas en Índia, foguèsse entremièg lo sol lexic. Mas, subretot, permet de far, solament per la paraula, l’experiéncia de l’identitat manocha, que se noirís, a totis los nivèls de la vida, e doncas tanben de la lenga, d’aquel escart que los Tsiganes (me servissi aquí del mot lo mai generic) capitan a crear encara e totjorn entre elis e los gadje. Es une experiéncia, plan segur, per procuracion lingüistica (gadjo soi, e demòri, aquò rai!), mas una brava experiéncia, vos asseguri!
 
Pels terrens e las “plaça designadas” (cossí dison), passan gaire de gadje… Cossí de tot biais aquò seriá possible, vist que son de luòcs tampats (e òc, amb de portals —dubèrts, mas de portals tot parièr—, de guaritas de gardians,  de barralhas de ciment o de trelhat) e luènh de tot? Los eligits, quora volan plan en far, coma la lei pr’aquò lor en balha obligacion, rebutan los airals d’”acuelh” (cadun pòt agantar l’ironia del vocabulari oficial) a las extrèmas limitas de las comunas. Gaire de gadje son doncas en contacte amb los Manoches sus lors luòcs de vida, e generalament an de pretzfaches determinats a menar: medicals, socials, educatius, espirituals, securitaris… Entremièg totis los qu’ai encontrat, en Lemosin^[1], m’es pas encara capitat d’en trobar un, de gadjo —en defòra de los que se son maridats dins la comunautat e vivon la vida dels Manoches—, que aja fach l’esfòrç d’aprene la lenga.  Pr’aquò es tant malaisida qu’aquò, subretot quora se coneis un pauc d’alemand (una part importanta del vocabulari ven en efiech de l’alsacian e d’autres dialèctes germanics). La magèr part troban l’excusa de la manca de temps o de “don” per las lengas: aquò rai!
 
L’autre jorn, n’ai parlat amb una assistenta sociala, davant mos amics qu’ela “emplissiá lors papièrs”. Se sentiguèt —aquò se compren— atacada e me respondèt un pauc secament que per ela “cadun aviá sa cultura” e d’ela mèma, faguèt la comparason entre lo manoche e lo “patoés” que parlava son grand, e qu’ela compren mas parla pas (coma tant d’autres empr’aquí), perque —me diguèt— de tot biais, “s’es perdut”. Sus aquò, faguèt finta de reconéisser que los Manoches an saput, elis almens, “servar lors tradicions” e lor lenga (ela ne sap quicòm vist qu’una bona part de son trabalh es dedicat a las lor far perdre, se fasèm una analisi de la situacion en tota objectivitat. Disi aquò sens cap de victimisme perque, de fach, los Manoches mancan pas de mejans de resisténcia e d’adaptacion). Va plan. Mas, de mala umor, la tornèri atissar: cossí se podiá aital pendent d’annadas frequentar una comunautat, partejar amb ela un pauc almens de sa vida (“ai quitament manjat de l’eriç… un còp”, çò diguèt!), e pas cercar a comprene nimai parlar sa lenga? La reponsa venguèt redde, apiejada sus una certituda adamantina: “sèm en França, son Francés, ièu lor parli francés!”. Mos amics son pas intervenguts; an pas fach que risolejar; dins aquestas situacions son acostumats a pas broncar, a far bona cara, que que ne siá, almens tant que se sentisson pas insolentats, e aquí zo èron pas, perque, en efièch, volon èsser reconeguts coma Francés, e o son.
 
Aquela responsa  me rampelèt çò qu’un fòrça jove païsan, dins una bòria lemosina, a un desenat de quilomètres d’aquesta scèna, dins un film documentari qu’aviam dedicat a la preséncia de la lenga dins sa familha, mas tanben a la fin de la transmission, nos aviá explicat que’n fach, ne sos parents, ne mai sos grands li avián pas aprés lo lemosin e que, de tot biais, “sèm en França, parlam francés”. Es tanben la responsa, exactament la mèma, que me fan los Manoches pro nombrós —e de totas las generacions— que parlan pas mai la lenga (i a pas d’omogeneïtat generacionala sul sicut en cò d’elis: i a de familhas ont se parla a totas las generacions e d’autras ont se parla pas mai, almens en familha), una responsa qu’es per una part, de despièch, mas totjorn presta: “sèm Francés, parlam francés…”. N’i a qu’apondon mème que lo francés es “la lenga la mai polida del monde” e que lo manoche es pas qu’un “patés” d’ignorantasses. Dison aquò en “francés viatjaire”, una varietat fòrça lenh del francés estandard. Es a dire que, a cada còp, lo monde que los ausisson parlar (los “trabalhaires socials” en tèsta) dison que parlan “mal” lo francés. Per contra, los que coneisson e pratican lo manoche  correntament o almens quora l’escasença se presenta, en general, son plan fièrs de lo conéisser, amai se, plan sovent, elis tanben dison qu’es un “patés”, coma lor a explicat tal o tal “rachaï” un jorn de peregrinatge.
 
