Opinion
Diftongs e iats: prononciar doas “vocalas” successivas (I)
Dins lo lengatge corrent, avèm costuma d’apelar “vocalas” las cinc letras a, e, i, o, u (e tanben y, mas aquesta darrièra la reservam als mots d’origina estrangièra).
Aquelas letras qu’apelam indistintament de “vocalas”, quand fasèm de fonetica, son devesidas en dos tipes de sons: las vocalas realas e los glides. Aquela distincion es fòrça utila per comprene la pronóncia d’un grop de doas “vocalas” successivas.
Las vocalas realas
Las vocalas realas, en fonetica, son de sons que pòdon formar lo centre d’una sillaba. L’occitan ten las vocalas seguentas.
Los glides
Los glides, que los podèm apelar tanben semivocalas o semiconsonantas, son de sons que semblan las vocalas mas que pòdon pas ocupar lo centre d’una sillaba. Pòdon existir solament a la perifèria de la sillaba e al costat d’una vocala reala. L’occitan possedís tres glides.
Los diftongs
En lengatge corrent, disèm qu’un diftong es un grop de doas “vocalas” que se pronóncian en una sola sillaba. Mas es un biais de dire un chic inexacte.
En realitat, al nivèl fonetic, un diftong es la succession d’una vocala e d’un glide o d’un glide e d’una vocala.
I a doas menas de diftongs: los diftongs descendents e los diftongs ascendents.
ái [ɔj]: voliái
èi [ɛj]: Vichèi, pèira
ei [ej]: veire, leiçon
ii [ij]: gascon sentii (mas en niçard, [ii] en doas sillabas: volii)
òi [ɔj]: baudròi
oi [uj]: oire (en lemosin [wej])
ui [yj]: druida
áu [ew] en provençal e niçard: siáu
èu [ɛw]: mediterranèu (en auvernhat e lemosin [ew])
eu [ew]: Euròpa (en auvernhat [əw])
iu [iw]: agradiu
òu [ɔw]: sòu
ou [uw]: soudar
(2) Un diftong ascendent es un glide puèi una vocala. En occitan, un glide abans una vocala pòt èsser [j] o [w] o [ɥ]. L’occitan possedís a la basa tres diftongs ascendents, que son iè (vièlh), uè (luènh) euò (fuòc). An conegut un grand nombre de variacions foneticas regionalas. Lor istòria particulara demanda d’èsser explicada dins una seccion a despart.
(De seguir)
(NB — Per la clartat de l’expausat, me limiti a fornir las variacions pus generalas e conegudas. Fòrça formas localas se pòdon pas detalhar dins lo format d’aqueste blòg. Los legeires son liures de n’apondre dins los comentaris.)
Aquelas letras qu’apelam indistintament de “vocalas”, quand fasèm de fonetica, son devesidas en dos tipes de sons: las vocalas realas e los glides. Aquela distincion es fòrça utila per comprene la pronóncia d’un grop de doas “vocalas” successivas.
Las vocalas realas
Las vocalas realas, en fonetica, son de sons que pòdon formar lo centre d’una sillaba. L’occitan ten las vocalas seguentas.
— La vocala reala [a] s’escriu a o àcoma dins Canadà.
— La vocala reala [e], dicha “e barrada”, s’escriu e o é coma dins perqué, estiu, fetge (hetge), Sénher (en auvernhat, evoluciona vèrs un son pus central: tipicament [ə]).
— La vocala reala [ɛ], dicha “è dobèrta”, s’escriu è coma dins cafè, bèstia, cèrvi (en auvernhat e lemosin, evoluciona vèrs un son pus barrat: [e]).
— La vocala reala [i] s’escriu i o ícoma dins bistorí, vila, títol.
— La vocala reala [ɔ] s’escriu ò coma dins metòde, dòsi, catalòg (en niçard, e mai alhors, evoluciona sovent sota la forma del diftong [wa] dins los mots de formacion populara coma pòrt, vòli, fòrça).
— La vocala reala [u] s’escriu o o ó coma dins amorós, poma, córrer.
— La vocala reala [y] s’escriu u o ú coma dins segur, jutge o talús.
— Los dialèctes de l’èst e del nòrd (provençal, niçard, vivaroalpenc, auvernhat e lemosin) pòdon conéisser la vocala reala [œ], escricha ue coma dins uelh, fuelha o puei (es una evolucion tardiva e possibla del diftong [ɥe]).
— La vocala reala [e], dicha “e barrada”, s’escriu e o é coma dins perqué, estiu, fetge (hetge), Sénher (en auvernhat, evoluciona vèrs un son pus central: tipicament [ə]).
— La vocala reala [ɛ], dicha “è dobèrta”, s’escriu è coma dins cafè, bèstia, cèrvi (en auvernhat e lemosin, evoluciona vèrs un son pus barrat: [e]).
— La vocala reala [i] s’escriu i o ícoma dins bistorí, vila, títol.
— La vocala reala [ɔ] s’escriu ò coma dins metòde, dòsi, catalòg (en niçard, e mai alhors, evoluciona sovent sota la forma del diftong [wa] dins los mots de formacion populara coma pòrt, vòli, fòrça).