Aital l’ideologia —lo vocabulari e la fraseologia que l’acompanhan— de la lenga unenca santificada es prigondament enraiçada dins la cultura francesa dominanta e dins los caps, al sens almens ont es totjorn presta per justificar lo fach de pas conéisser —o de pas trasmetre— de lengas pr’aquò “francesas de França”. Mas justament, l’idèia qu’una lenga de França posca pas èsser estrangièra es fòrabandida d’aqueste encastre ideologic iperdominant. E vaquí, la frasòta es totjorn jos la man o puslèu sul fial de la lenga,  totjorn presta per far facia a mantuna situacion, mas totjorn per justificar la mèma causa; l’ignorància de tota lenga en defòra del francés… Balhatz un còp d’uèlh sul web, la traparetz a bodre, aquí ne vòls aquí n’as, e mai encara suls sites d’extrèma dreita o assimilats  (De Souche, Riposte laïque, Résistance républicaine, etc. balhi pas los ligams, mas demandatz a Monsur Google se farà un plaser de vos en balhar a molons!) — contra l’anglés, contra l’arabi, contra las lengas regionalas plan segur tanben. Concentra tota la bestiesa, tota l’ignorància, tota la fièra imbecilitat del nacionalisme francimandàs, que siá republican, monarquista o èx-trotsquista… Benlèu que l’avèm pas jamai tant ausit qu’al jorn d’uèi. Pendent que soi a virar aqueste tèxte en occitan, ausissi a la ràdio que Sarkozy ièr 19 de setembre, quora a explicat qu’un còp que siatz francés vòstres aujòls venon per miracle patriotic totis Gallés, a tornat martelar “aimi la França, apreni l’istòria de França, parli francés e mos aujòls son los Gallés”. Aquò, plan segur, es pas bon signe, per los Manoches, pels migrants, nimai per nosautres.
 
Volriái clavar sus una autra observacion que tòca a çò que veni de dire. Cal plan confessar que nosautres, bilingües o plurilingües, gaudissèm d’un sentiment de superioritat  culturala suls monolingües que pr’aquò, generalament, an pas causit de l’èsser! Lo trabalh de la distinccion, al sens de Bourdieu, es aquí evident. Aqueste sentiment de superioritat es grandament ligat a la conviccion que çò que parlam en defòra del francés est un lenga vertadièra e non pas un “patés” que nos embolha cada còp que volèm “plan parlar” francés. Pr’aquò de locutors capitan a aquistar una fòrta consciéncia lingüistica positiva, tot en disent, perque aquò es lor asuelh lexical vist que digus utiliza pas d’autre vocabulari, qu’es plan de “patés”, lemosin o manoche, que se tracha. Que de monde poscan aital èsser fièrs, balhar de valor a çò qu’es desvalorizat al darrièr gra pel modèl cultural e politic dominant, aquò me rend fòrça admiratiu.
 
Per contra los monolingües, quora sortisson la frasa fatidica, expremisson gelosia e ressentiment; lo ressentiment de parlar pas qu’una lenga sola, foguèsse la “mai polida del monde” (perque d’aquò ne son convencuts e se tracha d’un vertadièr article de fe, vist qu’an pas cap de mejan de comparason!). Ara, me sembla que lo ressentiment es pas per res dins las multiplas empachas creadas per blocar la l’ensenhament, la difusion e la reconeissença del plurilingüisme en França. Pertot, dins las escòlas, los sindicats, las administracions, a totis los nivèls, amai los mai nauts (perqué la França —cas rare— a un eleit encara uèi fòrça largament monolingüe), dins cada engranatge del sistema, lo ressentiment del paure monolingüe es a l’òbra per far empacha a l’ensenhament, a la difusion e a la promocion de las lengas. E es plan aquò, aqueste ressentiment, que se revira per çò que Blanchet sona la glotofobia (per çò qu’es de ièu, lo monde me desencusaràn ma ai la fobia dels conceptes fobics).
 
Es per aquò que soi d’aquelis que pensan que la difusion de l’anglés en França pòt pas èsser uèi que benefic, perqué lo bilingüe francoanglés, aquò se vei cada jorn, a pas cap de mau, es a dire a pas cap de barralha mentala que l’empachariá de se botar a una tresena lenga. E, dabans l’alteritat lingüistica, a pas cap de rason d’èsser dins lo ressentiment, mas puslèu, al pièger, dins la condescendéncia: la doas lengas que parla son pas l’una, la mai polida, e l’autre la mai poissenta? E qual pòt lo mai, pòt lo mens.
 

 

---

[1] Duscas a l’ora d’ara las solas personas qu’ai encontradas que coneisson la lenga sens aver de ligams de familhas amb de manoches son Joseph Valet e Louis Gouyon de Matignon qu’an publicat de libres sul sinti. N’y a evidentament d’autres, mas pas brica çà que la. Veire aquí Louis Gouyon de Matignon et la langue des Manouches