— La vocala reala [u] s’escriu o o ó coma dins amorós, poma, córrer.
— La vocala reala [y] s’escriu u o ú coma dins segur, jutge o talús.
— Los dialèctes de l’èst e del nòrd (provençal, niçard, vivaroalpenc, auvernhat e lemosin) pòdon conéisser la vocala reala [œ], escricha ue coma dins uelh, fuelha o puei (es una evolucion tardiva e possibla del diftong [ɥe]).
Los glides
Los glides, que los podèm apelar tanben semivocalas o semiconsonantas, son de sons que semblan las vocalas mas que pòdon pas ocupar lo centre d’una sillaba. Pòdon existir solament a la perifèria de la sillaba e al costat d’una vocala reala. L’occitan possedís tres glides.
— Lo glide [j] se nòta i coma dins aiga, leiçon o vièlh (vielh).
— Lo glide [w] se nòta sovent u coma dins feutre o causa e de còps se nòta tanben o coma dins lo mot gascon joen.
— Lo glide [ɥ] se nòta sovent u coma dins uèlh (uelh) (en gascon e sud-lengadocian, aquel son [ɥ] tend a èsser evitat coma o veirem çai jos).
— Lo glide [w] se nòta sovent u coma dins feutre o causa e de còps se nòta tanben o coma dins lo mot gascon joen.
— Lo glide [ɥ] se nòta sovent u coma dins uèlh (uelh) (en gascon e sud-lengadocian, aquel son [ɥ] tend a èsser evitat coma o veirem çai jos).
Los diftongs
En lengatge corrent, disèm qu’un diftong es un grop de doas “vocalas” que se pronóncian en una sola sillaba. Mas es un biais de dire un chic inexacte.
En realitat, al nivèl fonetic, un diftong es la succession d’una vocala e d’un glide o d’un glide e d’una vocala.
I a doas menas de diftongs: los diftongs descendents e los diftongs ascendents.
(1) Un diftong descendent es una vocala puèi un glide. En occitan, basicament, lo glide après una vocala pòt èsser solament [j] o [w]. I a pro de possibilitats de diftongs descendents:
(1a) Exemples de diftongs descendents ont lo segond element es lo glide [j] notat i:
ai [aj]: aiga, gaire
NB — En provençal (sens lo niçard), en vivaroalpenc, en auvernhat e en lemosin, lo diftong ai se pronóncia [aj] amb accent tonic mas [ej] sens accent tonic: laissa [aj] mas laissar [ej].
ái [ɔj]: voliái
èi [ɛj]: Vichèi, pèira
ei [ej]: veire, leiçon
ii [ij]: gascon sentii (mas en niçard, [ii] en doas sillabas: volii)
òi [ɔj]: baudròi
oi [uj]: oire (en lemosin [wej])
ui [yj]: druida
(1b) Exemples de diftongs descendents ont lo segond element es lo glide [w] notat u:
au [aw]: rauba.
NB — En provençal (sens lo niçard), en vivaroalpenc, en auvernhat e en lemosin, lo diftong au se pronóncia [aw] amb accent tonic mas [ɔw] sens accent tonic: sauta [aw] mas sautar [ɔw].
áu [ew] en provençal e niçard: siáu
èu [ɛw]: mediterranèu (en auvernhat e lemosin [ew])
eu [ew]: Euròpa (en auvernhat [əw])
iu [iw]: agradiu
òu [ɔw]: sòu
ou [uw]: soudar
(1c) Exemples de diftongs descendents ont lo segond element es lo glide [w] notat o:
ao [ɔw] en vivaroalpenc: muraor, Draonier
io [iw] en vivaroalpenc: sio, volio
io [iw] en vivaroalpenc: sio, volio
(2) Un diftong ascendent es un glide puèi una vocala. En occitan, un glide abans una vocala pòt èsser [j] o [w] o [ɥ]. L’occitan possedís a la basa tres diftongs ascendents, que son iè (vièlh), uè (luènh) euò (fuòc). An conegut un grand nombre de variacions foneticas regionalas. Lor istòria particulara demanda d’èsser explicada dins una seccion a despart.
(De seguir)
(NB — Per la clartat de l’expausat, me limiti a fornir las variacions pus generalas e conegudas. Fòrça formas localas se pòdon pas detalhar dins lo format d’aqueste blòg. Los legeires son liures de n’apondre dins los comentaris.)
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Perqué "iat" puslèu que la forma latina?
Dins "vielh" es pas lo son /j/ mas /y/ (al revers l'Y).
Son los de proveça que fan pantair e pantalharde la meteissa manièra, son de mots per l'exemple
#6 Confirmo per l'aupenc, b'yw, e, dins d'endreches que l'i a (Blins en val Varacha,per ex.) by'ou. Apondre dins la tiera els cases particulars los parlars dau nord (costat Isèra coma Léger Naut) on se roban de pluraus dau tip be'aw tsape'aw, per *bèls, chapèls.
Pedagogicament me sembla que cal dire que [w] e [j] son de consonantas (emai se pel linguista son de glides).
#7 Una remarca: [fowtɥɛj] es tan frequent coma [fowtœr], benleu mai.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari